Mba kitapxana hújjetleri fondini hár tárepleme ashıp

MBA kitapxana hújjetleri fondini hár tárepleme ashıp
beriw, sáwlelendiriwge mólsherlengen, óz-ara bir-biri menen baylanıslı
yamasa bir-birin toldirib baratuǵın, kıtapxanlardı zárúr informaciya
menen támiyinlewge qaratılǵan hám kásiplik kitapxana -bibliografik
iskerlikti shólkemlestiriwdi óz ishine alıwshı kompleks bolıp tabıladı.

MBAning sapası kitapxanashılıq jumısınıń, ásirese,

bibliografiya jumısınıń qanday islengenine baylanıslı. Házirshe
hámme kitapxanalar (ásirese, rayon hám awıl kitapxanaları )
zamanagóy informaciya texnologiyaları menen tolıq ta? minlanmagan.
Sonday eken, ele talay waqıt zamanagóy MBA menen bir qatarda
dástúriy MBA shólkemlestiriw hám odan paydalanıw dawam etedi.

MBAning quramı, qásiyetleri, dúzilisi kitapxana menshiklia-

tidan hám mártebeinen, kitapxana fondı, kıtapxanlar sorawlarınıń
mazmunınan kelip shıǵıp belgilenedi.
Universal kitapxanalarda MBA hámme bilim tarawı boyınsha
shólkemlestiriledi hám túrli kıtapxanlarǵa olar haqqında informaciya beredi.
Dástúriy MBA tómendegi 3 bólekten ibarat :
— naǵız ózi kitapxana ushın uyqas hám zárúr kitapxana
katalogları sisteması ;
— kartotekalar sisteması ;
— m a'lumot-bibliografiya fondı (MBF).
Zamanagóy MBA dástúriy hám elektron forma daǵı maiumotlar
bazası hám bankinen ibarat sistema. Elektron forma daǵı MBA
kitapxanadan tısqarına, pútkil mámleket hám shet el mámleketler
apparatına informaciya talabı menen kirisiw imkaniyatın beredi. Zamanagóy
MBAga tómendegiler kiredi:
— kitapxana katalogları sisteması : dástúriy hám elektron katalog ;
— bibliografik kartotekalar sisteması : ma' lumotlar bazası hám
banki;
— bibliografik hám informaciya baspaları ;
— orınlanǵan sorawlar fondı ;
— m a'lumotnoma baspalar fondı ;
— faktografik qıdırıw sisteması ;
— birden-bir álippe-predmet kórsetkishi hám MBA.

MBA jumısın shólkemlestiriwde qatnasıw etiwshi arnawlı bolimning

bibliograflari yamasa xızmetkerleri informaciyanı tap la yiglshga hám saqlawǵa
juwapker bolıp tabıladı. Sondaǵana qarıydarlarǵa xizmet kórsetiw processinde
sırtqı informaciya resurslarınan waqıtında hám maksimal dárejede
paydalanıw múmkinshiligi payda boladı. Hár bir bólim óziniń informaciya
wazıypasın atqaradı hám bir-birin tákirarlawǵa jol qoymasligi kerek.
Jańa texnologiya menen islew processinde, programmalardı qollashda
hár bir kitapxana informaciyalardıń tolıq bolıwına, olardan ónimli
hám nátiyjeli paydalanıwǵa, ásirese, programmalardı qóllawǵa juwapkershilik
menen jantasıwları talap etiledi.

___________________________________

Bibliografik qóllanbalar — mińlaǵan bibliografik jazıwlardıń málim bir tártipte bir jayǵa tóplanǵan forması, pikirlerdiń ulıwmalıǵı, kıtapxanlıq maqseti hákis jetip atırǵan hújjetlerdiń mazmunına kóre hár qıylı usılda ámelge asıriladı. Házirgi waqıtta dástúriy bibliografik qóllanbalardan tısqarı elektron kórinistegi bibliografik qóllanbalar da jaratılıp atır.
Perspektiv bibliografik informaciya beretuǵın materiallarǵa qu-
yidagilar kiritiledi: baspalardıń jıllıq annotatsiyalanǵan
jobaları ; informaciya agentlikleriniń baspa katalogları ; iri informaciya
orayları hám iri kitapxanalardıń baspa jobası hám prospektlari;
prays betalar.

