Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 11.2.3. “Meh’monnomayi Buxoro”
“Meh’monnomayi Buxoro” nomli Wzbekiston va Qozog’iston, balki Markaziy Osi ё ning XV asr II - yarmi –XVI asr boshlaridagi voqealar ba ё ni mavjud qimmatli tarixiy asar ijodkori Fazlulloh’ ibn Ruzbexondir. Uning twliq ismi Fazlulloh’ ibn Rwzbexon al- İ sfah’oniy bwlib, kwpincha xoja Mullo nomi bilan mashh’ur bwlgan. Ruzbexon 1457 yili Fors viloyatining Xunji qishlog’ida tavallud topgan. Otasi Jaloluddin Ruzbexon yirik iloh’i ё t va fiqh’ olimi, mansabdor bwlgan. Fazlulloh’ ibn Ruzbexon asosiy malumotni İ sfah’on maktablari va madrasalaridan birida oldi, swng bilimini yanada kengaytirish va chuqurlashtirish maqsadida ikki marta 1474 va 1482 yillari Arabistonga bordi va yirik iloh’i ё t olimi shayx Jamoluddin Ardastoniy (1474 yili vafot etgan) h’amda misrlik mashh’ur tarixshunos va tilshunos olim Shamsuddin Muh’ammad as-Saqaviy (1427-1497 yy.)dan talim oldi. Xullas, Fazlulloh’ ibn Ruzbexon wrta asr fanining birmuncha soh’alarini, xususan, iloh’i ё t, fiqh’, falsafa, tarix va Sharq adabi ё tini keng va chuqur egallagan olim bwlib etishgan. Bu h’ol uning Sulton Yaqub Oq quyunlu (1479-1490 yy.), Sulton Husayn Mirzo (1470-1506 yy.) Shayboniyxon, va, nih’oyat Ubaydullaxon saroyida zwr extibor qozondi va xizmat qildi. Bunda tashqari va eng muh’imi, u bir necha fan soh’alarida yirik asarlar ё zib qoldirdi. Fazlulloh’ ibn Ruzbexon “Halli tajarrid” (“Abstraktsiyaning h’al etilishi”), “Taliqot bar muxolot” (“Aqlga sig’madigan (narsalar)ning izoh’i”), “Badi uz- zamon fi qissayi Xayy ibn Yaqzon” (“Xayy ibn Yaqzon” qissasida zamon badialari”), “Tarixi olamoroyi Aminiy” (“Aminiyning olamga bezak bwluvchi tarixi”), “ İ btol najh’ al-botil va axmol kashf al-otil” (“Notwg’ri ywldan voz kechish va bidatni inkor etish”), “Suluk al-muluk” (“Podshoh’larning xulq-atvori h’aqida (risola)”) va “Meh’monnomayi Buxoro” nomli asarlarni yaratgan. 1509 yili yaratilgan “Meh’monnomayi Buxoro” asari Muh’ammad Shayboniyxonning 1508-1509 yil qish oylarida qozoq sultonlari Jonish Sulton, Ah’mad Sulton va boshqalarning ulusi ustiga uyushtirgan h’arbiy yurishi tarixini ba ё n etadi. Bu yurish Fazlulloh’ ibn Ruzbexon keltirgan malumotlarga qaraganda, mazkur sultonlarning 1508 yilning kuzida va 1508-1509 yilning qish oylarida Movarounnah’rning wtroq tumanlari ustiga qilgan talonchilik xurujlariga javoban u.shtirilgan. Fazlulloh’ ibn Ruzbexon bu .rishda shaxsan ishtirok etgan, yuz bergan voqealarning kwpchiligini wz kwzi bilan kwrgan, bazilarini esa xon va uning yaqin 122 kishilaridan eshitgan. Asar XV asrning ikkinchi yarmiga oid, shuningdek, wzbek va qozoq xon va sultonlarining kelib chiqishi h’amda ularning wzaro munosabatlari h’aqidagi voqealar esa Shayboniyxonning qwlida bwlgan “Nasabnoma” ё ki “Tarixi Humoyun” deb ataluvchi kitob asosida ё zilgan. “Meh’monnomayi Buxoro” asarining kwl ё zma nusxalari kam. Hozirgacha dun ё da uning faqat ikkita nusxasi borligi aniqlangan. Ulardan biri muallif dastxati bwlib, WzR FA Sharqshunoslik institutida 1414 tartib raqami ostida saqlanmoqda. İ kkinchisi Turkiyada, “Nuri Usmoniya” kutubxonasiga qarashlidir (Tartib raqami 3431). Ushbu qwl ё zma asosida asar matnini eron olimi Manucheh’r Setude 1962 yili chop etgan. Ruscha qisqartirilgan tarjimasini R.P.Jalilova Moskvada 1976 yili nashr etgan. Asarning biz uchun qimmati shundaki, unda Dashti qipchoq, Turkiston va qozoq ulusi geografik h’olati, wzbek va qozoqlarning kelib chiqishi, ularning etnik tarkibi, turmushi, urf-odati, shuningdek, boylarning xwjaligida qul meh’natidan foydalanish h’ollari h’aqida benih’oyat qimmatli malumotlar uchraydi. Unda Gayboniyxonning qozoqlar ustiga yurishini g’ayridinlar ustiga yurish deb oqlashga h’arakat qilingan. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|