Mavzu: Ta’limda innovatsion jarayonlarning o‘ziga xosligi. Innovatsion ta’limda texnologik jarayonlarning bosqichlari reja kirish

O‘zini o‘zi ijodiy faollashtirish – shaxsning ijodiy faoliyatda o‘z imkoniyatlarini to‘laqonli namoyon qilishi va rivojlantirishining ijodkor va kreativ bo‘lishi yoki bo‘lmasligi emas, balki mashg‘ulotlarni ijodkorlik, kreativlik ruhida tashkil etishi, yangi g‘oyalarni ta’lim jarayonida sinab ko‘rishga intilishi zarur.

Mashg‘ulotlarda “kreativlik yo‘l haritasi”ga ko‘ra quyidagi 4 ta yo‘nalish bo‘yicha harakatlanadi va ulardagi harakatlar pedagoglarning kreativligini ifodalovchi belgilar (Patti Drapeau) sanaladi:

1. 
   ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini namoyon etish;
   
2. 
   mashg‘ulotlarni qiziqish bilan o‘zlashtirishga rag‘batlantiruvchi strategiyalardan foydalana olish;
   
3. 
   innovatsion yondashuv va pedagogik masalalarning yechimini topishga kreativ yondashish;
   
4. 
   kutiladigan natija
   

II.BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA LOYHALASHTIRISH
1. Pedagogik jarayonni loyihalashtirish va ularni tashkil etish, boshqarishning nazariy aspektlari.
Loyiha – aniq reja, maqsad asosida uning natijalanishini kafolatlagan holda pedagogik faoliyat mazmunini ishlab chiqishga qaratilgan harakat mahsuli. Loyiha dastur, model, texnologik xarita va b. ko’rinishda namoyon bo’ladi. Loyihaning asosini ilmiy yoki ijodiy xarakterga ega g’oya tashkil etadi. Loyihalash – boshlang’ich ma‟lumotlarga asoslanib, kutiladigan natijani taxmin qilish, bashoratlash, rejalashtirish orqali faoliyat yoki jarayon mazmunini ishlab chiqishga qaratilgan amaliy harakat. Loyihalash “g’oya – maqsad – kutiladigan natija – taxmin qilish – bashoratlash – rejalashtirish” tizimiga asoslanadi. Loyihalash turli vositalar, ya‟ni moddiy buyum, qurollar, m: kompyuter texnologiyasi, vatmon yoki oddiy ish qog’ozi, chizg’ich, qalam, marker, nusxa ko’chirish apparati (printer) va b. yordamida amalga oshiriladi. 46 Xo’sh, o’quv loyihasining o’zi nima? O’quv loyihalarini tayyorlash jarayoni qanday kechadi? Loyihani yaratish uchun pedagog: - loyihani yaratish; - jarayonni bosqichma-bosqich yoritish; - maqsadni aniq belgilash; - maqsadga mos vazifalarni aniqlash; - o’quv materiali mazmunini shakllantirish; - savol va topshiriqlar tizimini ishlab chiqish; - jarayon yoki tadbirning metodik tuzilishini asoslash; - o’quvchi bilim darajasini tashxislash va uning tarbiyalanganlik darajasini baholash kabi ko’nikma va malakalarga ega bo’lishi zarur. Ta’lim jarayonini loyihalash – alohida olingan ta’lim jarayonini samarali tashkil etish uchun barcha omillarni inobatga olgan holda uning loyihasi (sxemasi)ni ishlab chiqish. Ta’lim jarayonini loyihalash qonuniyatlari: 1) ta’lim jarayonini loyihalash samaradorligi barcha tarkibiy qismlar (texnologik jarayon, texnologik jarayonni boshqarish, vosita, axborot, ijtimoiyiqtisoiy ta‟minot)ning loyihada maqsadga muvofiq yoritilishi bilan ta‟minlanadi; 