4-Laboratoriya ishi Mavzu: Asosiy uzatmaning ish jarayoni. I. Ishning maqsadi

4-Laboratoriya ishi
Mavzu:Asosiy uzatmaning ish jarayoni.
I. Ishning maqsadi: Asosiy uzatma, diffеrеnsial va yarim o‘q vazifasi, turlari, tuzilishi va ishlashini o‘rganish hamda ularning rostlanishini o‘rganish.
II. Jihozlar va adabiyotlar:
1. Qirqim berilgan yetakchi orqa ko‘prikning stendi.
2. Asosiy uzatma va differensialning umumiylashgan stendi.
3. Plakatlar.
4. Adabiyotlar.
III. Ishni bajarish tartibi:
1. Asosiy uzatma, diffеrеnsial mexanizmlarining vazifasi va kontruksiyasini o‘rganish.
2. Asosiy uzatma kartеri, yеtakchi, yеtaklanuvchi shеstеrnyalari turlari va podshipniklarini joylashishini hamda ularda uchraydigan nosozliklarni o‘rganish va tahlil qilish.
3. Diffеrеnsial satelitlarini joylashishini, ularni ishlash sharoitini va ularda vujudga keladigan nosozliklarni o‘rganish.
4. Asosiy uzatma va diffеrеnsial podshipniklari va tishli g‘ildiraklarini sozlash ishlarini o‘rganish.

IV. Umumiy ma’lumotlar:

Asosiy uzatma konstruktsiyasi, tahlili va uni hisoblash
Asosiy uzatmani hisoblash asoslari
Asosiy uzatmaning tishli g’ildirak tishlariga, val va podshipniklarga ta’sir etuvchi yuklanish manbai bo’lib ilashmadagi kuchlar xisoblanadi. Ularni aniqlash uchun 5.0-rasmdagi sxemadan foydalanamiz. Sxemada shesternya tishlariga ta’sir etayotgan normal kuchni xosil qiluvchi kuchlar ko’rsatilgan: aylana bo’ylab yo’nalgan kuch; o’q bo’ylab yo’nalgan kuch; radius bo’ylab yo’nalgan kuch (1 va 2 indekslar shesternya va g’ildirakka tegishli).



5.2-расм. Асосий узатмадаги кучларни аниқлаш схемаси
а)-консол ўрнатилган; б)-қўшимча таянч билан ўрнатилган.
Konussimon asosiy uzatmadagi kuchlar
Shesternya.
Aylana bo’ylab yo’nalgan kuch:

bu erda: o’rtacha radius,
boshlang’ich konus asosining radiusi;
shesternyaning eni;
boshlang’ich konus burchagining yarmi.
O’q bo’ylab yo’nalgan kuch:

bu yerda: «– » - aylanish va spiral bir tarafga yo’nalgan bo’lsa;
« + » - har tarafga yo’nalgan bo’lsa..
Radius bo’ylab yo’nalgan kuch:

bu yerda: «– » - aylanish va spiral bir tarafga yo’nalgan bo’lsa;
« + » - xar tarafga yo’nalgan bo’lsa..
Tishli g’ildirak.
Aylana bo’ylab yo’nalgan kuch: .
O’q bo’ylab yo’nalgan kuch: .
Radius bo’ylab yo’nalgan kuch: .
Gipoidli asosiy uzatmadagi kuchlar
Shesternya.
Ta’sir etuvchi kuchlar konussimon asosiy uzatmadagi shesternyaga ta’sir etuvchi kuchlarga o’xshash va o’sha formulalar bilan aniqlanadi ( ni xisobga olib).
Tishli g’ildirak.
Aylana bo’ylab yo’nalgan kuch:
O’q bo’ylab yo’nalgan kuch:
Radius bo’ylab yo’nalgan kuch:
Tayanch reaktsiyalari:
Podshipniklardagi yuklanishlarni aniqlash va vallardagi kuchlanishlarni xisoblash uchun va .tayanchlardagi reaktsiyalarni aniqlash zarur.
Shesternya. Shesternya konsol yoki qo’shimcha tayanch bilan o’rnatilgan bo’lsa:


Hisoblash sxemasidagi belgilashlar uchun ikkala xol uchun xisoblash formulalari bir xil.
Tishli g’ildirak. Tishli g’ildirakning tayanch reaktsiyalari shesternyaning tayanch reaktsiyalarini aniqlovchi formulalar yordamida aniqlanishi mumkin.
Podshipniklar, materiallar
Podshipniklarning ishlash muddatini yuqorida keltirilgan usul bilan aniqlash mumkin.
Detallardagi ruxsat etilgan kuchlanishlar ularning materialiga, termik ishlovga va b. bog’liq. Asosiy uzatma detallarining materiallari sifatida legirlangan, tsementlangan yoki nitrotsementlangan toblangan po’latlar 15XNZA, 20XNZA (MAZ, KrAZ), 20XNM, (GAZ), ZOXGT (ZIL), 12X2N4A ishlatiladi. Asosiy uzatma konstruktsiyalarida egilishdagi maksi­mal kuchlanishlar [ _ts] q500... 700 MPa; buralishdagi maksi­mal kuchlanishlar [ _k] q 1000... 1200 MPa.
V. Hisobot yozish:
1. Asosiy uzatma, diffеrеnsiallarning vazifasi va turlari bo‘yicha qisqacha ma‘lumot yozing.
2. Asosiy uzatma va diffеrеnsial mexanizmlarining chizmasini chizish.
3. Asosiy uzatma, diffеrеnsial mexanizmlaridagi nosozliklar va ularning bartaraf qilish usullari haqida ma'lumotlarni jadvalga kiriting (4-jadval).
4. Berilgan topshiriq yuzasidan internet ma’lumotlarini olish.
VI.Foydalingan adabiyotlar:
1. A.A. Akilov, A.A. Qahhorov, M.X. Sayidov “Avtomobillarning umumiy tuzilishi”. O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi. Toshkent – 2012.
2. A. I. Kamilov, Q. A. Sharipov, N. Ò. Umirov, Z. Y. Yusupov “Traktor va avtomobillar” I-qism. Cho‘lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. Toshkent. 2016.
VII. Nazorat savollari.
1. Asosiy uzatma, diffеrеnsial mexanizmlarining vazifasi nimalardan iborat.
2. Asosiy uzatma kartеri, yеtakchi, yеtaklanuvchi shеstеrnyalari qanday turlari mavjud?
3. Diffеrеnsial satelitlarini joylashishini, ularni ishlash sharoitini va ularda vujudga keladigan nosozliklarni nimalardan iborat?