Perspektiv bibliografik qollanbalarda sawlelenetuǵın bibliografik

jazıw daǵı baspadan shıǵıw waqtı rim nomerinde dumaloq qawsırmada
berilgen, san xarakteristikası salasında baspanıń kólemi baspaxana
esabındaǵı baspa taboq, baspanıń pishimi de dumaloq qawıs
ishinde rim nomerinde berilgen.

Kórkem-kórkem ádebiyatqa baylanıslı shıǵarmadan basqa barlıq.

túrdegi baspalarǵa beriletuǵın annotatsiyada baspanıń maqseti;
baspa túri, janri yamasa materialdı beriw forması ; temanıń
qısqasha bayanı, mazmun ózgesheligi, ulıwma teması yamasa
pikir; sol xildagi basqa baspalardan yamasa sol avtordıń basqa
dóretpelerinen parqı, jańalıǵı, aktuallıǵı ; kıtapxanlar toparı ; dóretpe
avtorı haqqında maǵlıwmat, awdarma dóretpe bolsa, mámleket atı
kórsetiledi.
Qayta baspa etilgen dóretpe boisa, aldınǵı basılıwınıń baspa
jılı, dóretpe atı (dóretpe atı o 'zgargan boklsa) kolrsatiladi. Eger
1- ret baspa atırǵan yamasa o 'zgarishlar menen qayta baspa
atırǵan sabaqlıq boisa, oǵan da annotatsiya beriledi. UDK
bokyicha shifr indeksi bibliografik jazıwdıń aqırında beriledi.
_____________________

Orta Aziyada ruwxıylıq hám mádeniyat, ilim uzaq tariyxga

iye. áke Aziya bibliografiyasi o 'rta ásirler dáwirinde payda boldi.
áke ásir Shıǵısında arab xalifaligiga birlesken xalıqlar mádeniyatı
hám páni rawajlandi. Kópmilletlilik xarakterine iye arab mádeniyatı
dúnyanıń derlik úlken bólegin iyelep aldı.

Al-Azizning 200 mıń

kitap fondiga iye óz kitapxanası bolǵan. 0 'sha waqıtta Evropa
kitapxanaları fondı bunnan ádewir kem edi. IX asirdegi
Konstansa kitapxanası bolsa 356 bet kitap fondiga iye bolǵan.
Evropada qaǵaz yokqligi sebepligine kitapxana óz dáwirdiń
iri kitapxanası esaplanǵan, sebebi papirus islep shıǵarıw
múmkinshiligi yokq, pergament bolsa júdá qımbat material edi.

Orta Aziya arab ádebiyatı, tiykarlanıp, qol-

jazba kitaplardan ibarat b o iib, kitap an 'analarini saqlap
qalıwdıń birdan bir yoli kitaptı kóshirip jazıwdan ibarat
boklib qaldı. Qolyozm a kitaplar uzaq hám mashaqatlı miynet
jemisi bolıp, ol arnawlı bilimdi talap eter, sheber qallar
astında ol kórkem óner shıǵarması dárejesine yetar edi. Samarqandda Shıǵısda
ataqlı bolǵan qaǵaz islep shıǵarıla baslandı. Bul qaǵaz
tegis, jumsaq, jıltır kóriniste hám pıl súyeki reńinde bolǵan.
Onıń bahası oyanıw dáwiri Evropasında ataqlı hám qımbat
bolǵan.

o'rta Aziyanıń kóplegen qalalarında bir yo'la bir neshe

kitapxana iskerlik kórsetdi. áke ásir Shıǵısındaǵı iri kutubxo­
nalarda ámeldegi ádebiyatlardı bibliografik dizimge hám esapqa alıp
barıw mútajligi payda bolǵan. Sol maqsette házirgi kataloglar
kórinisine jaqın bilim tarawları boyınsha kitaplar dizimi
dúzilgen. Musulman dúnyası daǵı ádebiyatlardı sistemalastırıw
hám jaylastırıwda, lilarning katalogın dúziwde hám birinshi biblio­
grafik jumıslarda tariyxıy -iyerarxik princip qollanılǵan.

