Mavzu: Ko’palifboli o’rniga qo’yish shifrlari hamda Bir nechta kalitga EGA bo’lgan ko’p alifboli o’rniga qo’yish shifrlari kriptotaxlilini o’tkazish. Reja

130 20 guruh talabasi Narimonov Shahbozning Kriptotahlil elementlari fanidan 3 topshitig’i

Mavzu: Ko’palifboli o’rniga qo’yish shifrlari hamda Bir nechta kalitga
ega bo’lgan ko’p alifboli o’rniga qo’yish shifrlari kriptotaxlilini o’tkazish.
Reja:

1. 
   Qanday usullarni ishlatish kerak, ko’palifboli o’rniga qo’yish shifrlarida?
   
2. 
   Birinchi navbatda almashtirish shifrlarini qo'llashdan maqsad nima?
   
3. 
   Vijiner shifri va Atbash shifri haqida.
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Foydalanilgan adabiyotlar.
   

Ko’palifboli o’rniga qo’yish shifrlari va bir nechta kalitga ega bo’lgan ko’p alifboli o’rniga qo’yish shifrlari kriptotaxlilini o’tkazish, kriptografiya fani bo'yicha muhim mavzulardir. Bu tur shifrlar, ma'lumotlarni himoyalash uchun ishlatiladi, chunki ular bir nechta alifbo orasida o'zgarishlarni amalga oshiradi va shunday qilib, ma'lumotlarni o'qishni qiyinlashtiradi.

Ko’palifboli o’rniga qo’yish shifrlari, berilgan xabarning har bir ramzini shifrlash uchun o'zining sodda o'zgartirish shifrlashiga qo'llanadi. Bu tur shifrlar, ketma-ket va tsiklik qo'llaniladigan alfavitni almashtiradi. Ko’p alifboli o’rniga qo’yishning effekti shundaki birlamchi tilning statistik tabiati niqoblanishi ta'minlanadi. A berilgan alfavitning aniq ramzi Vj shifrlash alfavitlari har xil ramzlariga o'zgartirilishi mumkin. Himoyaning ta'minlanish darajasi Vj ketma-ket ishlatiladigan alfavitlar davri r uzunligiga proportsional.
Bir nechta kalitga ega bo’lgan ko’p alifboli o’rniga qo’yish shifrlari esa, berilgan matnning har bir ramzini bir nechta alfavitlar orasida o'zgartiradi. Bu tur shifrlar, o'rinlarni almashtirish usullariga misol sifatida keltiriladi.
Kriptotaxlil o'tkazish jarayoni esa, kriptografiya o'zgartirishlar algoritmlarining ba'zi parametrlarining maxfiy holatini tanlash uchun ishlatiladi. Kriptografiya himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar qo'yiladi: maxfiylik (yovuz niyatli shaxslardan axborotni yashirish) va yaxlitlik (yovuz niyatli shaxslar tomonidan axborotni o'zgartira olmaslik).
Bu tur shifrlar, kriptografiya tarixida muhim o'rin tutadi. Masalan, o'rta davr shifrlari asosan ko‘p alifboli o‘rniga qo‘yishga asoslangan bo‘lib, ularga Vijiner, Atbash usullarini misol keltirish mumkin.
Shunday qilib, ko’palifboli o’rniga qo’yish shifrlari va bir nechta kalitga ega bo’lgan ko’p alifboli o’rniga qo’yish shifrlari kriptotaxlilini o’tkazish, kriptografiya fani bo'yicha muhim va katta qiyinchiliklarni hal qilishga yordam beruvchi usullardir.
Ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlari yaratishda quyidagi usullarni ishlatish kerak:

1. 
   Alfavitni tanlash: Shifrlash uchun alfavitni tanlash kerak. Alfavit sizning shifrlash algoritmingizga asos bo'ladi. Masalan, ingliz alifbosini yoki o'zbek alifbosini ishlatishingiz mumkin.
   

2. 
   Alifbodagi harflarni almashtirish: Alfavitdagi harflarni almashtirish orqali shifrlash algoritmini yaratish kerak. Masalan, alfavitning boshqa tugmasi uchun har bir harfni o'zgartirish.
   

