Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
“Habib us-siyar fi azbor afrod ul-bashar” va G’i
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 11.2.4. “Habib us-siyar fi azbor afrod ul-bashar” va G’i
ё siddin Xondamirning tarixiy asarlari “Habib us-siyar fi azbor afrod ul-bashar” (“ İ nson xabarlari va fardlarida dwstning tarjimai h’oli”) nomli mashh’ur tarixiy asar muallifi G’i ё siddin Xondamirdir (1475-1535 yy.). Uning twliq ismi G’i ё siddin Muh’ammad ibn xoja Burxoniddindir. Otasi xoja Humomiddin Muh’ammad Temuriylardan Sulton Mah’mud Mirzo (1459-1494 yillari Chag’oni ё n, Huttalon, Qunduz, Bag’lon va Badaxshon h’okimi)ning vaziri bwlgan. Ona tarafidan tarixchi Muh’ammad Mirxond nabirasidir. Xondamir 15-16 ё shligi chog’ida Alisher Navoiyning etiborini qozonadi va uning kutubxonasiga xizmatga qabul qilinadi. U to Navoiy vafotiga qadar, yaeni 3 yanvar 1501 yilgacha xizmatda bwldi va boy kutubxonasiga mutasaddilik qildi. Xondamir wzining keng va chuqur malumotliligi, ilm-fanga chanqoqligi va saloh’iyati bilan kwplarning tah’siniga sazovor bwldi. Uning h’aqida Alisher Navoiyning “Majolis un-nafois” tazkirasida mana bularni wqiymiz: “Mavlono Xondamir Mirxondning farzandidir va saloh’iyatli yigitdir. Tarix ilmida mah’orati bordir...” 39 Alisher Navoiy vafot etgandan keyin Xondamir mamlakatda kuchayib ketgan waro kurash, ayniqsa saroy afjiga mingan fmsqu fujurlar oqibatida Balxga ketib qoldi va Badiuzzamon mirzo (1496-1506 yillari Balx h’okimi, 1517 yida vafot etgan)ning shaxsiy krtib sifatida xizmatiga kirdi. 1507 yili Hirot Shayboniyxon tomonidan ishg’ol etilgandan keyin u Zah’iriddin Muh’ammad Bobur h’uzuriga ketib qoldi. 1512 yili Bobur Movarounnah’rdan siqib chiqarilgach, Xondamir Garjistonga bordi va to 1514 yilgacha Pasht qishlog’ida istiqomat qildi. U asosan ilmiy faoliyat bilan mashg’ul bwldi. 39 Алишер Навоий . Асарлар . 12 жилд .- Т .: 1966.-125 бет . 123 1514-1517 yillari Xondamir Balx uchun kurash olib borgan Badiuzzamon mirzoning wg’li Muh’ammad Zamon bilan birga bwlib, uning kotibi sifatida xizmat qildi. Muh’ammad Zamon Safaviylardan engilgach, Xondamir yana Garjistonga qaytib bordi va ilmiy faoliyatini davom ettirdi. 1521 yili Xondamir vazir Habibullo Sovajiyning taklifi bilan Hirotga qaytib bordi va uning topshirig’i bilan wzining yirik tarixiy asari “Habib us-siyar”ni ё zishga kirishdi. Oradan olti yil wtgach, 1527 yilning iyuo oyida Xondamir Hirotni tark etdi va bu safar Hindistonga ketib qoldi. Qishni u Qandah’orda kechirdi va 1528 yilning 17 sentyabrida Agraga kelib tushdi va Bobur xizmatiga qabul qilindi. Bobur vafotidan swng uning twng’ich wg’li va taxt vorisi Humoyun (1530-1542, ikkinchi marta 1555-1556 yy.) bilan birga bwldi. Tarixchi Deh’lida vafot etdi va vasiyatiga kwra mashh’ur Nizomuddin Avli ё mozorida Amir Xusrav ё niga dafn etildi. Xondamir sermaxsul olim edi. Movarounnah’r, Turkiston, Yaqin va Wrta Sharq xalqlari tarixi va madaniyatiga oid wnga yaqin asar ё zib qoldirgan. “Xulosat ul-axbor” (“Tarixlar (xabarlar) xulosasi”), “Maosir ul-muluk” (“Podshoh’lar asrdoshlari”), “Nomayi nomiy”(“Atoqli maktublar”), “Makorim ul-axloq” (“Namunali xulq”) va “Habib us-siyar” shular jumlasidandir. Xondamirning ilmiy merosida “Habib us-siyar” nomli yirik tarixiy asari aloh’ida wrin tutadi va Movarounnah’r h’amda Xurosonning XV asr oxiri va XVI asrning birinchi choragi dagi ijtimoiy-si ё siy tarixini wrganishda muh’im va qimmatli manbalardan biri bwlib xizmat qiladi. Asar 1521-1524 yillar orasida ё zilgan. Lekin olim Hindistonda turgan yillari h’am asari ustida muntaxam ish olib bordi, uni yangi dalillar bilan boyitdi, tah’rir qildi. Kitob twla ravishda 1529 yili ё zib tamomlandi. “Habib us-siyar” umumiy tarix ywnalishidagi asar bwlib, muqaddima (iftitoh’), xotima (ixtitom) va uch jild (mujallad)dan iborat. Wz navbatida h’ar bir jild twrt qism (juz)ga bwlinadi. Asarning I-II- jildlari amda III- jildning 1-2- qism, juzlari Turkiston xonlari, Chingizxon va uning Mwg’uliston, Dashti qipchoq, Movarounnah’r va Eronda h’ukmronlik qilgan avlodi, Mamlyuklar 40 , Kirmon Qlraxitoylari, Kartlar va Xuroson sarbadorlari tarixini wz ichiga oladi. III - jildning 3- va 4- qismlari, juzlari esa yangi bwlib, Xuroson va Movarounnah’rning XV asrning 90- yillaridan to 1524 yilgacha bwlgan ijtimoiy-si ё siy ah’volini chuqur va atroflicha ba ё n etadi. “Habib us-siyar” asarida katta er egaligi, iqtisodiy ah’vol, tinimsiz urushlar tufayli vujudga kelgan sharoit twg’risida ayrim, diqqatga sazovor dalillar va malumotlarni uchratamiz. Masalan, asarda wz aksini topgan 1498 yilgi Samarqand qamali paytidagi shah’ar xalqining ayanchli ah’voli, 1512 yilgi Safaviylar tomonidan 10:22arshi shah’rida uyushtirilgan qirg’in-qatli om, 1514, 1515 yillari Xurosonda yuz bergan qah’atchilik va ochlik h’aqidagi malumotlar ana shular jumlasidandir. Xondamirning ushbu asarida muh’im ijtimoiy-iqtisodiy masalalarga oid, kr egaligi, tarxonlar, suyurg’ol egalari va ularning jamiyatda tutgan mavqei, 40 Мамлюклар – турк ва черкас қулларидан чиққан сулола , 922-1217 йиллари Мисрни идора қилган . 124 Temuriylar davlatining mamuriy tuzulishi h’aqida qimmatli malumotlar bor. Shuningdek, asar etnografik va geografik malumotlarga h’am boydir. “Habib us-siyar” asarining qwl ё zma nusxalari kwp. Asarning matni 1857 yili Bombay shah’rida va 1954 yili Teh’ronda chop qilingan. Undan ayrim parchalar rus, frantsuz va ingliz tillarida turli twplamlarda elon qilingan. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|