430
Museibov M.A. Landşaftı Azerbaydjana (osobennosti differenüaüii i gvolöüiə landşaftov), Baku, İzd. AQU,
1991.
Museibov M.A. Qeomorfoloqiə i noveyşaə tektonika Srednekurinskoy vpadinı. Baku: Azerneşr. 198 s.
Museibov M.A. Landşaftı Azerbaydjanskoy Respubliki, Baku, BQU –2003, 138s.
Mustafaev X.M. Razvitie grozionnıx proüessov na öjnom Sklone Bolğşoqo Kavkaza i osnovı borğbı s ni-
mi, Baku, Glm, 1975. 225s.
Nazirova B.T. Utoçnenie zemelğno-kadastrovoqo rayonirovaniə Az.SSR. Baku, 1982, 288 s.
Nazirova B.T. Vliənie seley na gkonomiku rayonov, raspolojennıx na öjnom sklone Bolğşoqo Kavkaza. V
kn.: Voprosı kompleksnoqo ispolğzovaniə i oxranı vodnıx resursov Azerb. SSR. Baku, 1985, 22 s.
Naumov N.P. Gkoloqiə jivotnıx. M., «Vısşaə şkola», 1963, 618 s.
Naumov N.P. Struktura populəüii i dinamika çislennosti nazemnıx pozvonoçnıx // Zool. jurn. 1967, 46, №
10, s. 1470-1486.
Novikov Ö.V. Gkoloqiə, okrujaöhaə sreda i çelovek M.1999, 318s.
Novruzov M., İmanov M. Gnerqetika Azerbaydjana vçera, seqodnə, zavtra. Energy ekology ekonomy. Po-
pular sciense journal, № 3-4 1999. s. 61-67
Odum Ö. Gkoloqiə: Per. s anq – M., 1968, 165s.
Odum Ö. Osnovı gkoloqii. İzd-vo «Mir», M., 1975, 738 s.
Odum Ö. Gkoloqiə. M., Mir, 1986, t. 1, 325 s., t. 2, 373 s.
Parnikovıy gffekt, izmenenie klimata i gkosistemı. Pod red. B.Bolina, per. s anql. Len. 1989
Perelğman A.İ. Qeoximiə landşafta 2-s izd. M. 1975
Pivovarov Ö.P., Mixalev V.P. Radiaüionnaə gkoloqiə. M., 2004, 238 s.
Pirieva F.L. Gkoloqiçeskie usloviə i bonitirovka poçv lesnıx uqodiy öqo-vostoçnoy çasti Bolğşoqo Kavka-
za. Avtoref., diss. kand. s.x. nauk. Baku, 1984.
Prilipko L.İ. Lesnaə rastitelğnostğ Azerbaydjana. Baku, 1954. 488s.
Rabotnov T.A. Fitoüenoloqiə. M., İzd. MQU, 1983, 291 s.
Radjabova S.B. Gkoloqiçeskaə modelğ plodorodiə sero-burıx oroşaemıx poçv pod maslinovımi plantaüiəmi
Apşeronskoqo poluostrova. Avtoref., diss. kand. s.x. nauk. Baku, 1994, 23 s.
Radkeviç V.A. Gkoloqiə 2-e izd. Minsk, !983
Reymers N.F. Prirodopolğzovanie. M.»Mıslğ», 1990. 634s.
Rode A.A., Smirnov V.N. Poçvovedenie. M., «Vısşaə şkola», 1972, 472 s.
Rozanov B.Q. Osnovı uçeniə ob okrujaöhey srede. M., MQU, 1984, 372 s.
Rohin N.İ. Sxema zakrepleniə selevoqo basseyna Kişçay, 1936.
Rustamov S.Q. Seli v Azerbaydjanskoy SSR i merı borğbı s nimi. V kn: Seli v SSSR i merı borğbı s nimi. M.,
1964.
Rustamov S.Q., Djafarov B.S., Qadjibekov N.Q. Vodnıy balans basseynov rek Maloqo Kavkaza. İzd-vo
«Glm», Baku, 1969, 210 s.
Rustamov S.Q. Reki Azerbaydjanskoy SSR i ix qidroloqiçeskie osobennosti. Baku, İzd. AN Az SSR, 1960,
196 s.