3. 
   Shifrlash algoritmini yaratish: Alfavitdagi harflarni almashtirishdan keyin, shifrlash algoritmini yaratish kerak. Bu algoritm sizning shifrlangan matnni o'zgartirish uchun ishlatiladi.
   

4. 
   Shifrlangan matnni tekshirish: Shifrlash algoritmini yaratganingizdan so'ng, uni tekshirish va tuzatish kerak. Bu, shifrlangan matnning to'g'ri tarzda o'zgartirilganligini va kriptotaxlilini ta'minlaydi.
   

5. 
   Shifrlangan matnni o'zgartirish algoritmi yaratish: Oxirgi qadam sifatida, shifrlangan matnni o'zgartirish uchun algoritm yaratish kerak. Bu algoritm, shifrlangan matnni orijinal holatiga qaytaradi.
   

Bu usullar, ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlari yaratishda asosiy rol o'ynaydi. Bu usullarni ishlatish orqali, siz kriptotaxlilni ta'minlashingiz mumkin.
Shifrlash algoritmini yaratish uchun quyidagi usullarni ko'rib chiqishingiz mumkin:

1. 
   Alfavitni tanlash: Shifrlash algoritmini yaratish uchun avvalo alfavitni tanlash kerak. Alfavit sizning shifrlash algoritmingizga asos bo'ladi. Masalan, ingliz alifbosini yoki o'zbek alifbosini ishlatishingiz mumkin.
   

2. 
   Alifbodagi harflarni almashtirish: Alfavitdagi harflarni almashtirish orqali shifrlash algoritmini yaratish kerak. Masalan, alfavitning boshqa tugmasi uchun har bir harfni o'zgartirish.
   

3. 
   Shifrlash algoritmini yaratish: Alfavitdagi harflarni almashtirishdan keyin, shifrlash algoritmini yaratish kerak. Bu algoritm sizning shifrlangan matnni o'zgartirish uchun ishlatiladi.
   

4. 
   Shifrlash algoritmini tekshirish: Shifrlash algoritmini yaratganingizdan so'ng, uni tekshirish va tuzatish kerak. Bu, shifrlangan matnning to'g'ri tarzda o'zgartirilganligini va kriptotaxlilini ta'minlaydi.
   

5. 
   Shifrlangan matnni o'zgartirish algoritmi yaratish: Oxirgi qadam sifatida, shifrlangan matnni o'zgartirish uchun algoritm yaratish kerak. Bu algoritm, shifrlangan matnni original holatiga qaytaradi.
   

Bu usullar, shifrlash algoritmini yaratishda asosiy rol o'ynaydi. Bu usullarni ishlatish orqali, siz kriptotaxlilni ta'minlashingiz mumkin.
Bir nechta kalitga ega bo'lgan ko'p alifboli o'rniga qo'yish shifrlari kriptotaxlilini o'tkazish, kriptografiya fani bo'yicha muhim mavzulardir. Bu tur shifrlar, ma'lumotlarni himoyalash uchun ishlatiladi, chunki ular bir nechta alifbo orasida o'zgarishlarni amalga oshiradi va shunday qilib, ma'lumotlarni o'qishni qiyinlashtiradi.
Bir nechta kalitga ega bo'lgan ko'p alifboli o'rniga qo'yish shifrlari esa, berilgan matnning har bir ramzini bir nechta alfavitlar orasida o'zgartiradi. Bu tur shifrlar, o'rinlarni almashtirish usullariga misol sifatida keltiriladi .
Kriptotaxlil o'tkazish jarayoni esa, kriptografiya o'zgartirishlar algoritmlarining ba'zi parametrlarining maxfiy holatini tanlash uchun ishlatiladi. Kriptografiya himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar qo'yiladi: maxfiylik (yovuz niyatli shaxslardan axborotni yashirish) va yaxlitlik (yovuz niyatli shaxslar tomonidan axborotni o'zgartira olmaslik).
Bu tur shifrlar, kriptografiya tarixida muhim o'rin tutadi. Masalan, o'rta davr shifrlari asosan ko‘p alifboli o‘rniga qo‘yishga asoslangan bo‘lib, ularga Vijiner, Atbash usullarini misol keltirish mumkin .
Shunday qilib, bir nechta kalitga ega bo'lgan ko'p alifboli o'rniga qo'yish shifrlari kriptotaxlilini o'tkazish, kriptografiya fani bo'yicha muhim va katta qiyinchiliklarni hal qilishga yordam beruvchi usullardir.
Ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlarining bir nechta misoli quyidagilar bo'lishi mumkin:

1. 
   Vijiner shifr: Bu shifr, bir alfabedagi harflarni boshqa alfabedagi harflarga o'zgartirish orqali amalga oshiriladi. Masalan, ingliz alfabedida 'A' harfi 'B' ga, 'B' harfi 'C' ga o'tkaziladi, va hokazo. Bu usul orqali, 'HELLO' so'zini 'IFMMP' shifrlasak bo'ladi .
   

2. 
   Atbash shifri: Bu shifr, bir alfabedagi harflarni uning teskari harfiga o'zgartirish orqali amalga oshiriladi. Masalan, ingliz alfabedida 'A' harfi 'Z' ga, 'B' harfi 'Y' ga o'tkaziladi, va hokazo. Bu usul orqali, 'HELLO' so'zini 'SVOOL' shifrlasak bo'ladi .
   

3. 
   Bacon shifri: Bu shifr, bir so'zni binomial ifodalar orqali ifodalaydi. Masalan, 'HELLO' so'zini '11001011100101' ifodasiga o'tkazish mumkin .
   

Bu misollar, ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlarining asosiy misollaridir. Ular, ma'lumotlarni maxfiylikni ta'minlash uchun ishlatiladi, chunki bu usul orqali ma'lumotlarni o'qishni qiyinlashtiradi.
Ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlarida, biror matnni qo'yish uchun, avvalo alfabedni tanlash kerak. Bu alfabed sizning shifrlash algoritmingizga asos bo'ladi. Masalan, ingliz alifbosini yoki o'zbek alifbosini ishlatishingiz mumkin .
Keyin, alfabeddagi harflarni almashtirish orqali shifrlash algoritmini yaratish kerak. Masalan, alfavetning boshqa tugmasi uchun har bir harfni o'zgartirish. Bu har bir alfabedning har bir harfi uchun alfabedning boshqa harfi bo'lishi kerak .
So'ngra, shifrlash algoritmini yaratganingizdan so'ng, uni tekshirish va tuzatish kerak. Bu, shifrlangan matnning to'g'ri tarzda o'zgartirilganligini va kriptotaxlilini ta'minlaydi .
Shunday qilib, ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlarida, biror matnni qo'yish uchun avvalo alfabedni tanlash, keyin alfabeddagi harflarni almashtirish orqali shifrlash algoritmini yaratish, va so'ngra shifrlangan matnni tekshirish va tuzatish kerak.
Ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlari, ma'lumotlarni maxfiylikni ta'minlash uchun ishlatiladi. Ular, biror matnni boshqa matnni o'z ichiga oladigan usul orqali shifrlaydi. Bu usul orqali, ma'lumotlarni o'qishni qiyinlashtiradi .
Shifrlash algoritmlarining oddiy misoli Vijiner shifri va Atbash shifri bo'lishi mumkin. Vijiner shifri, bir alfabedagi harflarni boshqa alfabedagi harflarga o'zgartirish orqali amalga oshiriladi. Masalan, ingliz alfabedida 'A' harfi 'B' ga, 'B' harfi 'C' ga o'tkaziladi, va hokazo. Atbash shifri esa, bir alfabedagi harflarni uning teskari harfiga o'zgartirish orqali amalga oshiriladi. Masalan, ingliz alfabedida 'A' harfi 'Z' ga, 'B' harfi 'Y' ga o'tkaziladi, va hokazo .
Bu misollar, ko'palifboli o'rniga qo'yish shifrlarining asosiy misollaridir. Ular, ma'lumotlarni maxfiylikni ta'minlash uchun ishlatiladi, chunki bu usul orqali ma'lumotlarni o'qishni qiyinlashtiradi.

