Metodologiyasi

Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q. - Т.: «Sharq». 1998. 3 -4 -b b .
27

---

d ek kitob») kabi n o d ir q o ‘lyozm a m an b alard a 0 ‘rta Osiyo m am - 
la k a tla rin in g g eografik h o lati, yirik shaharlari va aholisi, ular­
n in g tu rm u sh tarz i va m ash g ‘ulo tlari, karvon yo‘llari, uru sh lar, 
g 'alay o n lar, ijtim oiy-iqtisodiy, siyosiy hayotiga do ir tu rli m a ’lu- 
m o tla r bayon etilg an .
0 ‘rta a srla r tarix sh u n o slig id a A m ir T em ur va tem u riy lar 
d avri ta rix i, ayniq sa, m ufassal yoritilgan. 0 ‘sha d avr tarixig a 
oid yaratilgan «Tem ur tu zu k lari» , N iz o m id d in S h om iyning «Za- 
farnom a*, S h a ra fu d d in A li Y azdiyning «Zafarnom a», A b du raz- 
zoq S a m arq a n d iy n in g « M atla’ us sa ’dayn va m ajm a’ ul-bah ray n*
(«Ikki saod atli y u ld u z n in g chiqishi va ikki d en g izn in g qo 'sh ilish
o ‘rni*), M irx o n d n in g «R avzat us-safo* asarlarida A m ir T em ur va 
tem u riy lar sa lta n a tin in g ta sh k il top ishi, ichki va tashqi siyosati, 
m a m la k a tn in g ijtim oiy-iqtisodiy va m adaniy hayotiga oid m u h im
m a ’lu m o tla r keltirilgan.
0 ‘rta asrlarda davlat ish lari, bo shqaruv tizim i haqida m a ’lu- 
m ot beru vch i F o ro b iy n in g «Fozil o d a m la r shahri*, Y usuf Xos 
H o jib nin g « Q u ta d g 'u bilig», N izo m u lm u lk n in g «Siyosatnom a*, 
X o n d a m irn in g « D a stu r al-vuzaro*, M u h am m ad B oqirx on nin g 
«M uvazayi Jaho ngiriy » asarlari yaratildi.
0 ‘rta O siyoda 3 ta m u staq il d avlat — B uxoro, Xiva va Q o ‘q o n
x o n lik la rin in g vujudg a kelishi b ila n , X V II-X IX asrlard a m a z ­
k u r d a v la tla r ta rix ig a b a g ‘ish lab a lo h id a -a lo h id a a sarlar y aratild i. 
0 ‘ziga xos uslub va a n ’a n a la rg a ega b o ‘lgan tarix n av islik m ak- 
ta b la ri s h a k lla n d i. B uxoro va Xiva x o n lik lari tarix i A bulg'ozi 
B a h o d irx o n n in g «Shajarayi turk* va «Shajarayi taro k im a* , M u ­
h a m m a d A m in B uxoriy, M u h a m m a d S harif, M irzo S h am s Bu- 
xoriy, M u n is, O gahiy, B ayoniy a sarlarid a keng yoritilgan.
M u h a m m a d S olih T oshkandiy, M u h am m ad H a k im , Avaz 
M u h a m m a d A ttor, N iyoz M u h a m m a d H o‘qandiy, M ulla O lim
M axdum xoji a sarlarid a Q o ‘q on x o nligin ing tarixi bayon etildi. 
Rossiya im periyasi to m o n id a n 0 ‘rta Osiyo x o n lik larin in g bosib 
o lin ish i arafasidagi voqealar, ja n g la r tafsilotlari, Rossiya im p eri- 
yasin in g m u sta m la k a c h ilik siyosati, X IX asrn in g ikkinchi yarm i
28

---

- XX asr b o sh larid a A h m a d D o n ish , M irzo A bdulazim Som iy 
Bo'stoniy, M irzo S alim b ek larn in g Buxoro tarixiga oid a sarlari- 
da keltiriladi. U shbu a sariard a o ‘rta asr tarixnavisiigi a n ’a n a la ri- 
ga ko‘ra, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy, m a ’naviy hayot, tashqi alo - 
qalarga oid m a’lu m otlar garchi m uayyan bir ta rtib d a berilm ag an
bo‘lsa-da, jam iy at h ayo tinin g tu rli y o 'n alish lari b o 'y ich a q im m at- 
li m a’lu m o tlarn i ko'rish m u m k in .
Shu o ‘rin d a 0 ‘zbekiston R espublikasi B irinchi P rezidenti 
I.A .K arim ovning yana b ir fikri tarix ch ila rim iz oldida tu rg a n m u- 
him vazifalardan biri sifatida katta ah am iy at kasb etadi:
«Beshafqat d avr sinovlaridan om o n qolgan, eng qadim gi 
toshyozuvlar, b itik lard an tortib , b u g un ku tu b x o n alarim iz xazi- 
nasida saqlanayotgan 20 m in gd an ortiq q o ly o z m a , u lard a m u- 
jassam lashgan tarix , adabiyot, sa n ’at, siyosat, axloq, falsafa, tib- 
biyot, m atem atik a, fizika, kim yo, astronom iya, m e ’m o rch ilik , 
deh q on ch ilik ka oid o ‘n m inglab asarlar b izn ing beqiyos m a ’naviy 
boyligim iz, iftixorim izdir. B u nch alik katta m erosga ega boMgan 
xalq dunyoda kam topiladi. S h u n in g uchun h am bu b o rad a ja- 
hon n in g sanoqli m am lak atlarig in a biz bilan bellasha olishi m u m ­
kin, deb dad il ay ta o lam an .
O ta-b o b o la rim iz n in g
asrlar davom ida 
to ‘plagan 
hayotiy 
tajribalari, diniy, axloqiy, ilm iy q a ra sh larin i o ‘zida m ujassam et- 
gan bu n o d ir q o ‘lyozm alarni jiddiy o 'rg an ish davri keldi*1.
0 ‘rta Osiyo x o n lik larin in g Rossiya m ustam lakasiga aylantiri- 
lishi bilan m u stam lak ach ilik tu z u m i tartib o tlari tarix sohasida- 
gi ilm iy tad q iq o tlar koMami va m avzusiga o ‘z ta ’sirin i ko‘rsatdi. 
Rus tarix ch ila rin in g yuqo rida z ik r etilgan 0 ‘rta Osiyo, ju m la d a n , 
O 'zbekiston tarixiga oid asarlarin in g aksariyati o ‘z in in g b ir yoq- 
lam aligi, m etropoliya m anfaatlarig a xizm at qilishga m o'ljallan - 
ganligi bilan ajralib tu ra d i2.