Mavzu: Ota-ona-bola-munosabatlari-tizimi Reja: Ota-ona va farzand munosabatlari Oila institutini bola tarbiyasidagi o’rni
Yüklə 211,99 Kb.
|
|
Mavzu: Ota-ona-bola-munosabatlari-tizimi Reja: 1. Ota-ona va farzand munosabatlari 2. Oila institutini bola tarbiyasidagi o’rni 3. Oilada bola tarbiyasi 4.Xulosa 5.Foydalanilgan adabiyotlar Oila va nikohning paydo bo’lishiga sababchi omillardan biri, ayniqsa, bizning sharoitimizda, farzand tug’ilishidir. Farzandsiz, umuman oilaviy munosabatlarini tasavvur qilish mushkul. Ilmiy manbalar tarixan insoniyat ota-ona va farzandlar munosabatlari o’ziga xos bosqichlar va rivojlanish qonuniyatlarini boshidan kechirganligidan guvohlik beradi. Bashar tarixi shundan dalolat beradiki, zamonlar osha ota-onaning bolaga nisbatan xususiy mulkday qarab, uning ustidan hukmronlik qilishi borgan sari farzand ehtiyojlari bilan hisoblashish, uning barcha unga cheksiz g’amxo’rlik ko’rsatishgacha bo’lgan munosabatlarga aylangan. Ota-ona – bola munosabatlarini agar tarixiy davrlarga bo’ladigan bo’lsak, ota-onaning bolaga yondoshuv usullari bo’yicha qator bosqichlarni boshdan kechirganligini ko’rish mumkin. Olimlarning tavsiflashicha, antik davrlarda erkak va ayol aloqalari oqibatida farzand tug’ilsa, unga deyarli befarq qarash, ya’ni, infantitsid munosabat kuzatilgan, bunday munosabat mohiyatan shafqatsizlikka asoslangan bo’lib, bolani dunyoga keltirganlar, taqdiri unchalik ahamiyatli bo’lmagan. Yangi asrga kelib, bu munosabatlar tubdan o’zgargan, odam zotida egoizm, o’ziga tegishli narsaga nisbatan egalik hissining takomillashib borishi o’zidan bo’lgan zurriyodga nisbatan munosabatlarda ham o’z aksini topgan. Mulkchilik shakllarining o’zgarishi, turmush tarzi qadriyatlariga monand kattalarning bolaga nisbatan his-kechinmalari ham o’zgarib borgan. Masalan, XIX asrning boshlari XX asrlarning o’rtalariga kelib, ota-onalar farzandlarining jamiyatda tutajak o’rinlari, ularning ijtimoiylashuviga alohida e’tibor bera boshlaganlar. Keyingi davrlar esa kattalarning kichiklar taqdiriga befarq emasligi, ularni qo’llab-quvvatlash, rivojlanishiga ko’maklashishning ahamiyatini anglash davri bo’lgan. Bu an’ana deyarli bizning davrimizda, endilikda tug’ilgan bolaga e’tibor oilaning barcha qadriyatlaridan ustun ham keladi. Lekin bunday g’amxo’rlik psixologiyasi ham madaniy-tarixiy o’ziga xoslikka ega. Masalan, ayrim xalqlar (aksariyat Evropa xalqlari) bolaga u kichikligida juda katta mehr va g’amxo’rlik ko’rsatadi, taxminan o’smirlik davridan boshlab, uning erkinligi tan olinadi va ota-ona tomonidan beriladigan tarbiya uslublari o’zgartirilib, unga kattalarcha munosabatlar barqarorlashadi. Boshqa bir madaniy-etnik hududlarda, aksincha, farzand balog’atga etgani sari ota-onaning unga e’tibori kuchayadi. Masalan, xususan, o’zbeklarda ham oila kattaligi va serfarzandligi bois, bolalarning kichik yoshdagi rivojlanish xususiyatlariga tabiiy holatday qarab, juda katta qayg’urish bilan uning ma’naviy, ruhiy rivojlanishiga e’tibor qaratilmaydi. Lekin qiz bola balog’atga etib, ko’rkamlashib borgani sari, o’g’il bolaning qo’lidan qatorga qo’shilgani sari, ota-onada ulardan g’ururlanish, taqdiriga kuyunish, g’amxo’rlik ko’rsatish ham ortib boradi. Bunday g’amxo’rlik shu qadarki, uylangan o’g’ilning qadam bosishlarini ham hamon ota-ona nazorat qilaveradi, bu ba’zan, yoki ota-o’g’il