Mavzu: O‘z-o‘zini tarbiyalash. Reja

Mavzu: O‘z-o‘zini tarbiyalash.

Reja:

1. 
   O‘z-o‘zini tarbiyalash va o‘z ustida ishlash pedagogik mahoratni shakllantirishiiig asosiy sharti sifatida.
   
2. 
   O‘z-o‘zini tarbyalaish metod va vositalari.
   
3. 
   O‘z-o‘zini tarbiyalashda o‘z-o‘ziga baho, o‘z-o‘zini kuzatish, anglash va ishontirishdan foydalanish.
   

Buyuk kelajak taraqqiyoti tomon odim otayotgan mamlakatimizda kadrlar masalasi yosh avlod tarbiyasi birinchi o‘rindagi muhim masalalar qatorida turibdi. Zeroki o‘zbekiston ravnaqi kelajagi shu yoshlar, ya’ni kadrlar qo‘lida ekan, jamiki e’tibor ularni hur fikrli bo‘lishi, jahon ta’lim standartlariga mos kela oladigan ta’lim olishi buyuk kelajak uchun qo‘yilayottan mustahkam poydevordir. Jumladan, 1997 yil 27 avgustda qabul qilingan "Ta’lim to‘g‘risidagi kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ta’limni yana bir pog‘ona ildamlatdi, desak xato qilmagan bo‘lamiz. Chunki zamonaviy ta’lim olishning o‘zi har bir yosh avlodga katta-katta mas’uliyatlar yuklaydi. Zeroki ta’lim tarbiya jarayoni shaxsini har tomonlama kamol toptirish, yuksak g‘oyali, milliy g‘ururli chuqur ma’lumotli, ma’naviy va jismoniy yetuk qilib yetishtirish maqsadini ko‘zda tutadi va o‘z ishlarini shu nuqtai nazardan yo‘lga qo‘yadi. Prezidentimiz mustaqillikning dastlabki yillaridayoq mamlakatimizda yosh avlodni tarbiyalash, hayotda o‘z o‘rnini topish, demokratik davlat qurish vazifalariga, bo‘ysundirilishi lozim ekanligini uqtirib o‘tgandi. Bugungi kunda zamonaviy ta’limni turli usullarda amalga oshirish mumkin. Bularning barida butun mas’uliyat o‘qituvchiga yuklatilmasdan o‘quvchidan ham o‘z-o‘zini boshqarish talab etilmoqda.

