Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI FƏSĠL SORAQ-MƏLUMAT NƏġRLƏRĠ
- Ensiklopedik nəşrlər
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 134 Соловьев В.И., Рябинина Н.З. Редакторская подготовка периодических изданий: Учебное пособие М.: Изд-во МГАП «Мир книги», 1993. - 100 с. Теория и практика редактирования: Хрестоматия / Сост. Сикорский Н.М., Толстяков А.П.; Под ред. Н.М. Сикорского. 2- е изд., перераб. - М.: Изд-во МПИ, 1990. 384 с. Щербаков А.С. Организация работы редакции журнала: Учеб. пособие для вузов по спец. «Журналистика». - М.: Высшая школа, 1987. - 208 с. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 135 VI FƏSĠL SORAQ-MƏLUMAT NƏġRLƏRĠ Soraq-məlumat kitabları elmi və ya tətbiqi xarakter daĢıyan, sıra ilə düzülmüĢ, axtarıĢ üçün rahat, bütünlüklə oxucu nəzərə alınmaqla hazırlanmıĢ nəĢrlərdir. Bu əsərlər üçün faktların xüsusi seçimi, özünəməxsus dil və üslub, Ģərhlərin qısalığı vacib Ģərtlər- dəndir. Soraq nəĢrlərinin tərtibinin əsas tələbi onun konsepsiyası- nın maksimum dərəcədə dəqiqliyi və dolğunluğudur. Ensiklopedik nəşrlər Ensiklopediya - hər hansı və ya bütün sahələrə dair məlu- matlar qısa məqalə Ģəklində Ģərh olunmuĢ, əlifba və ya sistematik qaydada verilmiĢ nəĢrdir. Ensiklopediyanın vəzifəsi nəzərdə tutul- muĢ həcmdə bütün sahələrə (universal) və ya konkret bir sahəyə (xüsusi) dair sistemləĢdirilmiĢ məlumat verməkdir. Ensiklopediya- ya qarĢı qoyulan tələblərdən ən vacibi Ģərhin müxtəsərliyidir. Əsas mətnin strukturuna görə ensiklopediyaları əlifba və sis- temli ensiklopediyalara ayrılırlar. QarıĢıq strukturlu ensiklopedi- yalar da mövcuddur. Buraya sistemli əlifba və ya əlifba sistemli ensiklopediyalar aiddir. Əlifba ensiklopediyalarının əsas struktur vahidi ensiklopedik məqalə lüğəti hesab olunur. Sərlövhə sözü məqalənin təsvir ob- yektini əks etdirir. Sərlövhə söz, söz birləĢməsi, ifadə, termin, Ģəxs adı və s. əhatə edə bilər. Məqalədə mətndə bəhs olunan obyektin xarakteristikası verilir. Ensiklopediyada məqalələr bir-birini təkrar etməməlidir. Təkrarların qarĢısını almaq çün mətndaxili istinadlar verilməlidir. Ensiklopediyalarda yerə qənaət etmək və nəĢrdə mətn və il- lüstrasiya materiallarının bütün elementlərini vahid Ģəklə salmaq Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 136 üçün qısaltma və şərti işarələrdən istifadə olunur. Bu iĢarələr qı- saltma və Ģərti iĢarələr siyahısında yer alır. Oxucu ünvanına görə ensiklopediyalar elmi, elmi-kütləvi və kütləvi ensiklopediyalara ayrılır. Ensiklopedik lüğət, sorğu və məlumat nəĢrlərində hər dəfə mətnin yalnız kiçik bir hissəsi oxunduğuna görə kitab, ölçüsü 6-8 pt (keql) olan kiçik Ģriftlərlə də tərtib olunsa, göz yorulmur. Cib lüğətləri üçün isə, bəzən ölçüsü 7 pt olan Ģrift seçilir 139 . Elmi ensiklopediyalar mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulur və ayrı-ayrı problemlərin ciddi iĢlənməsini tələb edir (Məsələn «Bö- yük tibb ensiklopediyası»). Elmi-kütləvi