munosabatlarida tarangliklarni, nizolarni keltirib chiqaradi. XIX asrning boshlari XX asrlarning o'rtalariga kelib, ota-onalar farzandlarining jamiyatda tutajak o'rinlari, ularning ijtimoiylashuviga alohida e'tibor bera boshlaganlar. Keyingi davrlar esa kattalarning kichiklar taqdiriga befarq emasligi, ularni qo'llab-quvvatlash, rivojlanishiga ko'maklashishning ahamiyatini anglash davri bo'lgan. Bu an'ana deyarli bizning davrimizda ham davom etib kelmoqdaki, endilikda tug'ilgan bolaga e'tibor oilaning barcha qadriyatlaridan ustun ham keladi. Lekin bunday g'amxo'rlik psixologiyasi ham madaniy-tarixiy o'ziga xoslikka ega. Masalan, ayrim xalqlar (aksariyat Evropa xalqlari) bolaga u kichikligida juda katta mehr va g'amxo'rlik ko'rsatadi, taxminan o'smirlik davridan boshlab, uning erkinligi tan olinadi va ota-ona tomonidan beriladigan tarbiya uslublari o'zgartirilib, unga katta larcha munosabatlar barqarorlashadi. Boshqa bir madaniy-etnik hududlarda, aksincha, farzand balog'atga etgani sari ota-onaning unga e'tibori kuchayadi. Masalan, Osiyo xalqlari, xususan, o'zbeklarda ham oila kattaligi va serfarzandligi bois, bolalarning kic hik yoshdagi rivojlanish xususiyatlariga tabiiy holatday qarab, juda katta qayg'urish bilan uning ma'naviy, ruhiy rivojlanishiga e'tibor qaratilmaydi. Lekin qiz bola balog'atga etib, ko'rkamlashib borgani sari, o'g'il bolaning qo'lidan ish kelib, qatorga qo'shilgani sari, ota-onada ulardan g'ururlanish, taqdiriga kuyunish, g'amxo'rlik ko'rsatish ham ortib boradi. Bunday g'amxo'rlik shu qadarki, uylangan o'g'ilning qadam bosishlarini ham hamon ota-ona nazorat qilaveradi, bu ba'zan, qaynona-kelin munosabatlarida, yoki ota-o'g'il munosabatlarida tarangliklarni, nizolarni keltirib chiqaradi Yuqorida qayd etilgan davrlarda tabiiy, ota-ona farzandlarini tug'ish, tarbiya qilish va jamiyatga tayyorlashda o'ziga xos metodlarni qo'llagan. Boshida o'zidan ajratish ni, hayotga tayyorlashni ham bilmagan ota-ona bora-bora bolani jamiyatda ijtimoiylashuviga ahamiyat beradigan, shu jarayonga yordam beradigan bo'lib borgan, ota-onadagi egoizm bolalardagiga aylanib borganki, hozirgi davrda ko'pgina ota-onalar farzandlarining faqat o'zini o'ylashi, ota-onani tushunmasligidan noliydigan ham bo'lib qolgan. Lekin aslida tarixiy rivojlanish tendentsiyalariga e'tibor berilsa, bunga faqat ota-onalarning o'zlari aybdordirlar. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar - bu murakkab munosabatlar tizimi, tarbiya psixologiyasini o'rganishning predmeti bo'lib, uning maqsadi ota -onalar va bolalar o'rtasidagi aloqalarni rivojlantirish mexanizmlarini, avlodlarning o'zaro ta'sirini aniqlashdir. Oilaviy munosabatlarning beqarorligi, bolani to'g'ri tarbiyalash qobiliyati va xohishining yo'qolishi bir qancha tashqi va ichki omillar bilan belgilanadi. Bola uchun oila asosiy yashash joyi, rivojlanishi va psixologik shakllanishi hisoblanadi. Bola erta bolalik davrida oilada ijtimoiy munosabatlarning asosiy modellarini tushunadi (shu jumladan ota -onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar, ota -onalar va katta avlod o'rtasidagi munosabatlar misolida). Bolalik - bu inson rivojlanishining asosiy davri, u dunyoni bilishni o'rganadi, idrokning asosiy mexanizmlarini, odamlar o'rtasidagi munosabatlarning asoslarini tushunadi. Psixologlarning fikricha, bolalikdan