2) ta’limning texnologik vositalari o’quvchilarning individual xususiyatlariga bog’liq holda tanlanadi; 3) loyihalash strategiyalari pedagogning individual uslubiga muvofiq tanlanadi; 4) loyihalash sifati teskari aloqa (pedagog va o’quvchi o’rtasidagi) ko’lami, loyihalash mazmuni hamda barcha omillar samaradorligiga bog’liq. O’quv jarayonlarini loyihalashtirishda ta’lim mazmunini, ta’lim maqsadi, kutilayotgan natijani to’g’ri belgilash, ta’lim metodlari, shakllari va vositalarini to’g’ri tanlash, o’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini baholashni aniq mezonlari oldindan ishlab chiqish, mashg’ulotga ajratilgan vaqt ichida ularni to’g’ri amalga oshirish va bir-biri bilan uyg’unlashuviga e’tiborni qaratish maqsadga muvofiq sanaladi. O’quv mashg’ulotlariga tayyorgarlik ko’rishning asosiy bosqichi – o’quv jarayonini loyhalashtirish hisoblanadi. Bu jarayon quyidagi bosqichlarda tashkil etiladi: 1. Mashg’ulotning maqsadi va natijasini belgilash. 2. Nazorat topshiriqlari va baholash mezonlarini ishlab chiqish. 3. Ta’lim resurslarini tanlash. 4. O’qitish va o’qish strategiyasini belgilash. 5. Mashg’ulot turini tanlash. 6. Mashg’ulotning texnologik xaritasini ishlab chiqish. Mashg’ulot maqsadi va natijasini belgilash – o’qitish va o’qish jarayonlarining eng muhim omili bo’lib, ta’lim jarayonida aynan ular etakchi o’rin tutadi. Mashg’ulotning maqsad va natijasi DTS talablaridan kelib chiqib aniqlanadi. Ayni o’rinda shuni ham qayd etib o’tish kerakki, mashg’ulotning 47 maqsadi tarbiyachitomonidan o’quvchiga qanday bilim, ko’nikma va malakalarning berilishi nuqtai nazaridan emas, balki o’quvchilar tomonidan mashg’ulotda qanday bilim, ko’nikma va malakalarning o’zlashtirilishi muhimligidan kelib chiqib belgilanishi zarur. Mashg’ulot maqsadining aniq bo’lishiga erishish uchun o’qituvchidan quyidagilarga e’tibor qaratish talab etiladi: 1) mashg’ulotda yuzaga keladigan didaktik jarayon ma‟lum sharoit va belgilangan vaqt ichida ta’lim maqsadiga erishishni to’la ta‟minlay olishi; 2) o’qitish jarayonining yakuni bo’yicha maqsadni amalga oshirish darajasi to’g’risida aniq xulosa chiqarish imkoniyatining mavjudligi. Shunga ko’ra aytish mumkinki, ta’lim maqsadlari o’quvchilarning harakatlarida ifodalanadigan ta’lim natijalari belgilanadi. Ta’lim texnologiyasining keyingi eng muhim komponenti – kutilayotgan natijadir. Binobarin, u o’qitish jarayonining samaradorligini aks ettiradi va maqsadga erishish darajasini tavsiflaydi, o’qitish va o’qish jarayoni, natija qo’yilgan maqsadga mos kelganda yakunlanadi. Nazorat topshiriqlari va baholash mezonlarini ishlab chiqish – mashg’ulotning didaktik maqsadi, kutilayotgan natija, o’quv materialning mazmuni asosida nazorat topshiriqlarini ishlab chiqish, ularning hajmi, bajarilganlik darajasi, bajarilish sifati, vaqtiga ko’ra baholash mezonlarini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Ta’lim resurslarini tanlash – mavjud shart-sharoitdan kelib chiqqan holda o’qituvchi, o’quvchi va mashg’ulotni tashkil etish uchun ta’lim vositalarining o’rinli tanlanilishini, ulardan o’quv jarayonida to’g’ri foydalanishni ko’zda tutadi. Tarbiyachi mashg’ulotni tashkil etish uchun ta’lim vositalari sifatida quyidagilardan foydalanadi: Та‟lim vositalari 3) jadvallar; 4) tarqatma materiallar; 5) yo’l-yo’riqlar; 6) texnologik xaritalar; 7) tipik xatolar xaritasi; 8) topshiriq varaqalari. варақалари 1) o’quv-metodik qo’llanmalar; 2) metodik tavsiyalar; 3) metodik ishlsnmalar; 4) o’quv dasturlari; 5) mashgulot rejasi; 1) plakatlar; 2) modellar; 3) maketlar; 4) jihozlar; 5) audiovisual vositalar; 6) texnik vositalar; 7) real vositalar. Tarbiyachi-pedagog uchun O’quvchi uchun Mashg’ulotni tashkil etish uchun 48 O’qitish va o’qish strategiyasi – belgilangan o’quv materiallarini o’quvchilar ongiga etkazish yo’llarini, ya‟ni tanlangan ta’lim metodi, shakllarining amalda qo’llanilishini ko’zda tutadi. Mashg’ulotning turini tanlash – o’qituvchining mahoratiga ko’ra mashg’ulotning didaktik maqsadi, o’quv materialining mazmuni, mashg’ulot uchun ajratilgan vaqt, shuningdek, zarur shart-sharoitning tanlanilishini ifodalaydi. Mashg’ulotning texnologik xaritasi – mashg’ulot ishlanmasining asosiy o’zagini tashkil etadi. U mashg’ulot turi va tanlangan metodlarga qarab turlicha bo’lishi mumkin. Mashg’ulotning texnologik xaritasi xususida ma‟ruzaning keyingi o’rinlarida alohida to’xtalib o’tiladi. Ta’lim jarayonni loyihalash: loyiha – mazmun – faoliyat uchligi asosida tashkil etiluvchi pedagogik faoliyatning umumiy mohiyatini yaxlit ifodalashga xizmat qiluvchi loyihani yaratishdir. Ta’lim jarayonini loyihalash quyidagi bosqichlarda kechadi: Ta’lim jarayonini loyihalashda bajariladigan asosiy vazifalar quyidagilardir: 1) pedagogik faoliyat mazmunini tahlil qilish; 2) natijalarni oldindin ko’ra bilish; 3) rejalashtirilgan faoliyatni amalga oshirish loyihasini yaratish. Asosiy bosqichlar Асосий босқичлар 1-bosqich: loyihani yaratish лойиҳани яратиш 2- bosqich: o’quvchilar faoliyatini tashhislash 5- bosqich: o’quvchilar faoliyatini nazorat qilish 3- bosqich: pedagogik jarayonni tashkil etish 4- bosqich: pedagogik jarayonning samarali kechishini ta‟minlash Ta’lim jarayonini loyihalash bosqichlari Вазифаларнинг белгиланиши 1-qadam 2- qadam 3- qadam Umumiy pedagogik vazifalar (pedagogik jarayon xususiyatlarinin yahlit holda inobarga olish asosida belgilanuvchi) Bosqichli pedagogik vazifalar (ma‟lum bosqich xususiyatlarini inobatga olgan holda belgilanuvchi) Vaziyatli pedagogik vazifalar (muayyan vaziyatlarni inobatga olgan holda belgilanuvchi) Ta’lim jarayonini loyihalashda vazifalarning belgilanishi 49 Mashg’ulot ishlanmasi – bu ta’limiy mazmunga ega loyiha, shuningdek, tarbiyachitomonidan tuzilishi majburiy bo’lgan hujjat hisoblanadi. Uni tuzishda o’qituvchining mashg’ulot jarayonidagi faoliyatini rejalashtirish, mashg’ulot mazmuni boyitish, ta’lim samaradorligini oshirish maqsadi ko’zlanadi. Mashg’ulot