O‘qitish tizimida o‘z-o‘zini boshqarishning zarurligi, eng avvalo, butun o‘quv yurtlari tizimining samarali, puxta ishlab chiqilganligidan dalolat beradi. Chunki o‘z-o‘zini boshqarish tufayli o‘qitishdagi o‘zaro munosabat o‘qitishning borishini jadal boshqarish va kamchiliklarni o‘z vaqtida tuzatish keyingi darsga zamin va imkon yaratadi. o‘z-o‘zini boshqarish biz mustaqil ish jarayonlarida turli xildagi tadbirlar uyushtirish va o‘tkazishda, tarbiyaviy soat darslarida kurishimiz mumkin. o‘z-o‘zini boshqarish mohiyati o‘quvchilarda birinchi o‘rinda o‘zini mustaqil his qilishi va o‘zi ko‘proq darsni qabul qilishidan iborat. Agar o‘qituvchi o‘quvchilarga ma’lum bir mavzuni o‘zlashtirishga qiziqtirib borsa o‘qituvchi mavqiy nima bilan ulchanishini bilamiz. Uning mavqiy o‘z kasbiga muhabbati, o‘quvchilariga nisbatan talabchanligi, o‘quv dasturi va darsliklardan to‘g‘ri foydalana bilishi, shuning bilan bir qatorda o‘z ustida tinmay izlanib, o‘z-o‘zini tarbiyalashi bilan ulchanadi. Kelajagimiz yoshlar qo‘lida ekan, biz o‘qituvchilar ana shu yoshlarni chin inson bo‘lib yetishishlari uchun qo‘limizdan kelgan barcha mahoratimizni ishga solmog‘imiz kerak.
O‘qituvchilik nihoyatda mas’uliyatli kasb, bu esa ko‘proq o‘z ustida ishlash, tajriba almashish, darsga tayyorgarlikni takomillashtirishga da’vat etadi. O‘qituvchilarning o‘z-o‘zini tarbiyalashlarida matbuot sahifalari bilan tanishishi, ilg‘or o‘qituvchilarning tajribalariga suyangan holda dars tahlillarida qatnashishi, kollektivdagi kasbdoshlari bilan uslub almashish yuqori samara beradi.
O‘qituvchi mehnatda, xylq - atvorda tirishqoqlik qilib, o‘z imkoniyatlarini ishga solishi, o‘ziga majburiyat olishi, o‘zini nazorat qilishi, o‘ziga-o‘zi hisob berishi, o‘ziga o‘zi baho berishi singari o‘z-o‘zini tarbiyalashning elementlarini shakllantirib borishi lozim.
O‘qituvchi o‘z-o‘zini tarbiyalashi uchun, avvalo o‘zini atroflicha chuqur o‘rganishi,o‘z ishidagi yutuq va kamchiliklarni ko‘ra olishi kerak.
O‘z-o‘zini o‘rganish va boshqa kishini anglash uchun ham zarurdir.Boshqa yutuqlarini o‘rganmay,o‘zigni boshqalar bilan qiyos qilmay turib.o‘zini shaxs sifatida o‘rganish mumnin emas.
Eng avvalo o‘qituvchi o‘zida pedagogik qobiliyatining qanday xislatlari borligini o‘rganishi kerak.Pedagogik faolitiga muhabbat qo‘ygan o‘qituvchi ishga chin ko‘ngildan berilib ishlaydi, hech qanday ko‘z bo‘yaachilikka yo‘l qo‘ymaydi. O‘z kasbini sevgan o‘qituvchi doimiy ravishda g‘oyaviy-siyosiy saviyasini oshirish va bilim doirasini kengaytiradi, o‘z predmetini chuqur bnlish ustida qunt bilan ishlaydi.
O‘z-o‘zini tarbiyalash o‘z faoliyatipi tahlil qilishdan va o‘z shaxsini takomillashtirishdan boshlanadi. O‘qituvchi o‘z ustida ishlashi, o‘z-o‘zini tarbiyalashda quyidagi uslublardan foydalanadi:
1.O‘z-o‘zini bilish:
A)O‘z- o‘zini kuzatish;
B) O‘z- o‘zini sinash;
V)O‘z harakatlarni tahlil qilish
G) O‘rtoqlarining fikrini tushuna olish;
2.O‘ziga baho berish:
A) O‘z- o‘zini tanqid qilish;
B) O‘ziga xarakteristika berish;
V) O‘z-o‘zini taqdirlash;
G)O‘z-o‘zini tarbiyalash ,tashabbuskorlik va mustaqilikka undaydi;
O‘z-o‘zini nazorat qilish uchun o‘zining yurish-turishi, iitizomi, ijobiy odatlarini ortnb borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishini kuzatib boradi. O‘z-o‘zini baholay olishi o‘qituvchini, o‘z imkoniyatlarini baholashda, o‘zidagi qoniqish hosil qilishda yordam beradi.
Ukituvchn o‘z-o‘zini tarbiyalash bilan birga o‘z ustida tinmay ishlab, o‘zining g‘oyavyay-siyosiy ongini doimiy ravishda o‘stirib va pedagogik mahoratini takomillashtirib boradi. O‘qituvchilarga qarata shuiday degai edn:«Utsituvchi o‘ziai bugui kuch-quvvatshsh, imkoshshi, o‘zida bor hamma qimmatbaho narsalarnm o‘z o‘quvchilariga, xalqqa beradi. Ammo, o‘rtoqlar, agar siz o‘zingizda bs^r varsalarshshg hammasshsh bugun, ertaga, nndinga bersangiz-u, leksh uzingizda bunda o‘l bilimlariigizni, o‘z kuchingizii, o‘z quvvatnngizni yana va yana to‘ldirib bormasaigiz, u holda o‘zingizda hech narsa qodmaydiku, axir. O‘qituvchi, bir tomoidan, o‘zida borinn beradi, ikkiichn tomondan, xuddi gubka kabi o‘ziga xalqdai, hayogdai, fandan hamma yaxshi narsa^garni olib hazm qiladi va bu hamma yaxshi narsalaryai yaia yapgidal bolalarga beradi».
