mavzu soat juftlik Rivojlanish va ta’lim psixologiyasi faninig mazmuni, maqsadi va bolaning rivojlanishi

Rivojlanish tizimlari nazariyalari
Rivojlanish tizimlari nazariyalari bir qancha omillarning bola rivojlanishiga turtki berishini birlashtirishga yordam beradi. Bolaning tanasi - bu faol, jonli tizim, bolani tirik va o'sishida birgalikda ishlaydigan qismlarning uyushgan yig'indishi. Bola, shuningdek, jismoniy muhitning bir qismi va bir-biriga bog'liq bo'lgan ko'plab ijtimoiy tizimlarning a'zosi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, bola o'z faoliyati davomida turli xil tizimlar va ular orasida o'zgarishlarga hissa qo'shadi.

• 
  Rivojlanish tizimlari nazariyasi - bolalarning rivojlanishida birlashadigan ko'pgina omillarga, shu jumladan, bolalar ichidagi va tashqarisidagi tizimlarga yo'naltirilgan qarashlar majmui
  

Urie Bronfenbrenner (1917-2005) Rossiyada tug'ilgan va 6 yoshida AQShga ko'chib kelgan, shubhasiz, eng keng tarqalgan rivojlanish tizimlari nazariyotchisi. Bronfenbrenner insoniyat rivojlanishining bioekologik modelida odamlar, muassasalar va mavjud madaniy amaliyotlarning bolalarga nisbatan xususiyatlarini tavsifladi. Bolalar har kuni o'zaro munosabatda bo'lishi uchun yaqin va katta oilalar juda muhimdir. Ota-onalar va boshqa birlamchi tarbiyachilar bolalar bilan yaqin aloqalarni o'rnatadilar, bolalarning hissiy ehtiyojlarini qondiradilar, bolalarning jamiyatdagi tobora mas'uliyatli rollarni bajarishini tashkil etadilar va bolalarni jamiyatning faol a'zolari bo'lishga ilhomlantiradilar. Shunga qaramay, bolalar oiladan tashqaridagi odamlar bilan aniq munosabatda bo'lishadi. Bizning kirish ishimizda O`qituvchi G`ayrat hayotida muhim rol o'ynadi, chunki u G`ayratga bo'lgan ishonchini bildirdi va kichkina bolaga rahbarlik qilish uchun bir nechta amaliy qadamlarni qo'ydi. O'qituvchilar, tengdoshlar va qo'shnilar muntazam ravishda bolalarni qo'llab-quvvatlaydilar va ba'zi hollarda uydagi yoki jamoadagi kamchiliklarni qoplashadi.
Bioekologik modelda jamiyatning boshqa elementlari ham muhimdir. Ota-onalar ishtirok etadigan muassasalar, masalan, ish joyi va siyosiy tizimlar bolalar tarbiyasiga kirib boradi. Yaxshi ish haqi oladigan hamkasblari, do'stlari va oilasi bilan yaqin aloqada bo'lgan ota-onalar odatda bolalar bilan bo'lishish uchun yetarli resurs va kuchga ega. Muvaffaqiyatli yordam olmaganlar bolalar bilan muomala qilishda va moddiy farovonlik uchun sabr-toqatli bo'lishlari kerak.
Ijtimoiy-madaniy doirada bo'lgani kabi madaniyat ham bioekologik modelda muhim ahamiyatga ega. Bolalar madaniyati, avvalo, ularni o'z oilasiga, maktabiga va ona-vataniga sadoqatli bo`lishga undaydi. Bundan tashqari, madaniyat bolalarga jamiyatning qadrli a'zolari yoki kamsitishlarga qarshi kurashish kerak bo'lgan guruhlar a'zolari ekanliklarini aytadi. Ijtimoiy va madaniy sohalarning ko'plab natijalari shundan iboratki, mustahkam oilaviy munosabatlar yoki qo'shnilar bilan iliq munosabatlar, shuningdek, iqtisodiy qashshoqlik yoki jamiyatdagi irqchilik bolalarning dunyoqarashiga chuqur ta'sir ko`rsatadi.
Bioekologik model bolalarga o'zlarining atrof-muhitini qisman belgilashni taklif qiladi (2-rasmga qarang). Shunday qilib, bola, atrof-muhit va bola rivojlanadigan barcha tizimlar o'rtasida dinamik munosabatlar mavjud. Masalan, agar ota-onalar va o'qituvchilar o'zaro hurmatli munosabatlarni rivojlantirsalar, ular bolani qo'llab-quvvatlashni kuchaytirishi mumkin. Ota-onalar bilan o'qituvchilar o'rtasidagi munosabatlar zaif bo'lsa, kattalar bir-birlarini qiynalayotgan bolaning cheklovlari uchun ayblashlari mumkin. Buning natijasida hech kim bolaga kerakli ko'nikmalarni o'rgatmaydi. Bola, ota-ona, o'qituvchilar va atrofdagi boshqa odamlar davom etayotgan voqealarga munosabat bildirishlari sababli bolaga ta'sir ko'rsatadigan munosabatlar ham vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadi.

2-RASM: Bioekologik model bolaning rivojlanishini interaktiv, ko'p tarkibli va o'zgaruvchan muhitda o'rganadi. Rivojlanish uchun oila hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`lib, bolaning ideal darajada o`sishi va jamiyatning faol a'zosiga aylanishida asosiy tuzilma vazifasini bajaradi. Bolalarning o`z tengdoshlari, o`qituvchilari, qo`shnilari bilan munosabatda bo`lishi ularning faol intellektual rivojlanishiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. O`z navbatida kichik yoshdagi bolalar tashqi qiyofasi, rivojlanish qobiliyatlari, temperamenti, intellektual qobiliyatlari va xulq-atvoriga qarab oila a'zolarini va boshqa odamlarni faollashtiradi.
O'qituvchilar bolalar bilan yaqin munosabatlarni o'rnatishi, ularning oila a'zolari bilan aloqalarni kuchaytirishi va boshqa sharoitlarda bolalarning rivojlangan qobiliyatlari hamda umidlarini qo`llab-quvvatlashlari kerak. O'tish davridan keyin yoshlar keskin o'zgarishi mumkinligi sababli (masalan, yangi maktabga o'tish, maktab hovlisida bezoriga duch kelish) o'qituvchilar yoshlarning rivojlanib borayotgan tajribalari sahifalarini saqlashlari va shunga mos ravishda munosabatlarni ishlab chiqish kerak.