Mavzu: kriptografiya haqida asosiy tushunchalar

9. Assimetrik kriptotizimlar.
Assimetrik shifirlash algaritimi.
Assemetrik shifirlash algaritimi shifirlash usuli bo’lib bunda shifirlash va deshifirlash u/n har-hil kalitlar ishlatiladi bunda oddiy usul bilan bir kalit yordamida ikkinchi kalitni hosil qilishning imkoni yo’q.
Ochiq kalit bu hammaga malum bo’lgan shifirlash algaritimining mahfiy bo’lmagan kaliti hisoblanadi. Uni yordamida ixtiyoriy hohlovchilar habarni shifirlashlari mumkin.
Yopiq kalit bu algaritimning bir qismi bo’lib faqa shu kait yordamida ochiq kalit va kriftagrafik o’zgarishlar yordamida olingan habarni deshifirlash mumkin.
RCA( Rivest Shamir Adleman ) shifirlash algaritimi Ochiq kalitli kriftagrafik algaritm bo’lib Katta butun sonlarni hisoblashlarga asoslangandir. RCA kripto tizimni Shifirlash va raqamli imzo uchun dastlabki tizim hisoblanadi. (1977-yildan boshlab qo’llanilib boshlagan).
Elgamal ochiq kalitli kriptograf hisoblanib diskret logarifimlarni hisoblashlarga asoslangandir. Kiriptotiim o’z ichiga shifirlash olgaritimini va raqamli imzo algaritimini oladi. Elgamal asosida AQSH ning DSA standarti va rassiyaning gost r 34.10-94 standartlari yotadi. Elgamal algoritimi 1985-yil Taxep Elgamal tomonidan tashkil etilgan. 
10. CIA triadasi
1975-yilda Jerry Jaltser va Maykl Shreder o’zlarining “kompyuter tizimida axborotni himoyalash maqsadida” xavfsizlikni buzilishini 3ta asosiy kategoriyaga ajratishni taklif qilishdi:
1.Ruxsatsiz axborotni ochish(unauthorized information rexlise)
2. Ruxsatsiz axborotni o’zgartirish (unauthorized information modification)
3. Ruxsatsiz murojaatlarni inkor etish (unauthorized denial of use)
So’nglik bilan bu 3ta kategoriya qayta qisqa nomlanib standartlashtirildi:
1.Mahfiylik (Confidientality)-ro’yxatdan o’tmagan shaxslar yoki jarayonlar uchun axborotlarni berkitish yoki yopish xususiyati
2.Butunlik (integrity)-axborotlarning to’g’riligi va butunligini saqlash xususiyati
3.Ruxsatlilik (Availibility)-ro’yxatdan o’tgan subyektlar so’rovlariga tayyor bo’lish va ruxsat etilganlik xususiyati
Axborot xavfsizligining bu 3ta prinsipi birgalikda CIA triodasi deb nomlanadi.