asosiy ko'nikma va ko'nikmalar, shaxsning psixologik fazilatlari qo'yiladi, u faqat keyingi hayoti davomida rivojlanadi. Oila instituti (ota-ona) bola uchun o'ta muhim, chunki bolalikdan jamiyatdan qisman ajralib qolish xarakterlidir. Bola uchun ota -onalar insoniy munosabatlarni tushunishning asosiy manbai hisoblanadi. Bolaning shaxsiyatining shakllanishiga nafaqat ota -onasining bolaning o'ziga bo'lgan munosabati, balki ota -onaning bir -biriga bo'lgan munosabati ham ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, agar bolaga ota va onadan yetarlicha e'tibor berilsa, ikkala ota -ona ham uni tarbiyasida bir xil darajada faol ishtirok etsa, bola g'amxo'rlik va muhabbat bilan o'ralgan bo'lsa-da, lekin ota -onaning o'rtasida ziddiyatlar yuzaga kelsa, bu vaziyat bolaning keyingi hayotida aks etadi. Oila muhiti (ota-ona minosabati) bolaga ikki xil darajada ta'sir qilishi mumkin: uning shaxsiy rivojlanishi (psixologik muammolar, ichki qarama -qarshiliklar, komplekslar, qo'rquvlar), uning jamiyatdagi munosabatlarining shakllanishi (munosabatlardagi muammolardan qochish uchun yolg'izlikka tortishish). Bu ta'sir ikkalasida ham namoyon bo'lishi mumkin erta bolalik(maktabgacha, maktab yoshi), va yetuk yoshda o'z oilasini yaratish yoki o'z oilasini yaratishdan ataylab bosh tortish. Bolaning qaysi bosqichida o'sgan va tarbiyalangan oilaning nosog'lom muhitining ta'siri o'zini namoyon bo'lishini aniq taxmin qilish mumkin emas. Biroq, oilaviy muhit nosog'lom deb aniq aytish mumkin, ota -onalar va bolalar o'rtasidagi murakkab munosabatlar bola hayotida kelajakda aks etadi. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar asosan tashqi omillar bilan belgilanadi, ular moddiy farovonlik, yashash sharoitlari va oilaning ijtimoiy mavqeini o'z ichiga oladi. Tashqi omillar, ichki omillar bu ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarni belgilaydi, shu jumladan ota -onalarning madaniyati va tarbiyasi, ma'naviyat va axloq, oilaning ma'naviy qadriyatlarini bilish, nikoh, yaqinlar o'rtasidagi munosabatlarni. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar asosan oilaning turmush tarzi, farovonligi, xotirjamlik va ishonch hissi, har bir oila a'zosining xavfsizligi, oilani qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish istagi bilan belgilanadi. Ko'p jihatdan, avlodlar o'rtasidagi munosabatlar ota-onalar va bolalar o'rtasidagi o'zaro tushunish bilan belgilanadi, bu boshqalarning ehtiyojlariga sodiqlik va bag'rikenglikka asoslangan bo'lishi kerak. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarda kattalar tomonidan qilingan asosiy xatolar, ko'p hollarda, ota-onalar bolaligida boshdan kechirgan xafagarchiliklarni, qarama -qarshiliklarni, nizolarni yangi oilaviy munosabatlar rejasiga o'tkazishiga olib keladi. O'tgan munosabatlar va avlodlar tajribasidan foydalanish yangi aloqalarni o'rnatishga qarshi emas, lekin ko'p hollarda psixologlar ota -onalarining xulq-atvorini ongsiz ravishda nusxalash, xatolarini takrorlash muammosiga duch kelishadi, bu esa har bir ishtirokchining erkinligiga ta'sir qiladi. munosabatlarda, uning manfaatlarini buzish, bolalarda oila institutiga ataylab nosog'lom munosabatni shakllantirishga olib keladi. Shuning uchun ham bugungi kundan boshlab har birimiz o’z oilamizda sog'lom muhit va sog'lom munosabatlar ketma-ketligini