Mavzu: kriptografiya haqida asosiy tushunchalar

7. OSI модели
Tarmoqni ishlashi uchun esa bizga OSI modeli va TCP/IP protokollar steki zarur hisoblanadi. OSI (Open System Interconnection) modeli 7ta pog'onadan iborat va har bir pog'ona paket (ma'lumot uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o'z belgisini qo'yib boradi. Ya'ni bunda agar ma'lumot biror qurilmadan chiqib ketishdan oldin 7-pog'onadan boshlab pastki pog'onaga tushib borib paket ko'rinishiga keladi va uzatiladi. Ikkinchi kompyuter uni qabul qilib olgandan so'ng esa 1-pog'onadan boshlab yuqoriga qarab chiqib boradi va ma'lumot ko'rinishiga keladi. Bunda agar qaysidir pog'onada xatolik bo'lsa, paket qaytadan so'raladi yoki so'rov bekor qilinadi (bu tushunchalar nisbiy hisoblanib, ma'lumot almashinuv aynan aytilganidek amalga oshirilmaydi). OSI modelining 7ta pog'onasi: OSI modeli etalon model bo'lib, bu faqat nazariy jihatdan mavjud. Hozirgi kunda bu model asosida TCP/IP stek protokollariga asoslangan holda tarmoq ishlaydi. TCP/IP ishlab chiqilishining yagona sababi OSI modelini soddalashtirish va qulay foydalanish hisoblanadi. TCP/IP stek protokollari tuzilishi:
Bundan tashqari bizda port tushunchasi mavjud bo'lib, Port bu – mantiqiy bog'lanish tuguni hisoblanib, bu portlar yordamida mantiqiy kerakli protokolga bog'lanish hosil qilinadi. Ixtiyoriy so'rov biron manzildagi aynan kerakli portga murojaat qilinadi va javob qaytarishda esa so'rov kelgan portga qayta jo'natiladi. TCP/IP da har bir protokol uchun port mavjud. Ularning umumiy soni 65535 ta.

8. Simmetrik kriptotizimlar
Simmetrik shifrlash algoritmi axborotni qabul qiluvchi va uzatuvchi bitta yagona ka’litni qo’lashga asoslanadi. Bu kalit maxfiy saqlanib ximoyalangan kanal orqali uzatilishi lozim. Simmetrik shifrlash sxemasi quyidagicha


U mumiy kalit


Ximoyalangan xabar


Dastlabki xabar 
Simmetrik shifirlashni umumiy sxemasi.
Shifrlash jarayonida ma’lum bir shidrlash algoritmi qo’llanilib kirish ma’lumoti sifatida dastlabki shifrlanmagan xabar va kalit uzatiladi. Algoritmda chiqish ma’lumoti shifrlangan xabar bo’ladi. Kalitning qiymati shifrlanayotgan xabarga bog’liq emas kalit qiymadi o’zgarganda shifrlangan xabar qabul qiluvchiga uzatiladi. Qabul qiluvchi o’z navbatida shidrlangan xabarni deshifirlash algoritmi va shifrlashda qo’llanilgan kalirt yordamida xabarni dastlabki xolatga keltiradi.