Kitap bazarları ilimpazlar, ádebiyat -

chilarning ushırasıw jaylarına, baylanıs mákanına aynalǵan,
bul waqıtta qızıqlı tartıslar, kórkem ádebiyatqa baylanıslı hám ilimiy tartıslar alıp
barılǵan. Biraq ele kitap sawdası bibliografiyasining payda
boM jumısı, kitap reklam asi ushın im koniyat kem edi,
satıwshılardıń o 'zi reklama menen shuǵıllanardı. Ibn Sino
„Ómirbayan“ shıǵarmasında jazıwısha, Buxara kitap bazarında bol- j
ganida ózine kerekli ádebiyattı qıdırıwda, kitap satıwshınıń I
biyik dawısda opining ónimin (yaǵnıy kitaplardı ) maq-
tayotganini esitkenin jazadı. ALINDI

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\

Áke ásir Shıǵısı ilimpazlarınan biri, bibliografik iskerligi ilimiy ámeliy áhmiyetke iye bolǵan ataqlı qomusiy alım Abu Rayhon Beruniy belgili dóretpelerinde o'zining har qiyli qızıǵıwshılıqǵa, tereń bilimge iye ekenligin, astronomiya, geologiya, matematika, filosofiya, botanika, medicina sıyaqlı tarawlarda da ayrıqsha ekenligin kórsetdi. Salkem 80 jıllıq omiri dawamında 150 den aslam dóretpe jazdı, olardan 30 dana bizgeshe jetip kelgen. Beruniy bir ómir kitapǵa úlken húrmet hám miyir menen munasábette bolǵan, oǵan bilimler deregi, kisiniń ruwxıy kúshi retinde qaragan.

Beruniy bunı,, Fixrist“ atlı bibliografik shıǵarmasınıń sózbasisinda jazadı hám kıtapxanlarǵa tómendegishe shaqırıq etedi: „Sen meniń jaslıq dáwirimda hám keyingi waqtlarda da jazǵan dóretpelerimdi biliwiń shárt. Olardı qor etpe hám olarǵa bepisand bo'lma. Olar hámmesi meniń perzentlerim, hámme perzenti menen maqtanadiu. „Hind filosofiyası“de kórsetilgen baplar ayriqsha bibliografik túsindiriw bolib, Indiyanıń filasofiyasi hám dintaniw, astronomık hám filologiya máselelerine arnalǵan.

Beruniydiń bibliografik iskerligi talay ataqlı boiib, ómiriniń sońǵı 10 jılında oǵan jaqsıǵana tabıslar

keltirdi. Onıń,, Geodeziya“,,Indiya“, „Mas'ud nızamı“ hám basqa kóplegen jumısları hám 1036-jılda tamamlaǵan,, Biobibliografiya“ (arabsha,, Fixrist“) bizgeshe jetip kelgen. Beruniy bibliografik dizimdi dúziwde Abu Bakr Muhammad Ibn Zakariyo Ar-Roziy dóretpelerine toqtaldi.