XULOSA
Internet texnologiyalarining yaratilish turli manbalardan tez va oson yo’l bilan axborot olish imkoniyatlarini hamma uchun - oddiy fuqarodan tortib yirik tashkilotlargacha misli ko’rilmagan darajada oshirib yubordi. Davlat muassasalari, fan-ta'lim muassasalari, tijorat korxonalari va alohida shaxslar axborotni elektron shaklda yaratib, saqlay boshladilar.

Bu muhit avvalgi fizikaviy saqlashga nisbatan katta qulayliklar tug’diradi: saqlash juda ixcham, uzatish esa bir onda yuz beradi va tarmoq orqali boy ma'lumotlar bazalariga murojaat qilish imkoniyatlari juda keng. Axborotdan samarali foydalanish imkoniyatlari axborot miqdorining tez ko’payishiga olib keldi. Biznes qator tijorat soxalarida bugun axborotni o’zining eng qimmatli mulki deb biladi. Bu albatta ommaviy axborot va hamma bilishi mumkin bo’lgan axborot haqida gap borganda o’ta ijobiy hodisa. Lekin pinhona (konfidensial) va maxfiy axborot oqimlari uchun Internet qulayliklari bilan bir qatorda yangi muammolar keltirib chiqardi. Internet muhitida axborot xavfsizligiga tahdid keskin oshdi.
Yuqorida yaratilgan Shifrlash – deshifrlash dasturi axborotni uzatish va qabul qilish ishlarida himoyalash maqsadida ishlatiladi.Ma’lumki hozirgi kunda ko’pgina sohalarda axborot eng qimmatli mulk hisoblanadi.Yaratilgan dastur bir oz bo’lsada yuborilayotgan matnli axborotni himoyalashga xizmat qiladi.Yuborilayotgan matnda albatta kalit ham joylashgan , lekin shifrlangan matnni faqat shifrlash usulini va kalitni bilganlargina ochish imkoniyatiga ega bo’ladi. Vijiner shifrining qulayligi bu bizga yuborilayotgan ma`lumotni o`rta holatdagi ishonchlilik bilan shifrlash mumkin. Ma`lumotlar bazasi, electron xujjatlar va boshqa maxfiy ma`lumotlarni shifrlash shifrlovchi va deshifrlovchi o`rtasida ma`limotlarni ishonchli yo`l orqali yetkazish imkonini beradi.
Bu dastur foydalanuvchilarga qulay va tushunarliligi hamda barcha hisoblashlar shifrlash va deshifrlashlar barchasi bir oynaga joylashtirilganligi bilan osonlik tug`diradi..
Vijiner shifrining kamchiligi – yuqori ishonchlilikni ta'minlash uchun aytarlicha uzun kalitlarning talab etilishi. Bitta harfdan iborat kalitla shifr Sezar shifri, chegaralanmagan qaytarilmaydigan kalitli shifr Vernam shifri sifatida ma'lum. Shifrlash uchun faqat harflardan foydalanish ya`ni raqamlarni shifrlab bo`lmaslik ham dastur kamchiligi hisoblnadi. Kalit so`zlar uzun 5ta harfdan kam bo`lmagan holda foydalanuvchini yodida tez saqlanmasligi mumkin hisoblanadi.
Ma`lumotlarni muxofazalash uslublarining amalga qo`llanilishi masalasi quyidagi o`zining muxim tomonlariga ega.
Kriptografik algoritmlarning amalda qo`llanilishini ta`minlovchi vositalarni yaratish va ishlab chiqarish
Yaratilgan yoki ishlab chiqarilgan vositalardan foydalanish uslublari.
Shifrlash va deshifrlash amallarining asbob uskunalari vositasida ta`minlanishimaxsus electron sxemalar asosida amalga oshiriladi va unda gammalashtirish uslubi yuqori darajadagi kriptobardoshlilikni ta`minlab nisbatan soddaroq amaliy qo`llanilish imkoniyatlariga ham ega. Gammalashtirishning asosini tashkil etuvchi tasodifiy bitlar ketma ketligini ishlab chiqaruvchi generator sifatida chiziqli va chiziqli bo`lmgan amallarni bajaruvchi qo`shish registrlaridan iborat foydalaniladi