shakllantirishimiz lozim. Shundagina kelajak avlod munosabatlar tizimida to’siqlarga uchramaydilar. Tizim ishtirokchilarining har birining individualligi, sharoitlari, tashqi va ichki omillari tufayli ota -onalar va bolalar o'rtasida ideal munosabatlarni o'rnatishga imkon beradigan yagona psixologik nazariya yo'q. Muayyan modelga muvofiq ideal insoniy munosabatlarni o'rnatish mumkin emas, lekin ota -onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarning nazariy asoslarini tushunish, tarbiya psixologiyasini o'rganish orqali ko'plab xatolardan qochish mumkin.Ota -ona - bu xulq -atvorli, hissiy va ijtimoiy xarakterdagi odamda ota -ona instinktining namoyon bo'lishi. Ongli tarbiya ongsiz reproduktiv instinktga, shuningdek, ijtimoiy me'yorlarga asoslanadi, unga ko'ra oila jamiyatning asosiy bo'lagi bo'lib, erkak va ayolning birlashishi, umumiy hayot, tug'ish istagi bilan ajralib turadi, bolalarni tarbiyalash va ijtimoiylashtirish. Bola uchun oila asosiy yashash joyi, rivojlanishi va psixologik shakllanishi hisoblanadi. Bola erta bolalik davrida oilada ijtimoiy munosabatlarning asosiy modellarini tushunadi (shu jumladan ota -onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar, ota -onalar va katta avlod o'rtasidagi munosabatlar misolida). Bolalik - bu inson rivojlanishining asosiy davri, u dunyoni bilishni o'rganadi, idrokning asosiy mexanizmlarini, odamlar o'rtasidagi munosabatlarning asoslarini tushunadi. Psixologlarning fikricha, bolalikdan asosiy ko'nikma va ko'nikmalar, shaxsning psixologik fazilatlari qo'yiladi, u faqat keyingi hayoti davomida rivojlanadi.Oila instituti bola uchun o'ta muhim, chunki bolalikdan jamiyatdan qisman ajralib qolish xarakterlidir. Bola uchun ota -onalar insoniy munosabatlarni tushunishning asosiy manbai hisoblanadi. Bolaning shaxsiyatining shakllanishiga nafaqat ota -onasining bolaning o'ziga bo'lgan munosabati, balki ota-onaning bir -biriga bo'lgan munosabati ham ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, agar bolaga ota va onadan etarlicha e'tibor berilsa, ikkala ota -ona ham uni tarbiyasida bir xil darajada faol ishtirok etsa, bola g'amxo'rlik va muhabbat bilan o'ralgan bo'lsa-da, lekin ota-onaning o'rtasida ziddiyatlar yuzaga kelsa, bu vaziyat bolalarda aks etadi. bolaning keyingi hayoti. Oila muhiti bolaga ikki xil darajada ta'sir qilishi mumkin: uning shaxsiy rivojlanishi (psixologik muammolar, ichki qarama -qarshiliklar, komplekslar, qo'rquvlar), uning jamiyatdagi munosabatlarining shakllanishi (munosabatlardagi muammolardan qochish uchun yolg'izlikka tortishish). Bu ta'sir ikkalasida ham namoyon bo'lishi mumkin va etuk yoshda o'z oilasini yaratish yoki o'z oilasini yaratishdan ataylab bosh tortish. Bolaning qaysi bosqichida o'sgan va tarbiyalangan oilaning nosog'lom muhitining ta'siri o'zini namoyon bo'lishini aniq taxmin qilish mumkin emas. Biroq, nosog'lom deb aniq aytish mumkin , ota onalar va bolalar o'rtasidagi murakkab munosabatlar aks etadi. Bola kattalar bilan bo'lgan munosabatni sezmaydi, unga voyaga etganlik muammolarining ko'pini tushunishga berilmaydi, deb ishonish noto'g'ri. Qoida tariqasida, bola vaziyatlarga, nizolarga, narsalarga, sharoitlarga emas, balki uning hayotidagi u yoki bu vaziyatga hamroh bo'lgan hissiy fonga ko'proq moyil bo'ladi. Shuni tushunish kerakki, bola o'ziga xos taqlidchi