ishlanmasini yildan-yilga takomillashtirib va mukammalllashtirib borish, yangi metodlarni qo’llash, yangi materiallarni kiritish bilan yangilab turilishi lozim. Binobarin, ta’lim jarayoniga yangi DTS, o’quv dasturlari, zamonaviy ta’lim texnologiyalarning joriy etilishi, tarbiyachitomonidan yangi axborot texnologiyalari, zamonaviy texnik vositalarining qo’llanishi bilan mashg’ulot ishlanmalariga qo’yilgan talablar ham o’zgarib boradi. Mashg’ulot loyihasi (ishlanmasi)ni uchun tayyor, standart qolip mavjud emas. Chunki mashg’ulot “jonli” tashkil etilishi zarur. Mashg’ulotning bu xususiyatiga ko’ra uni hech qanday qolipga solib bo’lmaydi. U mashg’ulot turi va tanlangan metodlarga qarab turlicha bo’lishi mumkin. Ta’lim jarayonini loyihalash, odatda, texnologik pasport va texnologik xaritalar vositasida amalga oshiriladi. Texnologik pasport (pedagogikada) – ta’lim yoki ma‟naviy-ma‟rifiy tadbirning asosiy ko’rsatkichlari va ularning texnologik tavsifini yorituvchi hujjat. Maktabgacha ta’limda mashg’ulotning texnologik pasporti Mashg’ulotning mavzusi Mashg’ulotning ajratilgan vaqt O’quvchilar soni O’quv mashg’ulotining shakli va turi O’quv mashg’ulotining tuzilishi Mashg’ulotning maqsadi: Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyati natijalari: Ta’lim metodlari Ta’limni tashkil etish shakli Didaktik vositalar Ta’limni tashkil etish sharoiti Nazorat Texnologik xarita (pedagogikada) – pedagogik (ta’lim va tarbiya) jarayonni bajaruvchi yoki ma‟lum ob‟ektga texnik xizmat ko’rsatuvchi pedagoglarga taqdim etiladigan barcha zarur ma‟lumotlar, ko’rsatmalarni o’z ichiga olgan hujjat. Ta’lim jarayonni loyihalashda odatda modellashtirishdan ham foydalaniladi. Model – real, haqiqatda mavjud bo’lgan ob‟ektning soddalashtirilgan, kichraytirilgan (kattalashtirilgan) yoki unga o’xshagan nusxasi. Modellashtirish hodisa, jarayon yoki tizimning umumiy mohiyatini to’la yorituvchi modelni yaratish. O’quv jarayonida quyidagi turdagi modellar qo’llaniladi: 50 1. O’quv modellari (ta’lim jarayonida qo’llaniladi; ko’rsatmali qurollar, ko’rgazmali vositalar, trenajyorlar, ta’limiy dasturlar). 2. Tajriba modellari (ilmiy, amaliy tajribalarni olib borishda qo’llaniladi; loyihalashtirilayotgan ob‟ektning kattalashtirilgan yoki kichiklashtirilgan nusxasi). 3. Ilmiy-texnik modellar (jarayon va hodisalarni tadqiq etishda qo’llaniladi; qurilma, moslama, asbob, jihoz va mexanizmlar). 4. O’yin modellari (turli vaziyatlarda ob‟ekt tomonidan turli harakatlarni bajarish orqali ko’nikma, malakalarni hosil qilish maqsadida qo’llaniladi; kompyuter, sport, iqtisodiy, harbiy, ishchanlik o’yinlari va b.). 5. Imitatsion modellar (real voqelikni u yoki bu darajada shunchaki aniq aks ettirish uchun emas, balki aynan unga o’xshatish maqsadida qo’llaniladi; amaliy harakatlarni bajarishga xizmat qiluvchi turli trenajyorlar, mexanizmlar). Bugungi kunda ta’lim jarayonida o’quvchilar tomonidan ham turli o’quv loyihalarning tayyorlanishiga e’tibor qaratilmoqda.
