Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

9.3. Turkiy-wzbek tilidagi manbalar xususiyatlari 
X-XIV asrlarga oid turkiy tildagi 
ё
zma manbalar nisbatan kam saqlanib 
qolgan. Mavjudlari esa h’ali munosib tarzda manbashunoslik nuqtai-nazaridan 
wrganilib, ilmiy muomalaga kiritilgani ywq. Yani u manbalar tarix ilmida wz 
wrnini egallagani ywq. 
X-XIV asrlarga oid turkiy tildagi 
ё
zma manbalar twg’risida shuni qayd etish 
zarurki, ularda h’am arab va fors tillaridagi manbalarga xos umumiy xususiyatlar 
wxshash desak bwladi. 
Ё
zuv xususida turkiy va fors tili h’arflari aynan bir xil, yani 
32 h’arfdan iborat. 
Turkiston kitobi tarixining tadqiqotchisi E.O.Oxunjonov wz ilmiy 
izlanishlarida 
ё
zma manbadarni kitobat tarixi nuqtai nazaridan ochib bergan. 
XV asrdan boshlab yaratilgan tarixiy, badiiy va ilmiy asarlar qwl
ё
zmalari, 
kitoblari birinchi navbatda 
ё
zuv, xat turi xususiyatlari, kitobat fani, sanati 
jih’atidan aloh’ida yuksak saviyasi, badiiy ziynat-bezaklari bilan ajralib turadi. 
Aksariyat manbalar Temuriylar davrida Mir Ali Tabriziy tomonidan ixtiro qilingan 
eng gwzal nastaliq xatida bitilgan. 

---

111
Temuriylar va Shayboniylar davrida h’amda keyinroq yaratilgan qwl
ё
zmalar 
asosan podshoh’ va a
ё
nlar uchun mwljallangan. Mana shuning uchun h’am ular 
kitobat sanatining shoh’ asarlari darajasida yaratilgan. 
XVIII-XIX asrlardagi 
ё
zma manbalar qwl
ё
zmalarini ikki guruh’ga ajratish 
mumkin. Bir guruh’i – shoh’ona qwl
ё
zmalar. 
İ
kkinchi guruh’i esa keng 
jamoatchilik va wrta h’ol zi
ё
lilar uchun yaratilgan kwl
ё
zmalar. Bularning h’ar biri 
materal va saviya bilan ajralib turadi. 
İ
kkinchi guruh’ qwl
ё
zma kitoblarida matn 
mazmuniga h’am etibor berilgan, lekin qwl
ё
zma uchun ishlatilgan materiallar, 
ziynat va bezaklar wrta mi
ё
na, bah’oli qudrat, ammo etarli sanat asari va ilm-fan 
uchun bemalol foydalansa bwladigan manba saviyasida yaratilgan. 
XIX asrda kwproq qwl
ё
zmalarni 
ё
zishda ilm ah’li orasida xatti mulloyi, 
talabalar xati va yangi ixtiro qilingan shikasta xati keng tarqaldikim, shiddatli 
taraqqi
ё
t, ayniqsa toshbosma va mixbosma kitoblarning kwpayishi, ananaviy 
mwtabar qwl
ё
zmalarini yaratilishini kamayishiga olib keldi. Bu davr qwl
ё
zmalar 
xususi
ё
tlari kitobat sanati nuqtai nazaridan olima E.M.
İ
smoilova tomonidan 
aniqlangan va uning asarlarida ba
ё
n etilgan. 
Qwqon xonligi tarixi manbalari xususiyatlari olimlardan R.N.Nabiev, 
H.N.Bobobekov, Sh.Voh’idov, T.Biysembiev va boshqalarning tadqiqotlarida
tah’lil etilgan. 
XIX asr Xorazm tarixiy asarlari qwl
ё
zmalari Q.Munirov va N.Komilov 
tadqiqotlarida wrganilgan. 
Yurtimizda yaratilgan aksariyat qwl
ё
zmalar, xususan Wzbekiston Fanlar 
Akademiyasining Abu Rayh’on Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti 
fondidagilar mashh’ur xattot Abduqodir Murodov tomonidan tadqiq etilgan. 
Ammo shu paytgacha, turkiy-wzbek kitobi tarixiy manba sifatida aloh’ida 
wrganilmadi. 
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, h’ali turkiy tildagi jah’on qwl
ё
zma 
fondlarida mavjud 
ё
xma manbalar twda aniqlangani va ilmiy muomalaga 
kiritilgani ywq. Mavjud va aniqlangan 
ё
zma manbalar yurtimizning kwp asrlik 
uzoq tarixi, uning boy 
ё
zma madaniyatidan guvoh’lik berib, kelajagi porloq 
ekanligiga twla ishonch uyg’otadi.