bo'lib, u o'z fe'l -atvori, xulq -atvori, odamlarga bo'lgan munosabatining asoslarini ota -onasidan qabul qiladi, bundan tashqari, bolalikdan munosabatlar asoslarini (ba'zi odamlar bilan suhbatda ovozning ohangini) tushuna boshlaydi. oila a'zolari, muayyan vaziyatlarda o'zini tutishning aniq namunalari). Natijada, ong yoshiga kelib, bola birinchi shaxsiy xususiyatlarini namoyon qilganda, ota -onalar o'zlarining fe'l -atvori, xulq -atvori va xulq -atvorining kvintessensiyasidan boshqa narsaga duch kelmaydilar. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar asosan tashqi omillar bilan belgilanadi, ular moddiy farovonlik, yashash sharoitlari va oilaning ijtimoiy mavqeini o'z ichiga oladi. Bu ota -onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarni belgilaydi, shu jumladan ota -onalarning madaniyati va tarbiyasi, ma'naviyat va axloq, oilaning ma'naviy qadriyatlarini bilish, nikoh, yaqinlar o'rtasidagi munosabatlar. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar asosan oilaning turmush tarzi, farovonligi va farovonligi, xotirjamlik va ishonch hissi, har bir oila a'zosining xavfsizligi, oilani qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish istagi bilan belgilanadi. Ko'p jihatdan, avlodlar o'rtasidagi munosabatlar ota -onalar va bolalar o'rtasidagi o'zaro tushunish bilan belgilanadi, bu boshqalarning ehtiyojlariga sodiqlik va bag'rikenglikka asoslangan bo'lishi kerak. Ota -onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarda kattalar tomonidan qilingan asosiy xatolar, ko'p hollarda, ota -onalar bolaligida boshdan kechirgan xafagarchiliklarni, qarama -qarshiliklarni, nizolarni yangi oilaviy munosabatlar rejasiga o'tkazishiga olib keladi. Ota -onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarning rivojlanishi ular tug'ilgan paytdan boshlanadi. Yosh bolalar bilan munosabatlar odatda oson rivojlanadi. Bola onasiga juda bog'liq, u har doim unga g'amxo'rlik qiladi. Ular orasida iliq va mustahkam aloqa bor. Uzoqlik hissi borligi juda kam uchraydi. Farzandingiz bolalar bog'chasiga borayotganda, odatda, ota -onaning munosabatlarida ham hamma narsa yaxshi bo'ladi. Bir -biriga bo'lgan ishonch va iliq tuyg'ularni hech qachon yo'qotmaslik uchun, ota -onalar chaqaloqni barcha qiyinchilik va qiyinchiliklarda qo'llab -quvvatlashga harakat qilishlari kerak. Ota-ona va bolaning yaxshi munosabati yaxshi tarbiyaga bog'liq. Chaqaloq tarbiyasi u tug'ilgan paytdan boshlanadi va 18 yoshga to'lgunga qadar, boshqacha aytganda, balog'at yoshiga yetguncha davom etadi. 3 yoshgacha bola shaxsiyatining asosini rivojlantiradi, xarakterning xususiyatlari paydo bo'ladi. 3 yoshdan 7 yoshgacha uning shaxsiyatining shakllanishini to'g'ri va to'g'ri tuzatish muhimdir. Ko'pgina sog'lom oilalarda ota -onalar va bolalar har kuni bir -biri bilan bog'lanib turishadi. Bunday yaqin aloqalar ishonchni, ma'naviy birlikni rivojlantirishga, hayotdagi harakatlar va intilishlarni muvofiqlashtirishga yordam beradi. Bunday munosabatlar ota -onaning mehr va g'amxo'rligi, onalik va otalik tuyg'ulariga, bolalarning ota -onasiga bo'lgan mehr -muhabbatiga asoslanadi. Ko'p ota -onalar, ma'lumoti yo'qligi sababli, ko'pincha bolani tarbiyalashda xato qilishadi. Ba'zilar haddan tashqari himoyalanadilar va o'z farzandlari haqida juda ko'p tashvishlanadilar va uni haddan tashqari e'tibor bilan