Mavzu: O'zbekiston iqtisodiyotida akt infratuzilmasini rivojlantirish

Aloqa sohasida hududiy hamdoʻstlikning asosiy maqsadi XEIning vakolatli va jahon konferentsiyalariga, BPI Kongressiga va xalqaro tashkilotlarning boshqa muhim tadbirlariga tayyorgarlik koʻrishda oʻzaro hamkorlik, xalqaro aloqa va axborotlashtirish tadbirlarida Oʻzbekiston Aloqa maʼmuriyati manfaatlarini aks ettiruvchi kelishilgan pozitsiyalar, mintaqaviy tashabbuslarni tayyorlash va ilgari surishdir.
Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT)
Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasida Oʻzbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi mutaxassislari 2006-yilda tuzilgan ShHTning zamonaviy axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari boʻyicha maxsus ishchi guruhi ishida ishtirok etmoqda.
Turkiy davlatlar tashkiloti (OTG)
Oʻzbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi Turkiy Davlatlar Tashkiloti (TDT) Kotibiyati, shuningdek, TDTga aʼzo davlatlarning AKTni rivojlantirishga masʼul vazirlik va idoralari bilan imzolangan hamkorlik memorandumi doirasida oʻzaro hamkorlik qiladi.
Ushbu hamkorlik doirasida TDTga aʼzo davlatlar sunʼiy intellekt, elektron hukumat, raqamli iqtisodiyot, elektron tijorat, telekommunikatsiyalar va boshqa koʻplab sohalarni rivojlantirish boʻyicha tajriba almashadi.

Iqtisodiy ta'sir

Raqamli iqtisodiyot 2010 yilda uch trillion dollarga teng deb taxmin qilingan. Bu S&P 500 ning taxminan 30% ni tashkil etadi, bu AQShning yillik savdo defitsitidan olti baravar ko'p yoki Buyuk Britaniyaning YaIMga nisbatan ko'proq. Raqamli iqtisodiyotning o'sishi butun iqtisodiyotga keng ta'sir ko'rsatishi keng tarqalgan. An'anaviy sektorlarga ta'sir hajmini turkumlash bo'yicha turli xil urinishlar qilingan.
Boston konsalting guruhiMasalan, "iste'mol tovarlari va chakana savdoni qamrab oluvchi to'rtta o'zgarish to'lqini" muhokama qilindi.
2012 yilda,Deloitteoltita sanoat sektorini "qisqa sug'urta" va raqamli iqtisodiyot natijasida "katta portlash" ga ega bo'lganlar qatoriga kiritdi.
Avstraliyaning etakchi telekommunikatsion provayderi Telstra raqamli iqtisodiyot natijasida raqobat qanday qilib global va yanada kuchayib borishini tasvirlaydi. 2016 yilda Raqamli iqtisodiyot 11,5 trillion dollarni yoki global yalpi ichki mahsulotning 15,5 foizini tashkil etdi - rivojlangan iqtisodiyotlarda YaIMning 18,4 foizi va rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda o'rtacha 10 foiz. Raqamli iqtisodiyot oldingi 15 yil ichida global yalpi ichki mahsulotga nisbatan ikki yarim baravar tez o'sganligi, 2000 yildan buyon hajmi deyarli ikki baravarga o'sganligi aniqlandi. Raqamli iqtisodiyotdagi qiymatning aksariyati faqat bir nechta mamlakatlarda ishlab chiqarilgan: AQSh ( 35 foiz), Xitoy (13 foiz) va Yaponiya (8 foiz). Evropa Ittifoqi Islandiya, Lixtenshteyn va Norvegiya bilan birgalikda yana 25 foizni tashkil etdi.
O‘zbekiston fuqarolari — jismoniy shaxslar ham shaxsiy foydalanishlari uchun chet eldan tovarlarga buyurtmalar berishlari mumkin. Internet va mobil ilovalarning rivojlanishi bu imkoniyatlarni osonlashtiradi (so‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda internetdan foydalanuvchilarning soni 23,9 million, foydalanuvdagi smartfonlarning soni esa 19 milliondan ortiq).

