Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
Anar – 75
59 si ni geri döndərmək istəyirdim. Lakin mən bilirdim ki, bu xülya- dır... olan oldu, keçən keçdi” (5,54). Əsmər isə bir günlüyə də olsa uşaqlıq xatirələrini, ilk sevgisi- ni qaytar maq istəyir, lakin o da bunun mümkünsüzlüyünü dərk edir. “Əsmər Oqtayla görüşür, lakin təbii ki, ömrünün ən “xoş” çağlarına, bir vaxt Oqtayın ad gününə yığışdıqları 29 aprel axşa- mına qayıda bilmir, qovuşa bilmir. Hətta anadan olduğu evi gör- mək də ona nəsib olmur... “Yaponiya müharibələrdə” filminə ba xan Əsmər yapon təyyarəçiləri kamikadzelərin bir daha yerə qa yıda bilməmələri ilə özünün keçmişə qovuşa bilməməsi ara- sında yaxınlıq görür” (55,38). Oqtay isə ilk öncə keçmişi, uşaqlıq xatirələrini yaddaşına qay tarmaq istəmir: “Həyatın pozulmaz məntiqinə görə keçib ge- dənləri qaytarmaq cəhdi kimə gərəkdir” (7,148). Sonra isə Əs- mərin təsiri ilə onda nostalji hisslər oyanır, xatirələri, keçmiş xoş gün ləri hissə-hissə yaddaşında canlanmağa başlayır və o, düşü- nür: “Bəlkə biz də, Əsmər də, mən də mühacirik. Böyüklər diya- rına uşaqlıq ölkəsindən gəlmiş mühacirlər. Geri qayıtmaq imka- nından əbədi məhrum olmuş mühacirlər. Vətənləriyçün qəribsə- miş mühacirlər” (7,151). Hər iki hekayənin qəhrəmanları mənəviyyatca saf, təmiz, köv rək qəlbli insanlardır. Onlar vaxtın, sevgilərinin, bu sevgi ilə mənalanacaq yaşamlarının qədrini bilməmiş, tərəddüdləri ucba- tından həyat səadətlərini əbədi olaraq itirmişlər. Lakin daxili dün yalarının zənginliyinə, əxlaqi kamilliklərinə görə ruhdan düşmür, həyatdan ümidlərini kəsmirlər. Bu hekayələrdə məhəbbət intim, fərdi duyğulardan çox yük- səkdə dayanan, dərin mənəvi-əxlaqi mənalar aşılanmış keyfiyyə- tə malikdir. “Bu hekayə əsasında Anar özü “Gün keçdi” adlı sse- na ri yazmışdır. Filmi 1971-ci ildə görkəmli rejissor Arif Baba- yev çəkmişdir. ...Hekayədə xiffət—nostalji problemi ön plana çəkilsə də, ssenaridə müəllifin peşəkar üslubu “keçmişin məhvi, gələcəyin üzərinə kölgə salır” kimi daha qlobal problem bədii həllini tapır” (24,4). Aytən Quliyeva
60 “Anarın kino əsərlərində mənəvi problemlərin həlli həmişə ön planda du rmuşdur. Belə ssenarilərdən biri onun “Gürcü fami- li yası” hekayəsinin motivləri əsasında çəkilən “Gün keçdi” fil- midir. Kinomuzda lirik- psixoloji təmayülün dirçəlməsi, obrazla- rın ideal və mənfi məhdudluqdan çıxıb həyatın öz ziddiyyətləri ilə şərtlənən mürəkkəblik, dərinlik kəsb etməsi xeyli dərəcədə bu filmin adı ilə bağlıdır” (23,28). “Mən, sən, o və telefon” hekayəsinin qəhrəmanları arasında romantik müna sibət daha güclüdür. Əsərdə hər şey təsadüfi te- lef on danışığından başlanır. Hekayənin başlığındakı Y. Səməd- oğlunun şeiri bizə əsərin məzmunu haqqında az da olsa məlumat verir. Bu hekayəsində də sənətkar gəncliyin özünəməxsus sevgi və kədərindən bəhs edir. İki gəncin təsadüfən telefonla danış- ması onların gələcək taleyinin bir-birinə bağlanmasında mühüm rol oynayır. Hekayə toydan çıxan dostlarının zarafatyana Seymur üçün te- le fonla qız axtarması ilə başlayır. Və bu ideyanı gerçəkləşdir- mək istəyinin doğurduğu mənəvi-əxlaqi problemlər