bezovta qiladilar. Ular uni qiyinchiliklardan himoya qilishga harakat qiladilar va shu bilan uni o'z tajribasini olish imkoniyatidan mahrum qiladilar. Boshqalar, aksincha, chaqaloqning hayotida ishtirok etishni xohlamaydilar va hamma narsani o'z -o'zidan qo'yib yuborishadi. Yana boshqalar o'z maslahatlari bilan bolaga haddan tashqari bosim o'tkazadilar va qanday yashashni o'rgatishadi. Nizolarning asosiy sabablarini ko'rib chiqaylik: Oilaviy munosabatlarda nomutanosiblik. Bu ota -onalar o'rtasidagi munosabatlarning salbiy tabiati tufayli paydo bo'ladi, psixologik bosim kuchayadi va bolada doimiy tashvish paydo bo'ladi. Ta'limda buzg'unchilik. Bu bolani tarbiyalash masalasida ota -ona o'rtasida kuchli kelishmovchiliklarda namoyon bo'ladi. Ota -onalarning harakatlari izchil va adekvat, hamda o'zaro kelishilgan bo'lishi muhim. Yoshga bog'liq bolalar inqirozi. Qoida tariqasida, ular bir yil, uch yil, etti yil, balog'at yoshida, 12-14 yoshda va yoshida sodir bo'ladi . 15-17 yosh. Bu davrda bola rivojlanishning bir bosqichidan ikkinchisiga o'tadi. Ota -onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar - bu tasniflash yoki tushuntirishga qarshi turadigan norasmiy o'zaro ta'sir jarayoni. Oilada o'zaro tushunishni yo'qotishning haqiqiy old shartlari faqat janjal ishtirokchilariga ma'lum, shuning uchun atrofdagilar faqat nizolarning kelib chiqish sabablarini o'ylab topishlari kerak. Avlodlar to'qnashuvida siz qarama -qarshi tomonning manfaatlarini inobatga olgan holda, o'zingizning xohishingizga tayanishingiz kerak. Kattalar tushunishlari kerakki, hayotga har xil qarashlar va noto'g'ri tanlangan tarbiya usuli bilan bolalar o'sishi bilan muloqot darhol yo'qoladi. Bolaning dunyoqarashi va fe'l -atvorining shakllanishi to'g'ridan -to'g'ri kattalar xulq -atvoriga bog'liq bo'lib, ular tarbiya jarayonida ularga amal qiladi. Bola tug'ilishining birinchi kunlaridanoq ota -onasi diqqat va g'amxo'rlik bilan o'rab olingan. U ovqatlanadi, kiyinadi va, albatta, o'qitiladi. Tarbiya - bu to'plangan hayotiy tajribani o'tkazish deb tushuniladi. Bu jarayonda yordam beradigan ko'plab vositalar va texnikalar mavjud. Bunda tarbiya modeli hal qiluvchi omil bo'lib ko'rinadi. Oila ichidagi muloqot - jamiyatda bo'layotgan voqealarni uydagi "namuna" asosida modellashtiradigan yosh ongning asosi. Quvonch va g'azab, odatlar va ruhiy buzuqlik - bu bolalikning aks -sadosi, unga chaqaloq butun umri tayanadi. Odatda, munosabatlarning besh turi tasniflanadi: - diktatura, - e'tiqod, - do'stlik, - sezgirlik, - murabbiylik. Diktatura Ota va onasi diktaturani tanlab, yaxshi niyatlarga tayanib, bo'laklarning hayotini to'liq nazorat qilishni xohlaydilar. Biroq, haddan tashqari himoyalanishning natijasi - naslda ruhiy buzuqlikning paydo bo'lishi. Ko'pincha, bola tengdoshlari bilan etarli vaqt o'tkazmaydi, o'z fikrlari bilan yolg'iz qolmaydi va shaxsiy xohish -istaklariga amal qilmaydi. O'sib borayotgan bolaning mo'rt dunyosi butunlay xotirjam bolalikdan mahrum bo'lgan kattalar qo'lida. Hech kim ota -onalar muayyan vaziyatlarga, axloqiy me'yorlarga, ta'lim maqsadlariga asoslanib, o'z farzandiga axloqiy va pedagogik jihatdan asosli qarorlar qabul qilishda muhim talablar qo'yishi kerakligi bilan bahslashmaydi. Biroq, oqsoqollarning maksimal zo'ravonligi chaqaloqqa bo'lgan hurmat va ishonch bilan birlashtirilishi