Prezidentning 2018-yil 6-fevraldagi “Jismoniy shaxslar tomonidan bojxona chegarasi orqali tovarlarni olib o‘tilishini yanada tartibga solish choratadbirlarito‘g‘risida”gi qaroribilan jismoniy shaxslar tomonidan respublikaga bojxona to‘lovlari olinmaydigan tovarlarni olib kirishning chegaralangan me’yorlari belgilangan bo‘lib, bular quyidagicha:

• xalqaro kuryerlik jo‘natmalari orqali jismoniy shaxslar nomiga kelayotgan tovarlar uchun — bir kalendar chorak mobaynida 1 000 (bir ming) AQSh dollari;

  
  

• xalqaro pochta jo‘natmalari orqali jismoniy shaxslar nomiga kelayotgan tovarlar uchun — 100 (yuz) AQSh dollari.

  
  

Prezidentning 2019-yil 7-noyabrdagi “Jismoniy shaxslar tomonidan shaxsiy ehtiyojlari uchun tovarlarni olib o‘tish tartibini yanada

takomillashtirishto‘g‘risida”gi qaroribilan 2020-yil 1-yanvardan boshlab, notijorat maqsadlar uchun O‘zbekiston chegarasidan o‘tish punktlari orqali qo‘l yukida va kuzatib borilayotgan bagajida tovarlar olib kirayotgan jismoniy shaxslar uchun, shuningdek, jismoniy shaxs nomiga xalqaro pochta va kurerlik jo‘natmalari orqali keladigan tovarlarga nisbatan qonun hujjatlarida belgilangan bojxona boji, qo‘shilgan qiymat solig‘i va aksiz solig‘i o‘rniga yagona bojxona to‘lovini to‘lashni nazarda tutuvchi bojxona to‘lovlarini undirishning soddalashtirilgan tartibi joriy etilgan.
Shuningdek, bojxona qiymatining 30 foizi miqdorida yagona bojxona to‘lovi belgilangan, lekin har bir kilogramm yuk uchun 3 AQSh dollaridan kam
bo‘lmagan miqdorda yagona bojxona to‘lovi stavkasi belgilandi, bu jismoniy shaxs tomonidan olib kirishning maksimal me’yorlari oshib ketganda undiriladi.
Xo‘sh, bu kabi boj va soliq o‘zgartirishlari elektron tijoratning rivojlanishiga qay darajada ta’sir qiladi, degan savol kelib chiqadi. Albatta, bu kabi o‘zgarishlar O‘zbekistonda elektron tijoratning rivojlanishiga to‘sqinlik qilmasligi, aksincha uning mamlakatda yanada rivojlanishiga xizmat qilishi lozim.
Jahon miqyosidagi pandemiya sharoitida aksariyat xalqaro aviareyslarning to‘xtatilishi, yuklarni yetkazib berishning keskin susayib ketishi oqibatida xalqaro pochta va yetkazib berish tizimlarini yanada takomillashtirish, bunda elektron tijorat tizimini yanada kengaytirish zarurligini ko‘rsatib qo‘ydi.
O‘zbekistonda elektron tijorat tizimini rivojlantirish sharoitida hal qilinishi kerak bo‘lgan bir qancha muammolar mavjud bo‘lib, ulardan biri — bu xorijiy internet-do‘konlaridan tovarlarni yetkazib berish vaqtini qisqartirishga erishish zaruriyatidir. Xalqaro tajribadan kelib chiqib, bu masalaning yechimlaridan biri sifatida maxsus bojxona omborxonalarini yaratish va ular faoliyatini to‘liq avtomatlashtirilgan holda nazorat qilishga erishish ekanligini ta’kidlash joiz.
Masalan, Tatariston rahbari 2020-yil iyul oyida Rossiya Moliya vazirligiga Tataristonning transchegaraviy internet savdosi uchun mamlakatning birinchi