Ta’limdagi o’zgarishlarni tashkil etish, innovatsiyaning “hayoti va faoliyati” uchun zarur bo’lgan shart sharoitlar masalalari tahlil qilingan. YAngilik kiritishning psixologik aspekti amerikalik innovatik olimlardan biri E. Rodjers tomonidan ishlab chiqilgan. U yangilik kiritish jarayoni qatnashchilarining toifalari tasnifini, uning yangilikka bo’lgan munosabatini, uni idrok qilishga shayligini tadqiq etgan. Ahborot - yuksak rivojlangan texnologiyalar asri deb yuritilayotgan XX1 asrga kelib, Ta’lim jarayoniga innovatsiyani keng joriy qilish masalasiga e’tibor yanada kuchaytirildi. Lug’aviy jihatdan “innovatsiya” tushunchasi ingliz tilidan tarjima qilinganda (“innovation”) “yangilik kiritish” degan ma‟noni anglatadi. Mazmunan esa tushuncha negizida “innovatsiya” tushunchasi muayyan tizimning ichki tuzilishini o’zgartirishga qaratilgan faoliyatni ifodalaydi. “Innоvаtsiоn tа‟lim” dеgаndа оdаtdа o’quv jаrаyonigа yangi (fоydаli) elеmеntlаr оlib kirish tushunilаdi. SHuning uchun tа‟lim tizimidа innоvаtsiya o’zgаrtirish bilаn bеvоsitа bоg’liq. Bundаy o’zgаrtirishlаr tа‟lim tizimining: • mаqsаdigа, mаzmunigа, mеtоd, tехnоlоgiyasigа, tаshkil etish shаkli vа bоshqаruv tizimigа; • pеdаgоgik fаоliyatdаgi o’zigа хоslik vа o’quv-bilish jаrаyonini tаshkil etishgа; • tа‟lim dаrаjаlаrini nаzоrаt qilish vа bаhоlаsh tizimigа; • o’quv-mеtоdik tа‟minоtigа; • tаrbiyaviy ishlаr tizimigа; • o’quv rеjа vа o’quv dаsturlаrigа; • o’quvchi vа o’qituvchi fаоliyatigа bоg’liq. Tа‟lim tizimidа innоvаtsiоn fаоliyatning sub‟еkti o’qituvchi, uning shахsiy imkоniyati hisоblаnаdi. Bundа o’qituvchi shахsining ijtimоiy-mаdаniy, intеllеktuаl vа ахlоqiy imkоniyatlаri yuksаk аhаmiyatgа mоlik bo’lаdi. Innоvаtsiоn pеdаgоgik jаrаyonning muhim unsurlаri shахsning o’z-o’zini bоshqаrishi vа o’zini - o’zi sаfаrbаr qilа оlishi hisоblаnаdi. Uning eng muhim yo’nаlishlаridаn biri tаlаbаlаrning bilish fаоliyatini rivоjlаntirish. Bundаy yo’nаlish tаlаbаlаrning o’quv ishlаrini fаоllаshtirish, ulаrning kаsbiy iхtisоslаshishini аniqlаb оlish fаоlligini o’z ichigа оlаdi. Tаyanch yo’nаlishlаr - tа‟lim, fаn vа ishlаb chiqаrishning intеgrаtsiyalаshuvi, ulаrning o’zаrо аlоqаlаridа yangi tаmоyillаrgа o’tish. SHundаy qilib, innоvаtsiоn fаоliyat оmillаri nаzаriyasi tаhlili uning eng muhim yo’nаlishi gumаnistik аksiоlоgiya ekаn dеgаn хulоsаgа оlib kеlаdi. Innоvаtsiоn fаоliyatgа аksiоlоgik yondаshuv insоnning o’zini yangilik yarаtish 42 jаrаyonigа bахshidа qilishi, uning tоmоnidаn yarаtilgаn pеdаgоgik qаdriyatlаr