kerak, aks holda murosasizlik qattiq bosim va despotizmga aylanadi. Zo'ravonlik va tartib kabi ta'sir turlarini afzal ko'rgan kattalar muqarrar ravishda tarbiya ob'ekti - zo'ravonlik, bosim, tahdidlarga javob beradigan, shuningdek, boshqa shafqatsiz ta'sir choralariga qarshi choralar ko'radi: qo'pollik, aldamchilik va ba'zan aniq nafrat. Ammo, agar muxolifat buzilgan bo'lsa ham, g'alaba haddan tashqari yo'qotishlar bilan qadrsizlanadi: qimmatli shaxsiyat xususiyatlari (mustaqillik, faollik, o'z imkoniyatlariga ishonish, his -tuyg'ular). Kattalarning fidoyi avtoritarligi, bolaning fikri va manfaatlariga e'tibor berilmasligi, u bilan bog'liq masalalarni ko'rib chiqishda uning ovoz berish huquqidan mahrum bo'lishi - bularning barchasi uning shaxs sifatida rivojlanishining halokatli muvaffaqiyatsizligining old shartidir. Bunday ta'lim tizimining qurboni bo'lgan avlodning taqdirini oldindan aytish qiyin. Ehtimol, fursatchi, laqillagan, qo'rqoq yoki zolim, boor o'sadi. Ehtimol, xarakter oilaviy ta'sirdan tashqarida o'zgarishi mumkin va hamma narsa jiddiy oqibatlarsiz hal qilinadi. Shubhasiz, bunday ta'limdan, agar u amalga oshirilsa ham, hech qanday ijobiy ta'sir bo'lmaydi, degan qat'iy ishonch bilan bir narsani tasdiqlash mumkin. Kattalar qanday maqsadlar qo'ysalar, diktaturaning taktikasiga amal qilsalar, ularning maqsadlariga erishilmaydi va bola o'zi rejalashtirmagan va kutmagan narsaga ega bo'ladi. Biroq, oiladagi diktatorlik har doim ham bolaga qaratilmaydi; avlod ham diktaturaning mavzusi bo'lishi mumkin. Farzand haqiqiy zolim bo'lgan oilalar bor. Ko'pincha, bu chaqaloq uzoq vaqt kasal bo'lgan va ota -onasi achinib ketgan kasalliklardan qutulish uchun ko'p harakat qilayotgan oilalarda qayd etiladi. Bu, shuningdek, merosxo'rdan umidini uzgan, o'rta yoshli ota-onalarda tug'ilgan, uzoq kutilgan chaqaloq bo'lishi mumkin. Ko'pincha bunday chaqaloqdan bosh tortish yo'q, uning barcha talablari to'liq bajariladi. Voyaga etganida, oilada diktaturaga qarshilik ko'rsatmagan kichik despot, ko'pincha o'z chegaralaridan tashqarida imtiyozlarga ega emas va hiyla -nayrang va moslashishga majbur bo'ladi. Bu shaxsiyatning bo'linishiga olib keladi. Bunday shaxsiyatda ba'zilarga shafqatsizlik va boshqalarga minnatdorchilik, qo'rqoqlik va qo'pollik, xo'rlik va takabburlik birga yashaydi. Bunday odam osongina xoin va ikkiyuzlamachiga aylanadi. U pushaymon va faqat o'zini sevadi. E'tiqod Ishontirish modeli zulm yoki diktaturaga yaqin. O'z orzularini ro'yobga chiqara olmagan ota -onalar, shaxsiy xatolarini tuzatish uchun, ularning "izi" dagi bo'laklarni yo'naltirishga harakat qilmoqdalar. Ular bolalarning xohish -istaklariga ahamiyat bermaydilar, ular asosan shaxsiy manfaatlarini hisobga olgan holda boshqariladi. Ko'pincha, bunday oilalarda, turmush o'rtoqlar bolalar paydo bo'lishidan ancha oldin, ularning faoliyat turi haqida o'ylashadi. Bunday ota -onalar aniq hech narsaga erishmaganlar, endi esa bolalar muvaffaqiyat qozonishiga ishonib, o'z orzularini bolalarga topshirishadi. Kattalar uchun bolaning mustaqil shaxs ekanligini, uning mulki emasligini va bolalarni sevilmaydigan biznesga majburlashning hojati yo'qligini unutmaslik kerak. Bolalarga ota -onalari taklif qilmay, o'z hayotlarini yashash imkoniyatini berish kerak. Yüklə 211,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|