Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 11.2.7. “Abdullanoma”
ё ki “Sharafnomayi shoh’iy” “Abdullanoma” ё ki “Sharafnomayi shoh’iy” asarining ijodkori XVI asrda wtgan buxorolik shoir va yirik tarixchi olim Hofiz Tanish Buxoriydir. U 1549 yili Buxoroyi sharifda nufuzli mansablor xonadonida dun ё ga kelgan. Otasi Mir Muh’ammad al-Buxoriy Buxoroning kwzga kwringan bo ё nlaridan bwlib, shayboniy Ubaydullaxonning yaqin kishilaridan bwlgan, 1550 yilning boshlarida Koshg’arga ketib qolgan va oradan ikki yil chamasi vaqt wtgach, wsha .rtda vafot etgan. Hofiz Tanish Buxoriy wz davrining chuqur va keng malumotli kishilaridan bwlib, 1584 yili Abdullaxon soniyning (1583-1598 yy.) yaqin odami Qulbobo kwkaltoshning tavsiyasi bilan Abdullaxonning xizmatiga qabul qilingan va uning shaxsiy voqeanavisi, tarixchisi vazifasiga tayinlangan. Hofiz Tanish Buxoriy umrining oxirigacha shu lavozimda ishlagan. Maleh’o Samarqandiyning malumotiga kwra, Hofiz Tanish 1589 yili xotini tarafidan zah’arlab wldirilgan. Hofiz Tanish wzining “Abdullanoma” ё ki “Sharafnomayi shoh’iy” asari bilan nom chiqargan. Kitobda Wzbekiston, Qozog’iston, shuningdek, qisman, Afg’oniston va Eronning XVI asrdagi ijtimoiy-si ё siy tarixi ba ё n qilinadi. Undan tashqari, asarda Buxlol xonligi bilan Eron, Hindiston, Koshg’ar va Rossiya wrtasidagi munosabatlar h’aqida h’am qimmatli malumotlar bor. Asar XVI asrning 80-yillari oxirida ё zib tamomlangan. Hofiz Tanishning zamondoshi shoir va adabi ё tshunos olim Mutribiyning guvoh’lik berishiga qaraganda, asarning oxirgi qismini, xonning topshirig’i bilan, qozi Poyanda Zominiy (1602 yili vafot etgan) ё zgan. Lekin bu fikrni boshqa manbalar tasdiqlamaydi. “Sharafnomayi shoh’iy” asari muallifning rejasiga kwra, muqaddima, ikki qism ё ki maqola va xotimadan iborat qilib ё zilishi mwljallangan. Masalan, muqaddima, odatdagidek Alloh’ning madh’u sanosi, h’omiy, oliy h’ukmdor Abdullaxonning shaniga aytiladigan tarifu tavsif, asarning ё zilishi tarixi, Abdullaxonning ota-bobolari, qadimda Markaziy Osi ё da istiqomat qilgan turk- 127 mwg’ul qavmlari, Chingisxon va uning avlodi h’aqida malumot, birinchi maqolada Movarounnah’rda 1533-1583 yillar orasida sodir bwlgan voqealar, ikkinchi maqolada esa Wzbekiston, Qozog’istonva qwshni xorijiy mamlakatlarda 1583 yildan keyin yuz berishi mumkin bwlgan voqealar, xotimada esa Abdullaxonning olijanob fazilatlari, uning bilan zamondosh bwlgan shayxlar, olimlar, shoirlar, vazirlar va amirlar, shuningdek, Abdullaxon zamonida qurilgan binolar h’aqida malumot bkrishi mwljallangan. Lekin, asar ё zilishi jara ё nida reja wzgargan – birinchi va ikkinchi maqolalar qwshib ё zilgan, xotia esa muallifning bevaqt vafoti sababli ё zilmay qolgan. Muallif asar muqaddimasini ё zishda Narshaxiyning “Tarixi Buxoro”, shayxulislom Safiuddin Abubakr Abdullo Balxiyning “Fazoili Balx”, İ staxriyning “Kitob masolik ul-mamolik”, Juvayniyning “Tarixi jah’onkushoy”, Raziduddinning “Jome ut-tavorix”, Mirxondning “Ravzat us-safo”, Sharafuddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” va Muh’ammad Haydarning “Tarixi Rvshidiy” asarlarida keltirilgan malumotlardan foydalangan. XVI asrning 30-60- yillari orasida yuz bergan voqealar saroyda muntazam yuritib turiladigan kundalik daftar, sodir bwlgan muh’im si ё siy voqealarning shoh’idi bwlgan keksa kishilarning og’zaki axborotlari asosida, 70-80-yillar voqealari esa muallifning bwlib wtgan voqealarda shaxsan wzi qatnashib twplagan daliliy malumotlar asosida ё zilgan. “Sharafnomayi shoh’iy” asari nasriy qofiyali, yani saj – murakkab badiiy uslubda ё zilgan. Unda sheriy parchalar Firdavsiy, Rudakiy, Sadiy, Kamoliddin Binoiy, Mushfiqiy va muallifning wz sherlari, “Quroni karim” oyatlari, “Hadis sharif”lardan parchalar h’am kwp. Kitobda si ё siy voqealar bilan bir qatorda ijtimoiy-iqtisodiy mavzudagi malumotlar, masalan, er egaligining iqto, suyurg’ol, tanh’oh’ kabi shakllari, turli- tuman soliq va jarimalar, masalan, xiroj, ixrojot, tag’or, ulufa, qwnalg’a, madadi lashkar, boj, tomg’a, begar; wlja va uning jamiyatdagi wrni, asirni qulga aylantirish h’ollari; Wzbekistonning yirik shah’arlari va h’unarmandchilikning umumiy ah’voli; Shayboniylar davlatining mamuriy tuzulishi, Buxoro xonligi bilan Rossiya, Hindiston va Koshg’ar wrtasidagi munosabatlar h’aqida qimmatli dalil va malumotlar mavjud. Bundan tashqari, asar etnografik, masalan, wzbek xalqi tarkibiga kirgan urug’ va qavmlar nomlari h’amda topografik malumotlar, masalan, Buxoro, Samarqand, Toshkent, Termiz, Kwlob, Balx kabi yirik shah’arlardagi diqqatga sazovor binolar, osoru atiqalar, shuningdek, mazkur shah’arlarninggeografik h’olati va topografiyasi h’aqidagi axborotlarga nih’oyatda boydir. Ushbu asarning qwl ё zma nusxalari kwp, asl matnini uchdan ikki qismini Sankt-Peterbkrglik olima M.Saloh’utlinova ruscha tarjimasi bilan chop etgan. Kitob 1942-1952 yillari Sodiq Mirzaev va oxirgi qismi Yu.Hakimjonov tomonidan 60- yillarda wzbek tiliga tarjima qilinib, 1-2- jildlari, zarur tuzatishlar, tadqiqot va izoh’lar bilan 1966 va 1969 yillari B.Ah’medov tomonidan chop qilingan. 3-4- jildlari bosilmay qolgan edi. 1995-1997 yillari ikki kitob h’olida B.Ah’medov tomonidan nashr etildi. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|