jаmini аnglаtаdi. Аksiоlоgiya insоngа оliy qаdriyat vа ijtimоiy tаrаqqiyotning birdаn-bir mаqsаdi sifаtidа qаrаydi. Bаrchа yangiliklаrgа o’tа ehtiyotkоrlik bilаn yondаshаdigаn, o’tmish bоyliklаrgа, tаjribаlаrgа e’tiqоd ruhidа tаrbiyalаngаn, stаbillikni yoqtirаdigаn kеksа аvlоdni, shuningdеk hеch qаndаy o’zgаrishlаrni хоhlаmаydigаn pеdаgоglаrni hаm tushunish mumkin. Bundаy hоlаtdа “innоvаtsiоn jаrаyonlаr оrqаsidаn quvish” bugungi hаyotimizning аjrаlmаs qismi ekаnligini hаm tushunish zаrur. Хоhlаymizmi yoki yo’qmi bizning tа‟lim muаssаsаlаri dеvоrining оrqаsidа bоzоr vа bоzоr munоsаbаtlаri jаrаyoni kеtаyapti. Bu jаrаyon to’g’ridаn-to’g’ri bizgа tеgishlidir, chunki tа‟lim muаssаsаlаri o’rtаsidаgi rаqоbаt, tа‟lim sifаti, ijtimоiy buyurtmаlаr kаbi yangi tushunchаlаr turmushimizgа kirib kеlаyapti. To’g’rirоg’i, bu jаrаyon biz yashаyotgаn muhit, hаyot tаrzi ekаnligini hаr dоim his etib turishimiz kеrаk. Bu jаrаyongа qаrshi turish bеfоydа vа хаvflidir. Biz tаnlаsh imkоniyatigа egа emаsmiz vа ushbu tеzkоr jаrаyon (quvish jаrаyoni) dа ishtirоk etishgа mаjburmiz. Mаzkur jаrаyongа eng muhimi аql bilаn yondаshish, o’z tаshkilоtimiz mаnfааti yo’lidа ishtirоk etishdаn ibоrаt. Ko’pchilik mutахаssislаr fikrichа, o’zgаrishlаrgа mоyillik, bugungi kundа rivоjlаnishning hаl qiluvchi shаrti, u yoki bu tа‟lim muаssаsаsining rаqоbаt qоbiliyatini tа‟minlоvchi аsоsiy оmil dеb hisоblаnаdi. Innovatsiyalarning asosiy ko’rinishlari quyidagilar sanaladi: - yangi g’oyalar; - tizim yoki faoliyat yo’nalishini o’zgatirishga qaratilgan aniq maqsadlar; - noan‟anaviy yondashuvlar; - odatiy bo’lmagan tashabbuslar; - ilg’or ish uslublari. Ta’lim innovatsiyalari – Ta’lim sohasi yoki o’quv jarayonida mavjud muammoni yangicha yondashuv asosida echish maqsadida qo’llanilib, avvalgidan ancha samarali natijani kafolatlay oladigan shakl, metod va texnologiyalar. Ta’lim innovatsiyalari “innovatsion Ta’lim” deb ham nomlanadi. “Innovatsion Ta’lim” tushunchasi birinchi bor 1979 yilda “Rim klubi”da qo’llanilgan. Ta’lim innovatsiyalari bir necha turga ajratiladi. Ular: 1. Faoliyat yo’nalishiga ko’ra: pedagogik jarayonda yoki Ta’lim tizimini boshqarishda qo’llaniladigan innovatsiyalar. 2. Kiritilgan o’zgarishlarning tavsifiga ko’ra: radikal, modifikatsiyalangan hamda kombinatsiyalangan innovatsiyalar. 3. O’zgarishlarning ko’lamiga ko’ra: tarmoq (lokal), modul va tizim innovatsiyalari. 43 4. Kelib chiqish manbaiga ko’ra: jamoa tomonidan bevosita yaratilgan yoki o’zlashtirilgan innovatsiyalar.
