Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 10.2. Alisher Navoiyning tarixiy mavzudagi asarlari tavsifi 10.3. «Tarixi anbi ё va h’ukamo» asari.
| Asosiy
tushunchalar: Xamsa, h’olot… 10.1.Alisher Navoiyning ijodida tarixiy mavzudagi asarlar. Ushbu maruzada Alisher Navoiy (1441-1501) nasriy asarlarining tarixiy manba sifatidagi xususiyatlariga etibor bermoqchimiz. Chunki Navoiyning ulkan sheriy merosi, dostonlari va asarlari badiiy adabi ё t namunasi sifatida ke ё ingi XX asrda h’am yurtimizda juda katta etiborga sazovor bwlgan bwlsa-da, ammo uning tarix ilmiga qwshgan ulkan h’issasi, bizning fikrimizcha, tarixchi olimlarimiz etiboridan chetda qolib keldi. Maxsus tarixiy asarlari h’am faqat filologik nuqta-i nazardan wrganildi, xalos. Alisher Navoiy asarlarini manbashunoslik nuqta-i nazaridan tadqiq qilish uchun ming mukammal asarlar yigirma tomligini asos qilib olinish mumkin. Alisher Navoiy nasrda «Munojot», «Tarixi anbi ё va h’ukamo», «Tarixi muluki Ajam», «Xamsat ul-mutah’ayyirin», «Holoti Sayyid Hasan Ardasher», «Holoti Pah’lavon Muh’ammad», «Vaqfiya», «Majolis un-nafois», «Nasoyim ul- muh’abbat», «Mezon ul-avzon», «Munshaot», «Muh’okamat ul-lug’atayn» kabi asarlari bilan h’am aruz nazariyasi, h’am tilshunoslik, h’am adabi ё tshunoslik bilan bir qatorda tarixi ilmi taraqqi ё tiga katta h’issa qwshdi. 10.2. Alisher Navoiyning tarixiy mavzudagi asarlari tavsifi 10.3. «Tarixi anbi ё va h’ukamo» asari. 113 Alisher Navoiyning «Tarixi anbi ё va h’ukamo» asari 890/1485 va 904/1498-1499 yillar orasida tasnif etilgan bwlib, unda Odam Atodan boshlab, oltmish oltita payg’ambarlar va wn bitta donishmandlar twg’risida ixcham, lekin juda jonli va qiziqarli malumotlar ba ё n etilgan. Malumki, Alisher Navoiyga qadar h’am anbi ё lar h’aqida turli rivoyatlar, qissalar mavjud bwlgan. Ayniqsa, «Quroni karim»da va eng qadimiy manbalarda, umumiy tarixga oid Abu Jafar Tabariyning (836-923) «tarixi ar- rusul va muluk», Abu Rayh’on Beruniyning «Osor ul-boqiya», h’amda Abu Sulaymon ibn Dovud binni Abu-l-Fazl Muh’ammad binni Dovud al- Banokatiyning (vaf. 730/1330) «Ravzatu Oli al-bob fi tavorix al-akobir va-l- ansob» (1317) ё ki «Tarixi Banokatiy» (XIV asr) nomli, Hamdulloh’ binni Abu Bakr binni Ah’mad binni Nasr al-Mustavfi Qazviniyning (vaf. 750/1350) «tarixi Guzida» (744/1343), Abulqosim Firdavsiyning «Shoh’noma», Nizomiy Ganjaviyning «Xamsa» va boshqa shu kabi asarlarda tarixiy voqealar, shuningdek, diniy tarixga oid malumotlar kwp. Wz davrining yirik olimi va tarixchisi sifatida Alisher Navoiy h’am bunday manbalarni wrganib chiqqan, ular bilan yaqindan tanishgan. Bu asarlar aksariyati arab va fors tilida bwlgani uchun, Alisher Navoiy turkiy-wzbek tilida, kwplab qissalarni qi ё siy wrganish asosida wz asarini yaratdi. U asar mazmun jih’atidan umumiy tarixga oiddir. Bu asar ikki qismdan iborat. Birinchi qismda Odam Atodan tortib, nuh’, İ so, Muso, Yaqub, Sulaymon, Dovud, Yusuf va boshqa payg’ambarlar h’a ё tiga oid turli naqllarni ba ё n etadi, h’ar bir tarix oxirida ruboiy keltirilib, ularning h’a ё tiga lirik xotima yasaydi. Kitobning ikkinchi qismida mashh’ur donishmandlar h’a ё ti lavh’alari, ularning h’ikmatlari keltiriladi. Masalan, G’arbda Pifagorga nisbatan bergan bir iborani Alisher Navoiy Buqrotus h’akim nomidani shunday keltirilgan: «Yaxshi swz kwngulni ё ritur va yaxshi xam kwzning nemati arusidurkim, aning mah’ri shukrdir». Butun umri va faoliyati davomida olimlarni qadrlagan Alisher Navoiy ularning tarixini anbi ё , payg’ambarlar tarixidan keyin, ularni birgalikda bitgani aloh’ida tah’singa sazovor h’oldir. Bu kitob tarixchi, olim va shoirlarga qadimgi davr izoh’i uchun muh’im manba vazifasini wtashi mumkin. Bu asarni manbashunoslik fanida aloh’ida wrganish shuning uchun h’am zarurki, tarixga oid asarlarda tafsilotlari keltirilmay, juda kwp wrinlarda mayg’ambarlar va ularning h’a ё tiga oid voqealarga murjaat qilish uchraydi. Manna shu jih’atidan Alisher Navoiy asari h’am tarixchi olimlar, h’am tarixni wrganuvchi talabalar uchun katta ah’amiyat kasb etadi. Shuning bilan birga, u asarda alisher Navoiyning mashh’ur tarixchi Sharafuddin Ali Yazdiyga munosabati ba ё n etilgan. Navoiy uning «Zafarnoma» asari muqaddimasini zikr qlar ekan, tarixchini «mavlono sharaf ul-millat va davla», yani «davlat va millat sharafi» deb tariflaydi. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|