Rustamov S.Q., Kaşkay R.M. Vodnıe resursı Azerbaydjanskoy SSR. Baku, Glm, 1989, 181 s.
Rəbçikov A.M. Struktura i dinamika qeosferı, ee estestvennoe razvitie i izmenenie çelovekom. İzd-vo
«Mıslğ», M., 1972.
Salaev M.G. Diaqnistika i klassifikaüiə poçv v Azerbaydjane. Baku, Glm. 1991. 239s.
Salaev M.G. Poçvı Maloqo Kavkaza. 1966, 329 s.
Salmanov M.A. Gkoloqiə i bioloqiçeskaə produktivnostğ Kaspiyskoqo morə, Baku. 1999. 390str.
Salmanov M.A. Osobennostğ formirovaniə bioloqiçeskoy produktivnosti Kaspiyskoqo morə i ee svəzğ s
promışlennım zaqrəzneniem. Tez.nauç. kon. po zaqr. i oxrane Kas. morə B. 1975 s.26.
Salmanov M.A. Gkoloqiə i neftənoe zaqrəznenie Kaspiyskoqo morə. Tr. reqion. konf. Baku, 1997 s.29-31
Salmanov M. A. Kaspiy vçera, seqodnə i zavtra. Gkoloqiə, filosofiə, Baku, 1948. s.74-81.
Samedov N.Q. Fauna i bioloqiə jukov, vredəhix selğskoxozəystvennım kulğturam v Azerbaydjane. Baku,
İzd. AN Az SSR, 1963, 384 s.
Safarov İ.S. Vajneyşie drevnie tretiçnıe reliktı Azerbaydjana. Baku, 1961, 311 s.
Safarov İ.S. Novoe mestonaxojdenie kaştana scedobnoqo v Naqornom Karabaxe // Dokl. AN Azerb. SSR, t.
20, 1964, № 2, s. 45-49.
Safarov. İ.S. Subtropiçeskie lesa Talışa. Baku «Glm» 1976.
Severüev S.A. Dinamika naseleniə i prisposobitelğnaə gvolöüiə jivotnıx. M. – L., İzd. AN SSSR, 1941.
Serqeeva T.K. Gkoloqiçeskiy turizm. M., 2004, 360 s.
Sitkovskiy N.İ. K voprosu izuçeniə selevıx potokov r. Belokançay. Baku, 1935.
Suqrubov N.P., Frolov V.V. Stroitelğnaə gkoloqiə. M., 2004, 416 s.
Sukaçev V.N. Rastitelğnıe soobhestva. Vvedenie v fitoüenoloqiö. Kniqa, 1928, 232 s.
431
Sukaçev V.N.Osnovı lesnoy tipoloqii i bioqeoüenoloqii. İzb.tr.tom I, Len. «Nauka», 1972, 417 s.
Sultanova N.A. Gkoloqiçeskaə modelğ plodorodiə poçv ovohnımi kulğturami na Apşerone. Avtoref., diss.
kand. s.x. nauk. Baku, 2004. 26 s.
Soçava V.B. Priçinı bezlesğə qolğüov Vostoçnoy Sibiri i Priamurğə. «Priroda», 1944, № 2. s. 63-65
Taqiev İ.İ., İbraqimova İ.Ş., Babaev A.M. Resursı mineralğnıx i terminalğnıx vod Azerbaydjana.
«Çaşıoqlu», Baku, 2001, 166 s.
Taqiev S.R. Kaçestvennaə oüenka-ornolesnoqo landşafta severnoqo sklona öqo-vostoçnoqo Kavkaza. Avto-
ref., diss. kand. s.x. nauk. Baku, 1991.
Tarverdiev R.B. Zailenie Minqeçaurskoqo vodoxraniliha. Baku, Glm, 1974, 154 s.
Teymurov K.Q. Melioraüiə solonüov i sodovo-sulğfatnıx solonçakov v usloviəx Kura-Araksinskoy niz-
mennosti. Tr. AzNİİQ i M, № 5, Baku, 1964.
Tolmaçev A.İ. Osnovnıe puti formiravaniə rastitelğnosti vısokoqornıx landşaftov Severnoqo poluşariə.
