Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkillər.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 148 Şəkillər. Ensiklopediyalarda verilən Ģəkillər aĢağıdakı əsas növlərə bölünür: FotoĢəkillər, incəsənət əsərlərinin reproduksiyaları, çertyoj və sxemlər, qrafik və diaqramlar 146 . Bütün portretlər üçün müəyyən edilmiĢ standart ölçü 2,8x3,7 sm-dir. Hər bir Ģəklin altında yazısı olmalıdır. ġəkilaltı yazı müm- kün qədər qısa olmalı, Ģəklin əsas məzmununu oxucuya çatdırma- lıdır. Məqalələrdə elmi və ya texniki xarakterli bir neçə Ģəkil veri- lərsə, bunlar əsasən nömrələnməlidir. Məqalənin məzmunu tələb etdiyi halda Ģəkillərə müraciət edilməsi oxuculara məsləhət görülməlidir. Məsələn: Ģək. 1. ġəkillərə baxılması oxuculara aĢağıdakı hallarda tövsiyə edilir: Oxucunu Ģtrix Ģəkillərə, çertyojlara və ayrı-ayrı texniki obyektlərin fotolarına baxdırmaq lazım gəldikdə (Ģək. 1, Ģək 2). ġəhərlərin, mənzərələrin, incəsənət əsərlərinin və sənəd- lərin fotoĢəkillərinin aid olduğu məqalə ilə bir yerə düĢ- mədiyi hallarda (Ģək. 1, s. 4). BaĢqa məqalə və ya cildlərdə gedən Ģəkillərə baxılması oxu- cuya tövsiyə ediləndə, ancaq məqalənin adı verilir, cild və səhifə göstərilmir. Məsələn: “Bax Memarlıq məqaləsinin Ģəkillərinə”. Ensiklopediyalarda bir qayda olaraq bütün Ģəkillərin altından yazı verilir. Tərcümeyi-hal məqalələri istisna təĢkil edir. Kiçik məqalələrdə məqalənin adı Ģəklin nəyi təsvir etdiyini göstərirsə, Ģəkilaltı yazı verilmir. Məsələn, Qırqovul. Məqaləyə bir neçə Ģəkil verildikdə və Ģəkillər mətndə Ģərh edildikdə hər bir Ģəklin altında nömrəsi yazılır. 146 Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası redaktorları üçün metodik göstəriĢlər. – Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 45. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 149 ġəkilaltı yazılar məzmun baxımından bir neçə yerə ayrılır: fiziki coğrafiyaya; iqtisadi coğrafiyaya; incəsənət əsərlərinə; tarixi hadisələrə; təbiətĢünaslığa; texniki xarakterli Ģəkillərə və portretlə- rə dair. Fiziki coğrafiyaya aid bir mənzərə təsvir edilərkən mütləq onun tərifi verilir və harada yerləĢdiyi göstərilir. Məsələn: Sabirabad ərazisində Kür və Araz çaylarının bir-birinə qovuĢduğu yer. Meydan, bağça və ya küçə Ģəkli verilərkən, bunların adı və hansı Ģəhərdə olduğu göstərilir. Mövzular bir yerə toplanıb tablo Ģəklində verilərsə, onun altında mövzunun adı yazılır, sonra isə ayrı-ayrı Ģəkillər izah edilir. Məsələn: Sumqayıt kombinatı. 1. Kombinatın ümumi görünüĢü. 2. Hazır məhsulun yoxlanılması. Ġncəsənət əsərlərinin altındakı yazıda, bir qayda olaraq, müəllifin adı, soyadı, mövzunun adı, əsərin hansı ildə yarandığı və harada saxlandığı göstəilir. Məsələn: Salahov T. Təmirçilər. Yağlı boya. 1960. Azərbaycan Dövlət Ġncəsənət Muzeyi. Bakı. Məqalənin mətnində gedən Ģəkillərin altındakı yazı Ģəklin ayrı-ayrı hissələrini izah etməli və bu Ģəkildə olmalıdır: Armud: 1. çiçəkli budaq; 2. çiçək (kəsiyi); 3. meyvə (kəsiyi). Məqaləyə ayrıca vərəqdə bir qrup Ģəkil verilərkən ümumiləĢ- dirici Ģəkilaltı yazı qara, nömrələr isə adi açıq Ģriftlə yazılmalıdır. Armud sortları: 1. gülabı armud; 2. daĢ armud. Mikroskopla böyüdülmüĢ təsvirlərin altında bunların əslinə nisbətən neçə dəfə böyüdüldüyü mütləq göstərilməlidir. BaĢqa dillərdən gəlmə bütün ad və soyadlar, coğrafi adlar, qəzet adları və s. Azərbaycanca transkripsiya ilə verilməlidir. Transkripsiyadan sonra bunların əslinin necə yazıldığı göstərilmə- lidir. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 150 Xəritələr. Ensiklopediyalarda verilən xəritə və sxemlər oxu- cuya soraq məlumatı vermək tələbini ödəməli və aid olduğu məqa- lənin mətnini tamamlamalıdır. Hər bir xəritə aid olduğu məqalənin mətni ilə, eyni tipli xəritələr isə bir-biri ilə əlaqələndirilmə-lidir. Hər xəritə, bir qayda olaraq, müəyyən məqalə mətninin təs-virini verməli, yəni müəyyən coğrafi obyekti və ya müəyyən ic-timai və təbii hadisəni əks etdirməlidir. Bütün ümumcoğrafi xəritələrdə Ģərti iĢarələr və izahedici yazılar xüsusi cədvəllərdə çap edilərək, hər cildə əlavə olunur. Xəritələr nəĢriyyatda müvafiq sahə redaksiyaları, həmçinin “Ġllüstrasiya və kartoqrafiya” redaksiyası tərəfindən redaktə edilir. Azərbaycanda ensiklopediya nəĢri vəziyyətini nəzərdən ke- çirdikdə məlum olur ki, XX əsrin 30-cu illərində H.Hüseynovun rəhbərliyi ilə ensiklopediya yaradılması iĢinə baĢlanıb. Lakin II Dünya Müharibəsinin baĢlaması bu iĢi yarımçıq qoyub. 1934-cü ilin iyunun 19-da Azərbaycan Xalq Komissarları Soveti 15 cildlik Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının nəĢri barədə qərar qəbul et- miĢ və bu məqsədlə xüsusi komitə təĢkil olunmuĢdur. Bundan sonra 1938 və 1958-ci illərdə də universal ensiklopediyanın ya- radılmasına cəhdlər olmuĢdur. Azərbaycanda ilk universal ensik- lopediya – Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası 1976-1987-ci il- lərdə nəĢr olunmuĢdur. 1987-1999-cu illərdə isə “UĢaq ensiklope- diyası”iĢıq üzü görmüĢdür 147 15 avqust 2000-ci ildə “NəĢriyyat iĢi haqqında” Azərbaycan Respublikasınını qanununun tətbiqi ilə əlaqədar “Azərbaycan En- siklopediyası” NəĢriyyat-Poliqrafiya birliyi “Azərbaycan Milli En- siklopediyası” adlandırılmıĢdır. Hal-hazırda isə bu qurum “Azər- baycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi adlanır. Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının xüsusi cildi - “Azər- baycan” cildi bütövlükdə Azərbaycan Respublikasına həsr olun- muĢdur. Burada Azərbaycan haqqında ümumi məlumat, təbiəti, 147 Bax: Öməroğlu Ġ. Ġnsan həyatda və sənətdə. – Bakı: 1998, s. 195-205. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|