Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

9.2.8. “Ansob us-salotin va tavorix ul-xavoqin”
“Ansob us-salotin va tavorix ul-xavoqin” (“Sultonlar shajarasi va xoqonlar 
tarixi”) asarining muallifi Mirza Olim Toshkandiydir. Uning twla ismi Mirza Olim 
ibn domla Mirza Rah’im Toshkandiydir. U wz davrining keng malumotli va 
tanparvar kishilaridan bwlgan. Asar X1X asr oxirida 
ё
zib tamomlangan.
“Ansob us-salotin va tavorix ul-xavoqin” Farg’onaning 
ё
ki Qwqon 
xonligining XU-X1X asrlar orasidagi tarixini wz ichiga oladi. Muallif ayniqsa 
1842-1875 yillar tarixini keng 
ё
ritgan. 
Kitobning twrtta mwtabar qwl
ё
zmalari WzR FA Sharqshunoslik instituti 
xazinasida mavjud. U Qwqon xonligi tarixini wrganishda muh’im manbalardan 
bwlib xizmat qiladi. 
9.2.9. “Shajarayi Xorazmshoh’iy” 
“Shajarayi Xorazmshoh’iy” va “Xorazm tarixi”(1910-1918 yy.) asarlari 
muallifi serqirra istedod soh’ibi Muh’ammad Yusuf ibn Bobojonbek Ba
ё
niy 
(1858-1923 yy.)dir. Ba
ё
niyning naslu nasabi Xiva xonligini kwp yillar idora qilgan 
Qwng’irotlar sulolasiga borib ulanadi. Otasi Bobojonbek Xiva xoni Eltuzarxon 
(1804-1806 yy.)ga nabira bwladi. 

---

110
Muh’ammad Yusuf Ba
ё
niy 
ё
shligidan yaxshi tarbiya topdi, keng malumot 
oldi. Arab va fors tillarini yaxshi wrgandi, adabi
ё
t, tarix, tibb va musiqa ilmlarini 
egalladi. Shu bilan birga xattotlik ilmini h’am yaxshi wrgandi. U, ayniqsa 
xatlarning rayh’oniy, suls, kufiy va shikasta turlari bwyicha moh’ir xattot, musiqa 
ilmida, ayniqsa tanbur va g’ijjak chalishda mah’oratli sozanda bwlib etishdi. 
Ba
ё
niy mumtoz adabi
ё
tni, xususan sher ilmini h’am puxta egalladi, wz 
zamonining shoiri sifatida dong taratdi. U mumtoz sheriyatning barcha turlarida 
ijod qildi. Wzidan bir sheriy twplam, devon qoldirdi. Devoni qwl
ё
zmasi WzR FA 
ning Sharqshunoslik instituti fondida saqlanmoqda. 
Ba
ё
niy asosan yirik tarixnavis olim, Munis va Ogah’iylarning davomchisi 
sifatida shuh’rat qozondi. Bu soh’ada u ikki yirik asar yaratdi. 
Ba
ё
niyning “Shajarayi Xorazmshoh’iy” asarida Xorazmning turklarning 
qadimgi podshoh’i 
Ё
fas wg’lon, 
Ё
fas ibn Nuh’dan to Qwng’irot sulolasigacha 
kechgan tarixi ba
ё
n etilgan. Asarning eng qimmatli qismi Muh’ammad Rah’im 
avval (1806-1873 yy.) va Asfandi
ё
rxon (1910-1918 yy.) davrigacha bwlgan 
swnggi qismidir. 
Olimning ikkinchi tarixiy asari “Xorazm tarixi” kitobida Xorazmning 1910-
1918 yillar orasidagi ijtimoiy-si
ё
siy tarixi keng 
ё
ritilgan. 
Muh’ammad Yusuf Ba
ё
niy moh’ir tarjimon sifatida h’am nom qoldirgan. U 
kwpgina muh’im tarixiy asarlarni arab va fors tillaridan wzbek tiliga tarjima 
qilgan. Abu Jafar Muh’ammad ibn Jarir at-Tabariyning “Kitob ar-rasul va-l muluk 
va-l-xulafo”, Darvesh Ah’madning “Cah’oyif ul-akbar”, Kamoliddin Binoiyning 
“Shayboniynoma” asarlari ana shular jumlasidandir. 
Ba
ё
niyning “Shajarayi Xorazmshoh’iy” asarining (1911-1913 yillari 
ё
zib 
tamomlagan qismi, yani Muh’ammad Rah’imxon soniy zamonidan sayyid 
Asfandi
ё
rxon h’ukmronligi davrini wz ichiga olgan 15- va 16- boblari 
İ
qboloy 
Azizova tarafidan swz boshi va zarur izoh’lar bilan, 1991 yili “Meros” twplamida 
nashr etilgan.