Bot.j.t. 33 1948. №2, s.161-180
Tolmaçev A.İ. Osnovı ob arealax. L. İzd. LQU. 1962. 100s.
Tuaev D.Q. Kataloq ptiü Azerbaydjana. Baku, izd. Şur, 2000, 332 s.
Uitteker R.X. Soobhestva i gkosistemı. M., 1980.
Fatullaev Ş.S. Qradostroitelğstvo i arxitektura Azerbaydjana XIX naçala XX veka. Leninqrad 1986. 455s.
Flora Azerbaydjana t.I – VIII. Baku. 1950-1961
Xalilov Ş.B. Vodoxraniliha Azerbaydjana i ix gkoloqiçeskie problemı Baku. 2003. 310s.
Xarğözova E.D. Kaştan // Sb: Kulğturnaə flora SSSR. t. 17. Orexoplodovıe, 1936, s. 222-262.
Xotunüev Ö.L. Gkoloqiə i gkoloqiçeskaə bezopasnostğ. M., 2002, 480 s.
Xrustalev Ö.P., Matişov Q.Q. Gkoloqo-qeoqrafiçeskiy slovarğ. Apatitı: İzd-vo Kolğskoqo NÜ RAN, 1996,
142 s.
Xromov S.P. Meteoroloqiə i klimatoloqiə. Len., 1968. 491s.
Çernikov V.A. i dr. (22 avtorov). Aqrogkoloqiə. Metodoloqiə, texnoloqiə, gkonomika. Moskva, «Kolos»,
2004, 400 s.
Çernova N.M., Bılova N.M. Gkoloqiə. M.”Prosvehenie” 1988. 271s
Şakuri B.K., Şakuri Ş.B. Zaqrəznenie biosferı radionuklidami i eqo posledstvie. Trudı nauç.issled.instituta
Grozii i Oroşeniə. Baku, 2000. s 195-207
Şakuri B.K. Plodorodie osnovnıx tipov poçv qorno-zemledelğçeskoy zonı öqo-vostoçnoy okoneçnosti Bolğşoqo
Kavkaza i faktorı, vliəöhie na ee parametrı. Baku, 2001, 115 s.
Şvarü S.S. Gkoloqiçeskie zakonomernosti gvolöüii. M.: Nauka, 1980, 277 s.
Şilov İ.A. Gkoloqiə. M., «Vısşaə şkola», 2001, 504 s.
Şirinov N.Ş. Qeomorfoloqiçeskoe stroenie Kura-Araksinskoy depressii (morfoskulğptura). Baku, Glm, 1973, 215 s.
Şıxlinskiy G.M. (pod red.). Klimat Azerbaydjana. Baku, Glm, 1968.
Gkoloqiçeskie oçerki o prirode i çeloveke. Pod redaküiey B.Qrjimeka. sokr perevod s nemeüskoqo. M.
«Proqress», 1988, 423 s.
Glton Ç. Gkoloqiə naşestviy rasteniy i jivotnıx. M. : İL, 1960, 229 s.
Gnüiklopediə dlə detey. Qeoqrafiə. t. 3, M., Avanta, 2004, 702 s.
Gnüiklopediə dlə detey. Gkoloqiə. t. 19. M., Avanta, 2004, 444 s.
Gyöbov A.D. Aqroklimatiçeskoe rayonirovanie Azerbaydjanskoy SSR. Baku, Glm, 1969, 188 s.
Gyöbov A.D., Quluzade V.A., Nabiev X.L., Mamedov D.X. Seli basseynov rek Kiş i Şin. Baku, Glm,
1998.
Əsamanov N.A. Osnovı qeoekoloqii M.,ASADEMA, 2003, 352 s.
Alman və ingilis dillərində
Brocman – Yerosch H. Baumgrenze und Klimacharacter, Beitrag lur Geobot. Landesauf nahme der Schwe-
iz, 1919. Bc.6
Koeppen W. Lehriieche temperaturgang in den Gemüssigeten lonen und Wege tationsperiode Meteorolog.
L. 1926
Limstrom G.A. Foresfation of strip-mined land in the Central States – Handbook N166/ US Departament of
Aqrikulture. Washington. 1960
Mamedov G.Sh., Yaqubov G. Sh. The metodics principles of classification and the description of the aqri-
cultural chemistry of black oil soils Apsheron. Proceedings of the fifth Baku International Congress «Energy,
Ekology, Ekonomy» Baku, September 21-24, 1999. 508-511
Clements F.E. Plant succession, an analysis of the development of vegetation. – Carnegie İnst. of Washing-
ton Publ., 1916. № 242, 512 p.
432
RƏNGLİ ŞƏKİLLƏR
VII fəsil. Landşaft əsasında biosferin təbii ekosistemlərinin
təsnifatı
Şəkil 1. Tayqa – boreal iynəyarpaqlı meşə (küknar və ağşam)
Şəkil 2. Tundrada marallar
Şəkil 3. Tropik savannada zebrlər
VIII fəsil. Atmosfer havasının qorunması
Şəkil 4. İynəyarpaqlı meşənin turşulu yağışların təsiri ilə
məhv olması
Şəkil 5. Turşulu yağışların ətraf mühitə və insana təsiri
Şəkil 6. Atmosferin sənaye çirklənməsi
IX fəsil. Hidrosfer, suyun qorunması
Şəkil 7. Yerdə suyun yayılması (paylanması)
Şəkil 8. Ağstafa su anbarı
Şəkil 9. Ceyranbatan su anbarı
Şəkil 10. Qudyalçayın yuxarı axını, vaxtilə yamaclarda əkin
sahələri olmuşdur. Yay otlağı kimi istifadə edilir
Şəkil 11. Azərbaycanın çay şəbəkəsi xərtəsi. Miq:1:3000000
(əsası R.Z.Piriyevin xəritəsindən götürülmüşdür)
XI fəsil. Litosfer
Şəkil 12, 13. Altıağac yolu ərtafında Tıxçayın sol sahilində müxtəlif dövrlərdə əmələ gəlmiş gilli (bəzən
müxtəlif dərəcədə duzlu) süxurlar. Daima eroziya prosesinə məruz qaldığından bütöv bitki örtüyü
əmələ gəlmir
XII fəsil. Torpağın qorunması və səmərəli istifadəsi
Şəkil14. Gədəbəy şəhəri ətrafında meşəsizləşdirilmiş sahədə səthi və yarğan eroziyası
Şəkil 15. Qudyalçayın orta dağ-meşə qurşağında meşəsizləşdirilmiş sahələrdə yarğan eroziyası
Şəkil 16. Altıağac qəsəbəsi ətrafında meşəsizləşdirilmə və intensiv mal-qara otarılması nəticəsində səthi və
yarğan eroziyası
Şəkil 17. Altıağac qəsəbəsi ətrafında (Ataçayın sağ sahili) meşəsizləşdirilmiş ərazilərdə torpaq eroziyası və
sürüşmə hadisəsi
Şəkil 18. Qudyalçayın sağ sahilində keçmişdə əkin sahələri («taxtalar» görünür), hazırda biçənək və otlaq kimi
istifadə edilən ərazidə yarğan eroziyası
Şəkil 19. Qudyalçayın subalp-alp zonasında otlaq eroziyası (çim qatı dağılır, ana süxur səthə çıxır, yarğanlar
əmələ gəlir)
Şəkil 20. Ataçayın sağ sahilində meşəsizləşdirilmiş
sahədə səthi və yarğan eroziyası
Şəkil 21. Gəncə alüminium zavodu ətrafında tullantılarla çirklənmiş torpaqlar
Şəkil 22. Kürdəmir rayonu ərazisində şoran torpaqlar
Şəkil 23. Ağcabədi rayonu ərazisində şoran torpaqlar
Şəkil 24,25. Abşeron ərazisində neftlə çirklənmiş torpaqlar
Şəkil 26. Azərbaycanın torpaq xəritəsi (Miqyas 1:3000 000)
Şəkil 27. Subalp dağ-çəmən, qonur dağ-meşə, dağ-şabalıdı torpaq tiplərinin kəsimlərinin profilləri
Şəkil 28. Gillicəli tipik boz, dağ-sarı və tipik şoran torpaq tiplərinin profilləri
Şəkil 29. Azərbaycan torpaqlarının bonitet kartoqramı
Şəkil 30. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi
xəritəsi
XIII fəsil. Bitki örtüyünün qorunması
Şəkil 31. Azərbaycanın bitki örtüyü xəritəsi, miqyas 1:3000 000
Şəkil 32. Azərbaycanın meşə xəritəsi
Şəkil 33. Ataçayın sağ sahilində meşəsizləşdirilmiş sahədə tək-tək saqqızağacları qalmışdır, yovşan
yarımsəhrası formalaşır
433
Şəkil 34. Kürqırağı tuqay meşəsinin pozulmuş qalığı (tək-tək ağyarpaq qovaq ağacları qalmışdır)
Şəkil 35. Qabırrıçayın sağ sahilində saqqızağac
(tuqay meşəsinin qalığı)
Şəkil 36. Qanıx-Əyriçay vadisində düzən meşəsi
(İsmayıllı meşə təsərrüfatı)
Şəkil 37. Sultanbud ərazisində pozulmuş saqqız-palıd meşəsi (ön planda qocaman uzunsaplaq palıd ağacı),
sahədə intensiv mal-qara otarılır
Şəkil 38. Kürmükçay hövzəsində (Qax rayonu) dağ meşəsi (arxa planda meşənin müasir yuxarı sərhədi)
Şəkil 39. Qəçrəş vələs-fıstıq meşəsi (Quba rayonu)
Şəkil 40. Hacıkənd ətrafında meşələr məhv edilir
(2003-cü il dekabr, qar fonunda)
Şəkil 41. (2004-cü il, yay fəslində)
Şəkil 42, 43. Yalama kurort meşəsi insan fəaliyyətinin təsiri ilə sıradan çıxır (2003-cü il sentyabr)
Şəkil 44. Qudyalçayın orta dağ-meşə qurşağında meşənin qalıqları. Otlaq kimi istifadə olunur. Aşağı planda
çoban çadırları.
Şəkil 45. Aşağı dağ-meşə qurşağında meşəsizləşdirilmiş ərazi güclü eroziyaya məruz qalır
Şəkil 46. Qudyalçayın orta dağ-meşə qurşağının meşəsizləşdirilmiş ərazisində güclü eroziya prosesi nəticəsində
bərk ana süxur səthə çıxır
Şəkil 47. Ataçayın sol sahili yamacında meşə örtüyünün son qalıqları da məhv edilir
Şəkil 48. Zəyəmçayın meşəsizləşdirilmiş, eroziyaya uğramış sol sahili yamacında qaratikan kserofil şibləyi
(Tovuz rayonu)
Şəkil 49. Şəmkir-Gədəbəy yolunda meşəsizləşdirilmiş ərazidə formalaşmış kserofil qaratikan şibləyi
Şəkil 50. Ziyanverici həşəratlar (əsasən dəyişik ipəksarıyanı) palıdın yarpaqlarını yeyərək ağacları
«çılpaqlaşdırır».
Şəkil 51. Dəyişik ipəksarıyan kəpənəyi palıd ağacının gövdəsində yumurtalarını qoyaraq özü də ölür
XIV fəsil. Azərbaycanda meşələrin qorunması və bərpası
Şəkil 52. Gədəbəy meşə təsərrüfatı idarəsinin yanında adi şamın meşə əkini
Şəkil 53. Kişçayın sağ sahilində adi şam meşə əkini
Şəkil 54. Ağsu aşırımında eroziyaya qarşı eldar şamı əkini
Şəkil 55. Dəvəçi şəhəri ətrafında terraslarda eldar şamı və püstə əkini
Şəkil 56. Lənkəran rayonunda pekan (Amerika qozu) plantasiyası
Şəkil 57. Lənkəran rayonunda 1950-ci ildə salınmış dövlət qoruyucu meşə zolağı (şabalıdyarpaq palıd)
Şəkil 58. Lənkəran şəhəri həyətyanı sahədə yaşı yüzü ötmüş ilk pekan ağacı
Şəkil 59. Bərdə meşə təsərrüfatının həyətinda eldar şamı əkini
Şəkil 60. Tovuzçay hövzəsində müxtəlif ağac cinslərindən salınmış eroziyaya qarşı meşə əkinləri (Tovuz
şəhərinin yanında)
Şəkil 61. Zaqatala-Bakı şose yolu boyu qoruyucu meşə zolağı
Şəkil 62. Zəyəmçayın sol sahilində meşəsizləşdirilmiş ərazidə eroziyaya qarşı eldar şamından ibarət qoryucu
meşə zolağı (Tovuz rayonu)
XV fəsil. Azərbaycanda yaşıllaşdırma işlərinin vəziyyəti
Şəkil 63. Gəncə istirahət parkı (Xan bağı, Sərdar bağı)
Şəkil 64. Qazax şəhəri doğum evinin həyətində 100 il əvvəl salınmış yaşıllıqda himalay sidri
Şəkil 65. Gəncə şəhəri icra hakimiyyətinin qarşısınlakı parkda
himalay sidri
Şəkil 66. «Gənclik» sanatoriyası sahəsində (Zuğulba) evkalipt ağacı
Şəkil 67. İpək akasiyası (Zuğulbada uşaq sanatoriyasının
sahəsində)
Şəkil 68. Atşabalıdı (Gəncə şəhəri mərkəzi meydanında)
Şəkil 69. Bibi-Heybət qəsəbəsinə yönələn yamacda qayalıqlar arasında püstə ağacları (qədim püstə bağının
yadigarı)
Şəkil 70. Püstə ağacının meyvələri
XVI fəsil. Heyvanat aləminin qorunması
Şəkil 71. Adı Qırmızı Kitaba düşən amfibiya və reptililər
Şəkil 72. Adı Qırmızı Kitaba düşən balıqlar
Şəkil 73. Adı Qırmızı Kitaba düşən əsl arılar və böcəklər
Şəkil 74. Adı Qırmızı Kitaba düşən kəpənəklər
434
Şəkil 75. Adı Qırmızı Kitaba düşən quşlar
Şəkil 76. Azərbaycanın zoocoğrafi xəritəsi
Şəkil 77. Adı Qırmızı Kitaba düşən məməlilər
XVIII fəsil. Xüsusi mühafizə olunan ərazilər
Şəkil 78. Hirkan Milli Parkı (Xanbulançay su anbarı)
Şəkil 79. Göygöl qoruğu
Şəkil 80. Ağgöl Milli Parkı
Şəkil 81. Eldar şamı qoruğu
Şəkil 82. Altıağac Milli Parkı, aşağı planda BDU-nun kottecləri
Şəkil 83, 84, 85. Adları Azərbaycanın Qırmızı Kitabına salınan
ağac və kollar
XIX fəsil. Beynəlxalq turizm.
Şəkil 86. Möminə Xatın Məqbərəsi (1186-1187)
Şəkil 87. «Qarabağlılar» türbəsi (XII-XIV əsrlər)
Şəkil 88. İlanlı Dağ
Şəkil 89. Göyəzən dağı (Qazax rayonu)
Şəkil 90. Xınalıq kəndi (orta əsr)
Şəkil 91. Yaşı 1000-i keçmiş qaraçöhrə ağacları (Qəbələ rayonu Həmzəli kəndi)
Şəkil 92. Beşbarmaq (Siyəzən rayonu)
Şəkil 93. Zaqatala şəhəri, mərkəzi meydanda qocaman çinar ağacları
QARİB ŞAMİLĞ OQLI MAMEDOV
çlen korr. NAN Azerbaydjana,
doktor bioloqiçeskix nauk, professor
MAXMUD ÖSİF OQLI XALİLOV
doktor qeoqrafiçeskix nauk
GKOLOQİƏ İ OXRANA OKRUJAÖHEY SREDI
İzdatelğstvo «Glm»
Baku – 2005
Fotoqraf: Rafiq Qəmbərov
435
Çap sexinin müdiri: Elşən Cəbrayılov
Kompüter yığımı: Nərgiz Bəyişqızı
Kompüter dizaynı: Rza Səttarov
Yığılmağa verilmişdir: 15.09.2004
Çapa imzalanıb: 03.02.2005
Formatı: 60x90 1/16. Həcmi 55 ç.v.
Tirajı: 1500. Qiyməti 60 000 man.
«TƏKNUR» MMC-nin mətbəəsində çap olunmuşdur.
Ünvan: H.Cavid pr-ti 29.
Dostları ilə paylaş: |