Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
164
Dərsliyin yazılması zamanı dərsliyin texniki tərtibat parametrləri
müəyyənləĢdirilməli, dərsliyin mətni yazılmalı, illüstrasiyalar ha-
zırlanmalı, ifadə ardıcıllığı və dərslik bütövlükdə eksperimental
qaydada yoxlanılmalıdır. Dərsliyin istehsalı zamanı dizayn nümu-
nəsi hazırlanmalı, mətn yığılmalı və səhifələnməli, məlumat-soraq
aparatı hazırlanmalı, mətnin redaktəsi və korrekturası aparılmalı
və sonda çap olunmuĢ dərslik eksperimental qaydada yoxlanılma-
lıdır.
Dərsliyin layihələşdirilməsi zamanı yeni dərsliyə tələbat öy-
rənilməlidir. ġagirdlər, müəllimlər arasında sorğu keçirilir. Möv-
cud dərslikdən fərqli olan yeni dərsliyin yaradılması zərurəti istər
müəllif, istərsə də nəĢriyyat tərəfindən əsaslandırılır. Müəllifin da-
ha yaxĢı dərslik hazırlayacağı fikri subyektiv də ola bilər. NəĢriy-
yat müəllifin mülahizələrini təhlil etməklə yanaĢı, həm də dərsli-
yin məzmunu, onun hazırlanmasının texniki və maliyyə aspektlə-
rini dərindən araĢdırmalıdır. Layihənin müəyyənləĢdirilməsi iĢin
daha konkret mərhələsini əhatə edir. Bu mərhələdə kitabın yaradıl-
ması qərara alınır. Müəlliflə naĢir arasında müqavilə hazırlanır. Bu
müqavilədə hazırlanacaq kitabın əsas pedaqoji, texniki, maliyyə
aspektləri öz əksini tapır. Layihənin müəyyənləĢdirilməsi zamanı
həm də dərslik komponentləri – dərslik, müəllim üçün vəsait,
Ģagird dəftəri, çalıĢmalar toplusu, müntəxəbat, test toplusu və s.
müəyyənləĢdirilir
157
.
Dərslik layihələĢdirilən zaman tədris prosesinin konsepsiyası
da müəyyənləĢdirilməlidir. Bu mərhələdə müəlliflər ilk növbədə
tədris prosesinin konsepsiyasını özləri üçün aydınlaĢdırırlar.
Dərsliklər dövlət qurumları (Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyi) tərəfindən təsdiq olunmuĢ məcburi və ya tövsiyə xarak-
terli proqramın tələblərinə, məzmununa və əsas istiqamətinə uy-
157
Dərslik necə olmalıdır / tərcümə ed. N.Qaramanlı, A.Həsənov və G.Məmmə-
dova. – Bakı: 2003, s. 8.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
165
ğun olmalı və müəlliflər tərəfindən bu prinsip mütləq nəzərə alın-
malıdır.
LayihələĢdirmə mərhələsində dərsliyin hazırlanması üçün la-
zım olan bütün materiallar - mövzulara aid ilkin qeydlər, çalıĢma-
lar, suallar, sorğu kitabları, dövri mətbuatdan məqalələr toplanır,
gözdən keçirilir və sistemləĢdirilir.
Nümunə üçün bir fəsil yazılarkən hər hansı bir fəslin tam və
ya qismən hazırlanması nəzərdə tutulur. YazılmıĢ fəsil dərsliyə ya-
naĢma konsepsiyasını, onun bütün tələblərini özündə əks etdirmə-
li, aĢağıdakı suallara cavab verməlidir:
Fəsillərin icmalı veriləcəkmi?
Yeni anlayıĢlar necə daxil ediləcəkdir?
VerilmiĢ informasiya ilə çalıĢmalar və praktik tapĢırıqlar
arasında proporsiya gözlənilirmi?
158
.
