Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
148
Şəkillər. Ensiklopediyalarda verilən Ģəkillər aĢağıdakı əsas
növlərə bölünür:
FotoĢəkillər, incəsənət əsərlərinin reproduksiyaları, çertyoj
və sxemlər,
qrafik və diaqramlar
146
.
Bütün portretlər üçün müəyyən edilmiĢ standart ölçü 2,8x3,7
sm-dir.
Hər bir Ģəklin altında yazısı olmalıdır. ġəkilaltı yazı müm-
kün qədər qısa olmalı, Ģəklin əsas məzmununu oxucuya çatdırma-
lıdır. Məqalələrdə elmi və ya texniki xarakterli bir neçə Ģəkil veri-
lərsə, bunlar əsasən nömrələnməlidir. Məqalənin məzmunu tələb
etdiyi halda Ģəkillərə müraciət edilməsi oxuculara məsləhət
görülməlidir. Məsələn: Ģək. 1.
ġəkillərə baxılması oxuculara aĢağıdakı hallarda tövsiyə
edilir:
Oxucunu Ģtrix Ģəkillərə, çertyojlara və ayrı-ayrı texniki
obyektlərin fotolarına baxdırmaq lazım gəldikdə (Ģək. 1,
Ģək 2).
ġəhərlərin, mənzərələrin, incəsənət əsərlərinin və sənəd-
lərin fotoĢəkillərinin aid olduğu məqalə ilə bir yerə düĢ-
mədiyi hallarda (Ģək. 1, s. 4).
BaĢqa məqalə və ya cildlərdə gedən Ģəkillərə baxılması oxu-
cuya tövsiyə ediləndə, ancaq məqalənin adı verilir, cild və səhifə
göstərilmir. Məsələn: “Bax Memarlıq məqaləsinin Ģəkillərinə”.
Ensiklopediyalarda bir qayda olaraq bütün Ģəkillərin altından
yazı verilir. Tərcümeyi-hal məqalələri istisna təĢkil edir. Kiçik
məqalələrdə məqalənin adı Ģəklin nəyi təsvir etdiyini göstərirsə,
Ģəkilaltı yazı verilmir. Məsələn, Qırqovul.
Məqaləyə bir neçə Ģəkil verildikdə və Ģəkillər mətndə Ģərh
edildikdə hər bir Ģəklin altında nömrəsi yazılır.
146
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası redaktorları üçün metodik göstəriĢlər. –
Bakı: ASE BaĢ
redaksiya, 1967, s. 45.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
150
Xəritələr. Ensiklopediyalarda verilən xəritə və sxemlər oxu-
cuya soraq məlumatı vermək tələbini ödəməli və aid
olduğu məqa-
lənin mətnini tamamlamalıdır. Hər bir xəritə aid olduğu məqalənin
mətni ilə, eyni tipli xəritələr isə bir-biri ilə əlaqələndirilmə-lidir.
Hər xəritə, bir qayda olaraq, müəyyən məqalə mətninin təs-virini
verməli, yəni müəyyən coğrafi obyekti və ya müəyyən ic-timai və
təbii hadisəni əks etdirməlidir. Bütün ümumcoğrafi xəritələrdə
Ģərti iĢarələr və izahedici yazılar xüsusi cədvəllərdə çap edilərək,
hər cildə əlavə olunur.
Xəritələr nəĢriyyatda müvafiq sahə redaksiyaları, həmçinin
“Ġllüstrasiya və kartoqrafiya” redaksiyası tərəfindən redaktə edilir.
Azərbaycanda ensiklopediya nəĢri vəziyyətini nəzərdən ke-
çirdikdə məlum olur ki, XX əsrin 30-cu illərində H.Hüseynovun
rəhbərliyi ilə ensiklopediya yaradılması iĢinə baĢlanıb. Lakin II
Dünya Müharibəsinin baĢlaması bu iĢi yarımçıq qoyub. 1934-cü
ilin iyunun 19-da Azərbaycan Xalq Komissarları Soveti 15 cildlik
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının nəĢri barədə qərar qəbul et-
miĢ və bu məqsədlə xüsusi komitə təĢkil olunmuĢdur. Bundan
sonra 1938 və 1958-ci illərdə də universal ensiklopediyanın ya-
radılmasına cəhdlər olmuĢdur. Azərbaycanda ilk universal ensik-
lopediya – Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası 1976-1987-ci il-
lərdə nəĢr olunmuĢdur. 1987-1999-cu illərdə isə “UĢaq ensiklope-
diyası”iĢıq üzü görmüĢdür
147
15 avqust 2000-ci ildə “NəĢriyyat iĢi haqqında” Azərbaycan
Respublikasınını qanununun tətbiqi ilə əlaqədar “Azərbaycan En-
siklopediyası” NəĢriyyat-Poliqrafiya birliyi “Azərbaycan Milli En-
siklopediyası” adlandırılmıĢdır. Hal-hazırda isə bu qurum “Azər-
baycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi adlanır.
Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının xüsusi cildi - “Azər-
baycan” cildi bütövlükdə Azərbaycan Respublikasına həsr olun-
muĢdur. Burada Azərbaycan haqqında ümumi məlumat, təbiəti,
147
Bax: Öməroğlu Ġ. Ġnsan həyatda və sənətdə. – Bakı: 1998, s. 195-205.