B2B2C, ya’ni “biznes biznes uchun — biznes mijoz uchun” maxsus “bond zonasi” (bojxona to‘lovlari to‘lanmagan tovarlar ombori yoki omborlari zonasi)ni tashkil etish taklifi bilanmurojaat qilgan. Respublika rahbariyati buni sinov tariqasida transchegaraviy internet-savdoga yo‘naltirilgan alohida erkin iqtisodiy zonani yaratish orqali amalga oshirishni taklif qilgan.
Bond zonani yaratish bo‘yicha Tataristonning shartlari orasida logistika infratuzilmasini yuqori darajada tayyorlash, maqbul jug‘rofiy joylashuv va respublika organlarining qo‘llab-quvvatlashi ham mavjud. Rossiyadagi birinchi bunday zonani yaratishga to‘sqinlik qiladigan jihat — bu tartibga soluvchi normativlarning yo‘qligidir. Amaldagi bojxona qoidalari bojxona ombori modelidan foydalanganda Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi hududidagi jismoniy shaxslarga pochta orqali tovarlarni jo‘natishning soddalashtirilgan tartibini qo‘llashga imkon bermaydi.
Hozirgi kundaXitoy va Qozog‘iston,Qirg‘izistono‘rtasida ayrim umumiy chegara hududlarida erkin savdo va bojxona bond omborlari mavjud bo‘lib, ular faoliyatini ham tanqidiy o‘rganib chiqish lozim.
O‘zbekiston Turkmaniston, Tojikiston va, kelajakda, Afg‘oniston bozorlariga yo‘naltirilgan bond zonalarini yaratish mumkin. Bu esa, O‘zbekistonning qo‘shni davlatlar bilan transchegaraviy savdosining yanada rivojlanishiga, yaratilajak “bond zonalari” elektron tijorat orqali jo‘natilayotgan tovarlarning yetkazib berilishining tezlashishiga va mijozlar uchun qulayliklarning yanada ortishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Shu bilan birga, O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan tovarlarning ham elektron tijorat yo‘li bilan boshqa davlatlarga jo‘natish mexanizmlarini ham ishlab chiqish lozim. Albatta, bu masalalarni mutaxassislar ishtirokida sinchkovlik bilan o‘rganib chiqish va, lozim bo‘lganda, mavjud normativ hujjatlarga tuzatishlar kiritish orqali amalga oshirish zarur.
Rivojlangan davlatlar tomonidan elektron tijoratga katta e’tibor qaratilayotgani, bunday savdolar hajmi hozirgi kunda 6,5 trillion dollargacha o‘sgani O‘zbekistonda ham ushbu sohani yanada taraqqiy ettirish zarurligini ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, O‘zbekistonda tayyorlangan iste’mol mollari va tovarlarini elektron tijorat tizimi orqali boshqa mamlakatlarga tez, oson va qulay sotish juda katta yutuqlarga erishishga, mamlakat iqtisodiyotining o‘sishiga sabab bo‘ladi.
Buning uchun, albatta, mutaxassislar tayyorlash, aholi va tadbirkorlarni elektron tijoratdan keng foydalanish bo‘yicha o‘qitish, sohani rivojlantirishga xizmat qiladigan tizimlarni ishlab chiqish zarur. Jahon savdo aylanmasi yaqin kelajakda tez, qulay va arzon elektron tijorat tizimiga to‘liq o‘tishga hozirlik ko‘rmoqda. Uni o‘ziga to‘liq moslashtirgan, uning qulaylik va afzalliklaridan foydalangan mamlakatlar katta yutuqlarga ega bo‘lishi, juda ko‘p aholini ish bilan ta’minlashi mumkin.