üzərində in- ki şaf etdirilir. Burada da zaman məfhumundan istifadə edilir. Sey murun bütün yoldaşları artıq öz həyat həmdəmlərini tapmış- lar sa dəcə Seymur yalqızdır. Biz bunu onun toydan çıxdığı gecə telefond a Mədinə ilə danışığında görürük. “Mən bu saat ən ya- xın bir yoldaşımın toyundan çıxmışam. Bu, mənim axırıncı su- bay dostum idi... Elə bilməyin ki, mən telefon xuliqanlarında- nam. Yox, nədənsə, təklikdən bağrım çatlayır. Odur ki, dedim zəng eləyim, bir adamla danışım”(7,109). Yazıçı çox incə detallarla qəhrəmanın qəlbini, yalnızlığını, təkliyini göstərir. İlk kiçik söhbətdən sonra o qəlbinin isindiyini, özü nə bir həmdəm tapdığını duyur. “Gülməlidir vallah, amma dəstəyi asıb boş, adamsız küçələrlə addımlayarkən mənə elə gə- lir
di ki, daha mən də tək deyiləm. Mənim də kimimsə var” (7,110). Bunda n sonra Seymur telefonda tanış olduğu və yalnız haqqında çox az, cuzi şeylər bildiyi Mədinənin məhəbbəti ilə ya- şayır. Həyatında baş verən hər bir hadisəni, qəlbinin sirlərini
Anar – 75
61 Mədinəyə açır, hətta özü də bu hala təəccüblənir: “Özüm də özü
mə təəccüblənə-təəccüblənə, bilmirəm heç niyə mən bu yad ada
ma heç kəsə danışmadıqlarımı danışmağa başladım. İşdəki çətinliklərimdən, köhnə dostum Firuzla günü-gündən uzaqlaş- ma ğımızdan, elmi rəhbərimi neçin sevmədiyimdən, müzakirədə ona ağzımdan çıxanı dediyimdən və başqa-başqa bu kimi şeylər- dən. Niyə mən bunları məhz ona danışırdım? Özüm də bilmi- rəm. Amma özümü saxlaya da bilmirdim”(7,113). İlk öncə Mədinə və Seymuru bir-birinə təklik tilsimi bağlayır. Da nışıqlarından məlum olur ki, hər iki qəhrəmanın həyatında boşluq var. Və bu boşluq onlara mənəvi əzab verir. Bu sadə, tə- sa düfi telefon danışıqları sanki onlar üçün təklik tilsimindən qur tulmağın əlverişli bir vasitəsinə çevrilir. Biz bu epizodla Anarın digər əsərlərində də qarşılaşırıq, mə- sələn, həyat yoldaşını itirməsi ilə tənhalığın ağırlığını dadan Səf- tər evində tək olduğu zaman telefonla dərdləşəcəyi birini axtarır, ye ni il axşamı tək qalan Həmidə xala sorğu birosuna zəng vura- raq təkliyinə məlhəm arayır. Onların cəhdləri uğursuzluqla nəti- cələnsə də, yalnız Seymura axtardığını tapmaq qismət olur. La- kin biz bu halın Seymuru tamamilə xoşbəxt edə bilmədiyini gö- rü rük. O, qarışıq hisslər keçirir. Seymurla Mədinə bir-birlərini görmədikləri halda belə, onları bir-biri
nə məhrəm edən ikinci bir səbəb daxili dünyaları etibarilə uyğun, mənəviyyatca yaxın olmalarıdır. Seymur xaraktercə möh kəm, sözü üzə deyən, mərd insandır. Biz bunu onun özün- dən vəzifəcə üstün elmi rəhbəri, işlədiyi qəzetin məsul katibi ilə rəftarında görürük. Mədinə də onun kimi açıq sözlüdür, həssasdır. O, bir təyyarə qəzasında həyat yoldaşını itirmişdir. Tək qaldığı gecələrdə evlə- ri nin üzərindən keçən təyyarələrin səsi ilə təsəlli tapır. Ərinin vəfatından sonra Seymur ilk şəxsdir ki, Mədinə telefon danışıq- la rı hesabına özünü ona yaxın hiss edir. “Mən, sən o və tele- fon”dakı Mədinə hamı üçün eyni cür görünə bilər, həm də hər kəs üçün çoxçalarlı bir obrazdır. Bu bütöv obrazın psixoloji alə- Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|