ular tez-tez qayta ko’rib chiqiladi va hokazo), bu esa hatto ayrim ish joyidagi va
brigadalardagi mehnat unumdorligining darajasi va o’sishiga holisona baho
vaqtida, mahsulot ishlab chiqarish (xizmatlar)da ifodalangan. Sermehnatlik,
odatda, norma-soatlarda (haqiqiy soatlarda) o’lchanadi, bu vaqt ish birligini
bajarishga sarflangan bo’ladi. Bu ko’rsatkich mehnat unumdorligi ko’rsatkichiga
qarama-qarshi bo’lib, quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
,
м
в
М
И
С
Bu erda S – sermehnatlik;
I
v
– ish vaqti;
I
m
– ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori.
Korxonalar va ularning yirik bo’linmalari darajasida, xuddi iqtisodiyot
tarmoqlarida bo’lgani kabi, ishlab chiqarish va mehnat unumdorligi hajmlarini
o’lchash uchun asosan
qiymat usuli
tatbiq etiladi. Qiymat usuli universal usul
bo’lib, u mahsulotning barcha turlari va hajmlari, ishlar va xizmatlar yagona pul
ko’rsatkichlari bo’lgan so’mda ifodalanadi, u hajm ko’rsatkichlarini tegishli ulgurji
narxlarga ko’paytirish bilan aniqlanadi.
Masalan, agar besh kishidan iborat ishchilar brigadasi bir smenada 100 ming
so’mlik ish hajmini bajargan bo’lsa, u holda har bir ishchining smenadagi mehnat
unumdorligi (ishlab chiqargan mahsuloti) quyidagicha bo’ladi: 120:5q24 (ming
so’m), tegishli ravishda bir soatlik ish mobaynida 20:8q2,5 (ming so’m) bo’ladi.
Mehnat unumdorligini o’lchashningqiytat usuli turli kasb va malakaga ega
bo’lgan xodimlarning mehnat unumdorligi, masalan, qandolatchi va novvoyning,
chilangar va haydovchining mehnat unumdorligini taqqoslash imkonini beradi.
Biroq bu usul ko’rinishdan universal usul bo’lishiga qaramay, bir qancha
kamchiliklarga ham ega. Xususan unga narx omili, ya’ni bozor kon’yukturasi va
inflyatsiya ko’proq ta’sir ko’rsatadi.
Mehnat unumdorligini o’lchash usullarining har uchalasi ham o’z afzalliklari
bilan bir qatorda turli kamchiliklarga ega. Ularni quyidagi jadvalda ko’rish
mumkin:
Абдурахманов К.Х. ва бошқалар. ««Меҳнат иқтисоди ва социологияси»» Дарслик. -Т.: Ўқитувчи, 2001.
1-jadval
Mehnat unumdorligini o’lchash usullari
N
atural
usul
Bir xildagi, turdosh mahsulotlari ishlab chiqishda ishlab chiqarish
jarayoning unumdorligini ifodalashda qo’llaniladi
Dostları ilə paylaş: