Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
Menecmentin mərhələləri və elmi məktəbləri insansızlaşdınlmış münasibətlərin aradan qaldırılması yolu ilə elmi və bürokrativ menecment məktəblərinin təsirini zəiflətməkdən ibarət idi. İstehsal prosesinə elmi nəzarət iqtisadi vəzifələrin ifası üçün rasional və effektiv metodların tətbiqi ilə əlaqədar idi. Lakin sahibkar və işçi arasında şəxslər arası səviyyədə belə münasibətlər hələlik yox idi. Əməyin motivasiyası, «insan amili» problemlərinə menecment nəzəriyyəçiləri XX əsrin 30-cu illərində müraciət etdilər. Onların bəzilərinə əsasən sənaye istehsalının rasionallaşdırılması təşkilatın sosial cəhətdən təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədardır.Təkcə maddi amillər deyil və bundan başqa etik normalar və işçinin psixologiyası ilə sıx əlaqədardır. Bu zaman iqtisadiyyatın kütləvi istehsal və bölgü ehtiyaclarına uyğun olaraq inzibati strukturların dəyişilməsinə zərurət yarandı. Maddi resursların istifadəsində rasionallıq və elmi menecment bu zərurəti ödəyirdi. Lakin başa düşürdü ki, əgər sənaye cəmiyyəti cələcəkdə sağ qalmaq istəyirsə o insan motivasiyasının və insanların
biznes
təşkilatlarda davranışının yeni
rolunun öyrənilməsinə ehtiyacı olacaqdır. Sənayedə yeni idarəetmə formalarının və metodlarınn tətbiqinin lideri daha sonra «insani münasibətlər məktəbinin» əsasını qoyan amerikan sosioloqu və psixoloqu Elton Meyo olmuşdur (1880-1949). O hesab edirdi ki, əvvəlki idarəetmə metodları əməkdaşlığın deyil, maddi səmərəliliyin əldə
olunmasına istiqamətlənmişdir. «İnsani münasibətlər» məktəbi menecmentdə yeni yanaşmanın, təşkilata «sosial sistem» kimi yanaşmanın tərəfdarı idi. Qeyd olunurdu ki, istehsalın texnoloji səmərəlilik məsələləri sənaye təşkilatının sosial amili ilə əlaqədar öyrənilməlidir. Təbiidir ki, hər bir işçi özünəməxsus fizioloji və maddi tələbatlara malikdir və onların ödənilməsi iqtisadiyyat inkişaf etdikcə asanlaşır. Bununla yanaşı insana sosial tələbatlar da xasdır - ünsiyyət, özünüreallaşdırma, tanınma - onların ödənilməsi isə daha çətindir. Elton Meyo məşhur təcrübələrini ABŞ-ın Xotron şəhərində yerləşən «Uesterin Elektrik» şirkətində aparırdı. E.Meyo dəqiq işlənmiş işçi əməliyyatları və yaxşı əmək haqqının əməyin məhsuldarlığının heç də həmişə artımına gətirib çıxarmadığını aşkar etdi. Bəzən işçilər rəhbərliyin istəyindən və maddi stimulundan daha çox öz iş yoldaşlarının təsirinə reaksiya verirlər. Daha sonralar Maslou və digər psixoloqlar tərəfindən aparılmış tədqiqatlar bu vəziyyətin səbəbini başa düşməyə kömək etdi. Maslou ehtimal edirdi ki, insanların bu addımı atmalarının 70
Müxtəlif moktoblorin forqləndiriltnosi osasında ıncnccmcntə yanaşmalar ____________________ motivi elmi idarəetmə məktəbinin tərəfdaşlarının hesab etdiyi kimi qeyri-iqtisadi qüvvələrlə bağlı olmayıb, müxtəlif tələbatlarla bağlıdır. Bu tələbatlar qismən və dolayı yolla pul vasitəsilə ödənilə bilər. Bu nəticələrə əsaslanaraq, psixoloji məktəbin tədqiqatçıları hesab edirdilər ki, əgər rəhbərlər işçilərə daha çox qayğı göstərsə işçilərin razılıq səviyyəsi də bir o qədər artacaq və bu da məhsuldarlığın
artmasına gətirib çıxaracaq. Onlar insan münasibətlərinin idarə edilməsi fəndlərindən istifadə edilməsini məsləhət görürdülər. Mepi P.Follett (1868-1933) kiçik qruplarda sosial münasibətləri öyrənmişdir. O öz baxışlarını bəzilərinin ölümündən sonra çap olunan: «Yaradıcı təcrübə» (1924), «Enerjili idarəetmə» (1941), «Azadlıq və tabeçilik» (1949) kitablarında əks tdirmişdir. Onun nöqteyi nəzərindən əmək kollektivlərindəki münaqişələr hər zaman destruktiv deyildir, müəyyən şərtlər altında o konstruktiv də ola bilər. Birinin digərinə tabeçiliyi kimi qəbul olunan hakimiyyət insan hissələrini tapdayır və effektiv təşkilatın bazası ola bilməz. Hər kəsdən istifadə edən və ayrı-ayrı individuallari kompensasiya edən böyük qüvvə - demokratiyadır. Liderlik hakimlik etməyə öyrəşən şəxsiyyət göstəricisi (feyil. Lider müəyyən təhsillin köməyi ilə olurlar və düzgün (ağıllı) lider nəinki gələcək situasiyanı dərk etməlidir, eyni zamanda onu yaratmalıdır. «Menccmet bir elm kimi» (1925) məqaləsində o menecmentə tələbin artmasının aşağıdakı amillərin fərqləndirmişdi: -
effektiv menecment özündə təbiət resurslarını və sayılmış günləri əks etdirir; -
insan münasibətlərinin daha geniş etik konsepsiyası; onun effektiv yerinə yetirilməsinə məsuliyyət hissi ilə biznesin ictimai xidməti kimi, dərk olunması ilə şərtlənir. Ümumiyyətlə insan münasibətləri nəzəriyyələri öz işlərində aşağıdıkı dəlillərə əsaslanırlar: doindistrial sistemdə insan öz yerini bilirdi, öz gələcəyinə ümid edirdi, onda sosial həmrəylik hissləri hakimlik edirdi patriaxal sistem ailə və qohumluq münasibətləri bazasında yaranıb, əməkdə və müəyyən dərəcədə ictimai həyatda insana ehtiyacları ödəmə hissi (sevinci) vermişdi. Birinci növbədə müəssisələrdə sosial mühitin pisləşməsi onların iqtisadi göstəricilərində öz neqativ əksini göstərmişdir. Bütün bunlar sahibkarlar və menecerlər arasında həyəcan siqnalı çalmışdı. Meyonun fikrincə istənilən əmək təşkilatı ümumi və inteqrasiya 71
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|