Dərsliyin əsas istiqamətinin aydınlaĢdırılması ilə eyni za-
manda fəslin eksperimental qaydada yoxlanılması iĢi də təĢkil
olunmalıdır. Məhz bu zaman dərsliyin irəli sürülən tələblərə uy-
ğunluğu, daxil edilmiĢ yeniliklərin istifadəçilər tərəfindən baĢa dü-
Ģüləcəyi, informasiya təklifi ilə vərdiĢ qazanılması arasında tara-
zlıq gözləniləcəyi və s. kimi suallara cavab tapmaq mümkündür.
Dərsliyin tərtibatının əsas parametrlərinin (səhifələrin təxmi-
ni sayı, formatı, rənglərin sayı və s.) müəyyən edilməsi dərsliyin
hazırlanması iĢinin əsas mərhələlərindən biridir. Bu texniki xa-
rakteristikalar dərsliyin konsepsiyasının əsas cəhətlərindən oldu-
ğundan, iĢin baĢlanğıcında nəzərə alınmalıdır.
Dərslik tədris prosesinin əsas tərkib hissəsi olub, bu və ya di-
gər fənnin öyrənilməsinə, müəyyən vərdiĢlərin qazanılmasına xi-
dmət edir. Belə bir geniĢ funksiyanı özündə daĢıdığına görə dərs-
lik hazırlayarkən bir tərəfdən tədris prosesinin strukturu təhlil
olunmalı, digər tərəfdən isə metodoloji məsələlər nəzərə alınmalı-
dır.
158
Yenə orada, s. 8.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
166
Tədris prosesinin konsepsiyasından asılı olmayaraq, onun üç
əsas istiqamətini müəyyənləĢdirmək olar:
yeni mövzunun öyrənilməsi;
yeni vərdiĢin qazanılması;
həm yeni mövzunun öyrənilməsi, həm də yeni vərdiĢin
qazanılması
159
.
Dərslikdəki hər hansı bir mövzunun baĢa düĢülməsi üçün ilk
növbədə mövzu haqqında təsəvvür yaradılmalıdır. Bu təsəvvürü
aĢağıdakı üsullarla yaratmaq mümkündür:
Qabaqlayıcı baxışın məqsədi tədris prosesi üçün geniĢ zəmin
hazırlamaqdır. Bununla da oxucu tədris prosesinin sonunda hansı
biliklərə yiyələnəcəyini təsəvvür etmək imkanı qazanır.
Motivasiya tədris prosesinə, keçilən mövzuya marağın artı-
rılmasına yönəlmiĢdır. Bu zaman real həyatdan götürülmüĢ kiçik
əhvalatlardan, hadisələrdən istifadə edilə bilər.
Mövzuya giriş üçün tapşırıq
Müşayiətedici vəsait – mövzu mətn, rəsm, foto və ya sxem
Ģəklində hər hansı əyani vasitələrlə müĢayət oluna bilər.
İlk çalışma – mövzu ilə bağlı verilən ilk çalıĢma oxucunun
malik olduğu biliklər ilə yeni material arasında əlaqə yaratmaq
funksiyası yerinə yetirir.
İnformasiyanın tutuşdurulması – tədris prosesində bütün hal-
larda yeni alınmıĢ biliklər fənn haqqındakı təsəvvürlər və fənn üz-
rə artıq əxz olunan biliklərlə tutuĢdurulmalıdır.
Məktəb dərsliklərini araĢdıranlar belə bir nəticəyə gəlmiĢlər
ki, dərsliklərdəki mətnləri iki cür qiymətləndirmək olar: çox çətin
qavranılan mətnlər və çətin qavranılan mətnlər.
Bütün hallarda mətnin qavranılması müəlliflərin dərslikdə
verdikləri informasiyanın oxucu üçün nə dərəcədə anlaĢıqlı olma-
159
Dərslik necə olmalıdır / tərcümə ed. N.Qaramanlı, A.Həsənov və
G.Məmmədova. - Bakı: 2003, s. 17.
Dostları ilə paylaş: |