Mavzu: Tabiiy va jinsiy tanlanish nazariyalari

Jinsiy tanlanish — bir qancha xayvonlarda tabiiy tanlanish shakllaridan biri. J. t. bir xil (odatda, erkak) jinsga mansub individlarning (maye, erkaklar oʻrtasida sodir boʻlib turadigan) boshqa jins bilan qoʻshilish imkoniga ega boʻlishdagi oʻzaro munosabatlardan iborat. Ikkilamchi jinsiy belgilari (maye, pati, rangi, yirtqich tishlari va shoxlari) kuchli rivojlangan erkak hayvonlar boshqalariga nisbatan qarama-qarshi jinsni koʻproq jalb qiladi, binobarin koʻproq koʻpayish imkoniyatiga ega boʻladi. J. t. tushunchasini ilk bor Ch. Darvin taklif etgan. J. t. orqali tur uchun mutlaqo foydasiz, hatto zararli belgilar (maye, bugʻular erkagining yirik shoxi, baʼzi nari qushlarda juda uzun dum) ning paydo boʻlishini tushuntirib beradi. J. t. yashash, yaʼni hayot uchun zarur sharoit (oziq-ovqat, joy va b.)ga ega boʻlish uchun kurashdan iborat boʻlmaydi. J. t.da magʻlub individ yashab qoladi, hatto gʻolibdan ham uzoqroq umr koʻrishi, kelgusi mavsumda gʻolib boʻlishi ham mumkin.

• Jinsiy tanlanish — bir qancha xayvonlarda tabiiy tanlanish shakllaridan biri. J. t. bir xil (odatda, erkak) jinsga mansub individlarning (maye, erkaklar oʻrtasida sodir boʻlib turadigan) boshqa jins bilan qoʻshilish imkoniga ega boʻlishdagi oʻzaro munosabatlardan iborat. Ikkilamchi jinsiy belgilari (maye, pati, rangi, yirtqich tishlari va shoxlari) kuchli rivojlangan erkak hayvonlar boshqalariga nisbatan qarama-qarshi jinsni koʻproq jalb qiladi, binobarin koʻproq koʻpayish imkoniyatiga ega boʻladi. J. t. tushunchasini ilk bor Ch. Darvin taklif etgan. J. t. orqali tur uchun mutlaqo foydasiz, hatto zararli belgilar (maye, bugʻular erkagining yirik shoxi, baʼzi nari qushlarda juda uzun dum) ning paydo boʻlishini tushuntirib beradi. J. t. yashash, yaʼni hayot uchun zarur sharoit (oziq-ovqat, joy va b.)ga ega boʻlish uchun kurashdan iborat boʻlmaydi. J. t.da magʻlub individ yashab qoladi, hatto gʻolibdan ham uzoqroq umr koʻrishi, kelgusi mavsumda gʻolib boʻlishi ham mumkin.

Inson butun umri davomida o’zgarib boradi. U ham ijtimoiy, ham psixik jihatdan kamolga yetadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq bo’lsa, u jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o’ziga munosib o’rin egallaydi. CHunki rivojlanish tarbiya ta’siri ostida boradi.

• Inson butun umri davomida o’zgarib boradi. U ham ijtimoiy, ham psixik jihatdan kamolga yetadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq bo’lsa, u jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o’ziga munosib o’rin egallaydi. CHunki rivojlanish tarbiya ta’siri ostida boradi.
• SHaxsning fazilatlarini to’g’ri ko’rish va bexato baholash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim.
• Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini to’g’ri hal etish uchun uning xulqiga ta’sir etuvchi omillar hamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur.
• Tarbiya bolaga samarali ta’sir etishi uchun o’sish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish va hisobga olish maqsadga muvofiq. SHunday qilib, rivojlanish va tarbiya o’rtasida ikki tomonlama aloqa mavjud.