( Ilg‘or o‘qituvchi hamma vaqt pedagogika yeohasidagi yangiliklarni bilishga
shpiladi, boshqa ukituvchnlarnnng tajribalaridai (roydalanishga hamda o‘z shaxsiy tajribalaridan foydalanishga hamda o‘z shaxsiy tajribalarini umumiylashtirnshga harakat qiladi.
Agar shaxs izlansa, o‘z qobiliyatlari ustida - ishlasa, o‘zidagi yaxshi fazvdazjfii kamad tontirsa, uiing obro‘si, mavqei ham shu darajada yuksaladi, doimo el nazarida bo‘ladi. Ukytuvchn o‘zida kuzatuvchanlikni, A) o‘quvchilar qobiliyati qiziqishi bilim darajasini hisob^a olish, didaktik materialidan usgalik bilan foydalanish;
B) o‘quvchilarni va yeinfni eng yuqori mukammal darajaga eriygash uchun kerakli usul va vositalarni tanlay olish;
V) o‘quvchalarni va iollektnvshshg bilimlnligi va tarbnyavnyligi rivojlangashgak darajasini aniqlay olish;
G) o‘kuvchilarni tashqi qiyofasi orqali ularni darsga bo‘lgan munosabatlarini anglay olishi va kerakli bo‘lgai vositalarni tanlay olishi ishlatiladi.
ILG‘OR PEDAGOGIK MAHORAT SOHIBLARI
Sh. A. Amonashvilnning pedagogik megodikasining mazmuni. U o‘quvchilarni fikrlashga o‘rgatadi. Uning o‘quvchilar o‘rtoqlarining ishlarini tekshirib baholaydilar (basho qo‘ymasdai albatta). Bir-birlarini yozma ishlariii taqriz qilishadn.
V. F. Shagapovning megodikasiii mazmuni. Uni takrorlash asosida o‘z-o‘zini nazoat qilish va o‘z-o‘zini baholashdan iboratdir. U ma’lum vaqtda togshgarilgan vazifa yuzasidan barcha o‘kuvchnlarni baholaydi.
Kuidalikni tekshvrvsh va ravishda har bir tayaich signallarnn baholash
fikrlashga ijobiy ta’sir etadi. ^gGinch signali iima? Bu signallar ma’no
ahamiyattgai bosuvchi assotsiativ simvayadir. Bu simvol ma’lum tushunlari bo‘lgan
axborotni bir laxzada xotirani tnklaydi. Yo‘l harakatiii eslatuvchi beltilar eng
. yaxshi tayanch signadidir.
Qnzil rash-mumkin emas Sariq rang-ogohlantirish
Yashil rang-ochiq d.m.b.
S.N.Lisenkovniyag pedagogik metodikasi mazmui. U darsda ko‘rgazmalilik, chizma modadlar yordamida dars berish o‘quvchilarni faollashtiradi va mustaqil ikrlashga o‘rgatadi. O‘tilayotgan temani sharxlab boshqaruv darsni harakatlantiruvchi asosiy kuchdif,-deydi. Sharxlab beruvchi uchta harakatni o‘zida mujassamlashtiradi.
1. Fikrlash 2. So‘zlash 3. Yozish
Bunda bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchi boshkalar qatori masuliyatii sezgan holda haravat qilsa, u ham o‘z orqasidal butun sinfni ergashtirib faollashadn.
I. V. Volkovning pedagogik metodikasinint mazmuni. U maktabda bolalar uchun «Ijod xonasi» tashkil :->tib, o‘quvchnlar bilan ishlashda turli xil yo‘nalishdagi ishlarnv tanlab, har bir o‘quvchini xilma-xil faoliyatida (adabiyot, tasviriy yean’at, foto, kino) o‘z qiziqinshga ko‘ra kuchini sinab ko‘rish, ularni ijodkorlik sifatlarshsh namoyon qilishga arishdi.
II. N. Paltnshevning aedagogikasini mazmuni. U sinf o‘quvchilarini qatorlarga bo‘lib o‘qitishni tashabbuskori. 1 qator-a!>l()chilar, 2 qator-o‘}>ta miyonalar, 3 qator-yomon o‘zlashtiruvchilar. Bu metodda keyiigi ikki kdtorshshg o‘quvchilari o‘z joylarini o‘zgartirish uchn xuddi birinchi qatordagilar kabi ukishga majburdirlar.
Ochilxon Sharafutdinov pedagogik mstodikasiii mazmuni. Uning metodi:
1. Darsda nuxta taysrlanish. 2. O‘tilgan temapi to‘g‘ri rejalashtirish.
3. O‘quvchilarda aktivlik. 4. Ko‘rsatmali quroldan ((yuydalanish.
Adabiyotlar:

1. 
   M.Ochilov va boshqalar. O‘qituvchi odobi. T.: «O‘qituvchi», 1992 y.
   
2. 
   S.Ochilov. «Inson ziynati odobdir». T.: «O‘qituvchi», 1996 y.
   
3. 
   A.Avloniy. Turkiy guliston yohud ahloq. T.: «O‘qituvchi», 1993 y.
   
4. 
   Qobusnoma. T.: «Sharq» 2002 y.
   
5. 
   A.J.Jo‘raev. O‘qituvchining huquq va burchlari. T.: «O‘qituvchi», 1994 y.
   
6. 
   Milliy istiqlol g‘oyasi: Asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: «O‘zbekiston», 2002 y.
   
7. 
   J.Xasanboev va boshqalar. Ma’naviy-ahloqiy tarbiya asoslari. T.: «G‘afur G‘ulom», 2000 y.