Ar-Roziyni okzining ullı ótken zaman - doshi, iri Iran filosofi, ximik, wrash hám tábiyiy sınawshı, orta

ásir Shıǵısı hám G'arbining ataqlı alımı retinde tán alardı. Beruniy Ar-Roziyning dóretpelerin eń isenimli hám abroylı derek retinde bilar hám odan iskerliginde hám dóretpelerinde paydalanar edi hám bul Ar-Roziy shıǵarmalarınıń kórsetkishin dúziwge dúmpish boldi., Fixrist“ shıǵarmasınıń 2 - bólegi Beruniydiń 1036 -jılǵa shekem jazǵan dóretpeleri haqqındaǵı maǵlıwmatlardan ibarat boiib, Beruniydiń ilimiy jumısı haqqında dáslepki derek retinde áhmiyetke iye. Ol jaǵdayda 113 nomdagi shıǵarması temalar bokyicha gruppalastırılgan, tártipte ayırım aljasıqlar ushraydı. 113 shıǵarmadan 70 tasining kólemi de
kokrsatilgan. 27 tasini zamanlasları Abu Sa'lam Sáykesihiy, Abu Ali Hasan sıyaqlılar menen jazǵanlıǵın kolrsatadi. Kórsetkishke 1036 - jıldan keyingi dáwirde jazǵan 30 dan artıq shıǵarması kirmagan.

______________________________

Evropanıń Orta Aziyanı úyreniwge jáne onı basıp alıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıqı XvII ásirdiń birinshi yarımıdayoq baslanǵan edi. Buǵan baylanıslı Angliya hám Rossiya ortasında báseki kúshli

bolǵan. XvII asirde Angliyalıq sayaxatshı ilimpazlardıń Pomir hám Amudaryanıń joqarı jaǵaların úyreniwge tiyisli jumısları baspa etilgen. 1717-jılda orıs patshası Pyotr I tapsırig'i menen knyaz
Bekovich-Cherkasskiy basshılıǵında áke Aziyaǵa áskeriy ekspediciya jiberilgen.

1867-jılı orıs áskerleriniń Tashkentti basıp alıwları menen Turkiston general-gubernatorligi tashkil etildi. Orıs biblio- graflari tárepinen áke Aziya haqqındaǵı orıs hám shet tillerdegi ádebiyatlardıń bibliografiyasi tuzila baslandı. Bul dáwirde áke Aziyada bibliografiyaning payda bolıw sebebin XIX ásirdiń

iri orıs bibliografi, birinshi bolıp áke Aziya haqqındaǵı adabi­ jatlardı toplaǵan v. I. Mejov,, áke Aziyanı hár tárepleme tereń o 'rganishga sap sawda hám ilimiy maqset sebep boldı“, dep kórsetedi.

Bul kem ushraytuǵın kolleksiyaning jaratılıw tariyxı áke Aziyada eń iri kitapxananıń (házirgi Alisher Navaiy atlı 0 'zbekiston Milliy kitapxanası ) dıń dúziliwi menen baylanıslı. 1868-jıl aqırında,, Jıynaq“dıń dáslepki 2 jildi tayarlandi. Bul sol dáwirdegi qatar alım -bibliograflarning keyingi 50 jıllıq nátiyjeli

miynetiniń baslanıwı edi. Ilimpazlarǵa bul ishda kitap ilmining úlken bilgiri, birinshi orıs professional bibliografi, kóp qóllanbalardıń avtorı, kútá úlken shólkemlestiriwshilik ózgeshelikine iye v. I. Mejov basshılıq etdi.

1867- jılda úlke general- gubernatori K. P. Kaufman jańa tashkil tapıp atırǵan kitapxanaǵa hár túrlı ilimiy kitaplardı sıy etiw soranıwı menen barlıq ilimiy- mádeniy shólkemlerge shaqırıq etiwge májbúr boldı. Birinshi bolıp bul ótinishni Rossiya Pánler akademiyası, Peterburg xalıq kitapxanası hám Orıs geografiya jámiyeti orınlawǵa kirdiler, olardan alınǵan bir neshe júz kitap Turkiston xalıq kitapxanası fondina tiykar salındı.