Ta’limni modernizatsiyalashtirish ta’lim jarayonida bilim, ko’nikma, malakalarni shakllantirish bilangina hal bo’lib qolmaydi. O’quvchi shaxsni mustaqillik, tashabbuskorlik, javobgarlikni xis his etish, tanqidiy fikrlash kabi sifatlar bilan bog’liq funksiyalarni ta’limni shaxsga yo’naltirilgan tizimi - vositasida amalga oshiriladi. Bunda o’quvchi ta’limi tizimiga moslashtirilmay, aksincha ta’lim tizimi turli shaxsga xos barcha xususiyatlarni (erkinlikka intiluvchanlik, mustaqil fikrlash va boshqalar)ni hisobga olgan holda, o’quvchiga uning o’ziga xosligi (individalligi)ni rivojlantirish imkonini berish va buning uchun sharoit yaratish lozmm. Ta’limda o’quvchi shaxsiga faoliyatli yondoshuv bu ta’lim tizimi konsepsiyasini tashkil etib, bunda shaxs “sub‟ekti” kategoriyasi erkinlikka intilish, o’z-o’zini rivojlantirish, yaxlitlik, mustaqil o’qish, o’zligini namoyon etish va faollashtirish xususiyatlari asosidaanglaniladi, o’quv jarayoni hamda uning tarkibiy qismlari - maqsad, mazmun, metod,shakl, usul, vositalar uquvchi uchun shaxsan ahamiyatga ega bo’lgach, uning shaxsiy tajribasi mahsuli sifatada tadbiq etiladi.Agar o’quvchi o’quv faoliyatini mohiyatini anglay olmasa, o’quv maqsadini tan olmaydi, tarbiyachiqo’ygan vazifani tushunmaydi va qabul qilmaydi, u tomonidan sodir etilgan barcha hatti-harakatlar majburiyat ostida bo’lib, uning bilimlari rasmiy harakterga, pedagogning faoliyati esa rasmiyatchilik mazmuniga ega bo’ladi. Bilim ularni amaliyotga tadbiq etishga qaratilgan faoliyat natijasidagina shakllanadi. O’quvchining ruhiy hususiyatlari o’rganish, o’zlashtirilayotgan bilimlarning o’quvchiga shaxsan qiziqarli va kerakli bo’lishi zarurligi, aks holda ular shubxasiz rad etilishini ko’rsatadi. Bu holat obrazli ifodalansa, individual tafakkurda bilimlar sub‟ektivlashadi, o’ziga xos individual tasavvur va shaxsiy fikrlar ob‟eetiv ahamiyat kasb etar ekan, bilimlar turli nuqtai nazarlarning to’qnashuvi, bahs-munozara, o’zaro hamkorlikdagi faoliyat natijasida o’zlashtiriladi, bu esa o’quv jarayonininoan‟anaviy usulda tashkil etishning muhim shakllari (bahs-munozara, o’zaro hamkorlik)ni talab etadi.
Tarbiyachio’z mashg’ulotida shunday shart-sharoitlar yaratish lozimki, natijada o’quvchi uchun dastlab neytral bo’lgan ob‟ekt kutilmaganda sub‟ektiv xususiyat kasb etsin. Buning natijasida o’quvchi tarbiyachibilan hamkorlikda ishlaydi, izlanadi va tarbiyachio’quv maqsadlariga erisha boradi. Mualliflik texnologiyasi. O’qitish texnologiyasi pedagogik strategiya sifatida o’quvchi va o’qituvchilar faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish vositalariga ega bo’ladi. Bunday texnologiyalarga quyidagilarni keltirish mumkin: pedagogik jarayonda shaxsni ko’zda tutishga asoslangan pedagogik
 texnologiya (Sh.A.Amonashvili texnologiyasi); o’quv materialini sxemalar va modellar ishorasi asosida o’qitishni
 jadallashtirish texnologiyasi (V.F.Shatalov texnologiyasi); o’quv jarayonini samarali boshqarish va tashkil etish asosiga qurilgan
 texnologiya (S.N.Lisenkova texnologiyasi, N.P.Guzikning o’qitish tizimini rejalashtirish texnologiyasi); o’qitishni individuallashtirish texnologiyasi (Inge Unt, A.S.Granitskaya,
 V.D.Shadrikov texnologiyasi); o’qitishni dasturlash texnologiyasi (B.P. Bespalko).
 Viktor Fyodorovich Shatalov o’qitishni jadallashtirish texnologiyasini ishlab chiqdi va amaliyotga joriy qildi. U o’qitishning an‟anaviy sinf-mashg’ulot usulining hali ochilmagan katta imkoniyatlarini ko’rsatib berdi. V.F.Shatalovning maqsad-mo’ljali: bilim, malaka va ko’nikmalarni shakllantirish; har qanday individual xususiyatlarga ega bo’lgan barcha bolalarni o’qitish; o’qitishni tezlashtirish. Tamoyillar: ko’p marta takrorlash, majburiy bosqichma-bosqich nazorat, qiyinchilikning yuqori darajasi, katta bloklarda o’rganish, faoliyatning dinamik qolipi, xattiharakatning tayanchi, mo’ljaldagi asosini qo’llash; shaxsni ko’zda tutish asosida yondashuv; insonparvarlik; zo’rlab o’qitmaslik; o’quv vaziyatlarining konfliktsizligi, har bir o’quvchining muvaffaqiyatlaridan boxabarlik, tuzatish (yo’lga solish), o’sish, yutuqlarga istiqbolni ochish; o’qitish va tarbiyani bog’lash. V.F. Shatalov metodining o’ziga xosligi: materiallar katta hajmda kiritiladi; materiallar bloklar bo’yicha joylashtiriladi; o’quv materiali tayanch V.F.Shatalov tayanch (tayanish) deganda bola harakatlarining taxminiy asosini, ichki fikrlash faoliyatining tashqi tashkil qilinish usulini tushunadi. Tayanch signal o’zaro uzviy bog’lovchi ramzlar (ishora, so’z, sxema, rasm va h.o) bo’lib, qandaydir ma‟noli mohiyatni almashtiradi.
Xulosa
Mаzkur jаrаyongа eng muhimi аql bilаn yondаshish, o’z tаshkilоtimiz mаnfааti yo’lidа ishtirоk etishdаn ibоrаt. Ko’pchilik mutахаssislаr fikrichа, o’zgаrishlаrgа mоyillik, bugungi kundа rivоjlаnishning hаl qiluvchi shаrti, u yoki bu tа‟lim muаssаsаsining rаqоbаt qоbiliyatini tа‟minlоvchi аsоsiy оmil dеb hisоblаnаdi. Innovatsiyalarning asosiy ko’rinishlari quyidagilar sanaladi: - yangi g’oyalar; - tizim yoki faoliyat yo’nalishini o’zgatirishga qaratilgan aniq maqsadlar; - noan‟anaviy yondashuvlar; - odatiy bo’lmagan tashabbuslar; - ilg’or ish uslublari. Ta’lim innovatsiyalari – Ta’lim sohasi yoki o’quv jarayonida mavjud muammoni yangicha yondashuv asosida echish maqsadida qo’llanilib, avvalgidan ancha samarali natijani kafolatlay oladigan shakl, metod va texnologiyalar. Ta’lim innovatsiyalari “innovatsion Ta’lim” deb ham nomlanadi. “Innovatsion Ta’lim” tushunchasi birinchi bor 1979 yilda “Rim klubi”da qo’llanilgan. Ta’lim innovatsiyalari bir necha turga ajratiladi. Ular: 1. Faoliyat yo’nalishiga ko’ra: pedagogik jarayonda yoki Ta’lim tizimini boshqarishda qo’llaniladigan innovatsiyalar. 2. Kiritilgan o’zgarishlarning tavsifiga ko’ra: radikal, modifikatsiyalangan hamda kombinatsiyalangan innovatsiyalar. 3. O’zgarishlarning ko’lamiga ko’ra: tarmoq (lokal), modul va tizim innovatsiyalari. 43 4. Kelib chiqish manbaiga ko’ra: jamoa tomonidan bevosita yaratilgan yoki o’zlashtirilgan innovatsiyalar.