ensiklopediyalar geniĢ oxucu kütləsinə ünvan- lanır və hər hansı bir oxucu qrupunun marağı nəzərə alınaraq, problem kifayət qədər hərtərəfli iĢıqlandırılır (Məsələn, «Qısa tibb ensiklopediyası»). Kütləvi ensiklopediyalar gündəlik həyat və asudə vaxt keçir- mək üçün geniĢ məlumat dairəsini əhatə edir (Məsələn, «Sizin uĢaq», «Ailə ensiklopediyası» ). Ġnformasiyanın xarakterinə görə ensiklopediyalar universal, xüsusi və regional kimi növlərə ayrılır. Universal ensiklopediyalar bütün bilik sahələrinə dair məlu- matları əhatə edir və elmi-kütləvi ensiklopediyaların tələblərinə cavab verir (Məsələn, «Böyük Sovet Ensiklopediyası», «Azərbay- can Sovet Ensiklopediyası» ). Xüsusi ensiklopediyalar müəyyən bir sahəyə həsr olunur və elmi, elmi-kütləvi, kütləvi ensiklopediyalara aid edilir. Regional ensiklopediyalar hər hansı rayon, Ģəhər haqqında məlumatı əhatə edə bilər. Xüsusi ensiklopediyaların özləri də sahəvi (Fizika ensiklope- diyası), tematik (ġahmat ensiklopediyası) və şəxsi (Füzuli ensik- lopediyası) ensiklopediyalara ayrılır. 139 Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. Bakı, 2010, s. 95. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 137 Mətnin verilməsi üsullarna görə ensiklopediyaları bircildli və çoxcildli ensiklopediyalara ayrılırlar. Həcminə görə ensiklopediyalar böyük (10 cildlərlə), kiçik (10-12 cild), qısa (4-6 cild), ensiklopedik lüğət (1-3 cild) xa-rak- terli olur. Ensiklopediyaların aparatına müşaiyət edici məqalə, qı- saltma və şərti işarələrin siyahısı, istinad sistemi, köməkçi gös- təricilər, biblioqrafik aparat və mündəricat daxildir. Ensiklopediyaların hazırlanması və onlar üzərində redaktor işi Məqalə adları Redaktor ensiklopediya üçün yazılan məqalə üzərində iĢlə- yərkən izah olunan məfhum və ya mövzuların prinsipial məsələlə- rinə xüsusi diqqət yetirməlidir. Məqalələrdə verilən məlumat də- qiq olmalı, ən yeni material və faktlara əsaslanmalı, səlis və yığ- cam bir dillə ifadə edilməlidir. Ensiklopediya üçün yazılan hər bir məqalə onun baĢlığının tərifi ilə baĢlayır. Məqalə adları (sözlər və terminlər) əsasən isim Ģəklində ve- rilməlidir və mümkün qədər tək halda olmalıdır (Məsələn, zəlzələ, təyyarə və s.). Məqalə adı qəbul edilən elmi terminologiyaya uy- ğun gələndə cəm halında verilə bilər (Məsələn: Səfəvilər, Abbasi- lər) 140 . Məqalələrə ad verilərkən oxucunun maraqlandığı məlumatı birinci növbədə hansı sözlə baĢlayan məqalədə axtara biləcəyini nəzərə almaq lazımdır. Məlumatın baĢqa yerdə axtarılacağı güman edilərsə, müvafiq müraciət məqalələri verilməlidir. Məsələn: a) Quru meyvə – bax Qax; b) Meyvə qurusu – bax Qax Məqalənin adı, onun mətnindən fərqli olaraq, qara, böyük hərflərlə verilməlidir. Adı bir neçə sözdən ibarət olan idarə və təĢ- 140 Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası redaktorları üçün metodik göstəriĢlər. – Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 10. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|