„Turkiston kompleksi“ 1- jildining kirisiw bóleginde ol sonday dep jazǵan edi: „B a'zi bir jay yamasa b a'zi zatlar haqqındaǵı maqalalardıń arnawlı bibliografik kórsetkishleri, shubhasız, úlken payda keltiredi, lekin olar úlken kitapxana joq orınlarda bibliografik kórsetkishlerde berilgen ádebiyatlardı tapla atqarmay hám iyerografik yamasa kabbalistik belgiler menen kitaplarǵa aylanıp qaladı“. v. 1. Mejov 1868-jılda islerdiń atınıń emes, bálki jıynaqlarǵa birlestirilgen kitaplar tekstlerin, jurnal hám gazeta maqalaların sáwlelengenlestirgen ayriqsha kitapxana tashkil etiwge kirdiler.

____________________

Universal bibliografik esapqa alıw engizilgennen keyin mámleket bibliografiyasida 1-gruppa baspaların esapqa ala basladı. Biraq bul mudam da keń múmkinshilik bere almaydı, sonıń ushın 2- gruppa baspaları da esapqa alınadı. Levinning pikrine qaraǵanda, bibliografiyalash obiekti bolıp elektron baspalar, videomahsulot- lar, fotomateriallar sıyaqlılar da xızmet ete aladı, sonday eken, baspa ónimler menen birge bul hújjetlerdi de esapqa alıw zárúr.

milliy bibliografiyaga saylanǵan, xalqqa tiyisli avtorlar hám dóretpeler alınadı. Mámleket bibliografiyasi ushın mámleket haqqındaǵı emes, bálki naǵız ózi mámleket aymaǵında baspa etilgen dóretpeler alınadı, sebebi birpara xalıqlar o 'z mámleketine iye emes. Mámleket bibliografik informaciyası basqa túrdegi bibliografik iskerlik rawajlanıwına ta 'sir kórsetedi. Informaciya áleminde informaciyalastırıw zárúrli belgi bolib qaldı.

informaciyalasqan iskerlikke tiykarlanǵan dúnya informaciya bazarında informaciya ónimleriniń kóbeyiwine alıp kelip atır. Bul bolsa social hám informaciyalasqan sistemada mámleket bibliografiyasining o krnini belgilewdi talap etedi. Mámleket biblio­ grafiyasi informaciya iskerliginiń bir bólegi bolıp tabıladı. Jámiyet informaciya qımbatın kóterdi, informaciya ónimleri bolsa keńeyip barıp atır. ' Bul, ásirese, baspa ónimlerdari elektron ko^rinishdagi ónimlerge ótip barıwda kórinedi. Informaciyalashuvning tiykarǵı quralı kompyuter texnikası hám baylanıs quralları bolıp tabıladı. Bunıń!
nátiyjesinde mámleket bibliografiyasi da kompyuterlesip, informaciya j sanaatınıń bir bólegine aylandı.

Mámleket bibliografiyasi sistemasında qarıydarlar tómendegi múmkinshiligi- yatlarga iye boladı :

1. Mámleket bibliografiyasi rawajlanıwın anıqlawda qarıydarlar talapları tiykarǵı faktor boladı.
2. Qarıydarlar qararlardı sheshiwde qatnasadılar.
3. Mámleket bibliografiyasi orayı úzliksiz qarıydarlardıń informaciyaǵa bolǵan talapların úyrenedi hám odan kommerciya xızmetin shólkemlestiriwde paydalanadı.
4. Kitapxanalar mámleket bibliografiyasi ónimleriniń tiykarǵı qarıydarları bolıp qolaveradi, onıń ushın informaciya álemindegi jańa informaciya dáreklerinen, kommerciya m a'lumotlari bankinen,
maǵlıwmatlar bazasınan, informaciya tarmaqlarınan paydalanıw kerek.

Mámleket bibliografiyasi orayı mámleket bibliografik informaciyasınıń tuwrılıǵı hám tolıqlıǵı ushın juwap beredi. Onıń standart retinde tastıyıqlanishiga erisedi. Mámleket bibliografik informaciyanı ilimiy izertlew jumısların o 'tkazish hám stilistik hújjetlerdi tayarlaw yoli menen unifikaciya qılıwdı támiyinleydi.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ alindi