Microsoft Word 1 iç kapak doc

 
340
ve Ödevler” adlı II. Bölümünde yer alan hükümler de aynı niteliktedir. Temel haklar, 
ödevler ve özgürlükler açısından bu anayasalar içerisinde en ayrıntılı düzenlemeler 
Polonya Anayasasında yer almaktadır. Anayasanın II. Bölümünde (“İnsan ve 
Vatandaş Özgürlükleri, Hakları ve Ödevleri”) yer alan hükümler “Genel Hükümler”, 
“Kişi Hak ve Özgürlükleri”, “Siyasi Özgürlükler ve Haklar”, “Ekonomik, Sosyal ve 
Kültürel Özgürlükler ve Haklar”, “Özgürlük ve Hakların Korunması Araçları ” ve 
“Ödevler” kenar başlıklı kısımlarda verilmiştir. 
Yeni anayasalarda diğer konularda olduğu gibi, insan hak ve özgürlükleri 
konusunda da geçmiş dönemde yaşanmış sorunlar ve tarihi-siyasi olayların etkileri 
hissedilmektedir. Mesela, Bulgaristan Anayasasının 29. maddesinin 1. fıkrasına göre, 
“eziyet etmek, gaddarca,  insanlık dışı ve alçaltıcı muamelede bulunmak, ayrıca, zo-
raki  asimilasyon” yasaklanmıştır.
1190
   
Hak ve özgürlükler konusunda anayasalara getirilen birçok hükümler yenidir. 
Özellikle kişi hak ve özgürlükleri yanında, siyasal hak ve özgürlükler yeni siyasi 
rejime geçişin temelini oluşturmaktadır. Doğal hukuk, hukuk devleti, siyasal katılım, 
çok partili toplum vs. ilkelerin gerekli kıldığı bir sıra hükümler anayasa 
maddelerinde yer almaktadır.   
Post sosyalist anayasalarının  sosyal devlet niteliği konusunda sergiledikleri 
tavır yeni rejimin özelliğini yansıtan başlıca faktördür. Yukarıda da gördüğümüz gibi 
bu Anayasaların birçoğunda “sosyal devlet” ilkesi doğrudan ifade olunmuş, diğer 
cumhuriyetlerde ise bu nitelik anayasaların konuya ilişkin maddelerinden 
anlaşılmaktadır. Çalışma, dinlenme, sosyal güvenlik vs. haklar önceki anayasalarda 
olduğu gibi yenilerinde de yer almaktadır. Fakat ayırıcı özellik devletin bu konularda 
maddi güvence değil, hukuki güvenceyi öngörmesidir. Devletin bundan önceki 
dönemlerde üslenmiş olduğu sosyal yükümlülükler bir hayli azaltılmıştır.  
Komünist rejimlerin barış zamanlarındaki (yani savaş, terör ve devrim 
dönemleri dışındaki) refahçılığı tartışmalı, ama geçerli bir örnektir. Parasız sağlık 
hizmetleri, yoksulluğu azaltma programı, çalışma koşuları ve işçilerin haklarıyla 
                                                 
1190
 Bu 40 yıllık bir dönemde iktidarda olmuş T.Jivkov’un ülkenin Türk azınlığına karşı yürüttüğü zoraki 
asimilasyon politikasının sancısının Anayasaya yansımasıdır. 1984 yılında BKP Plenumu’nun, Türk asıllı 
Bulgar vatandaşlarının isim ve soyadlarının zorunlu şekilde değiştirilmesi hakkında karar kabul 
etmiştir.1990 yılında kabul edilen Adlar Hakkında Kanun ihlal edilmiş hakların yerine getirilmesine 
yönelmiştir. 

---

 
341
ilgili yasalar, insan haklarının geliştirme çabaları olarak gösterilebilir. “Üçüncü 
Dünya”ya ait ülkeler de dahil olmakla eski sosyalist toplumlar, okur-yazarlık 
düzeyinin yüksek, bebek ölüm oranın düşük olması ve ortalama yaşam sürecinin 
yüksek olması gibi özelliklere sahiptiler. 
1191
  
Siyasi hak ve özgürlüklerdeki gelişmelerle yanı sıra, sosyal alanda hak ve öz-
gürlüklerin uygulanması sürecinde derinleşen bir düşüş yaşanmaktadır.  İşsizlik,  
ekonomideki düşüş, sosyal durumuna göre toplumun orta tabakasını oluşturan kit-
lelerin fakirleşmesi, dar gelirli kesimin çok büyük ölçüde sosyal güvenceden yoksun 
bırakılması gibi sorunlar rejim değişmesi sürecinde hızla ortaya çıkmıştır. Gerçekten, 
sivil özgürlüklerdeki artış, insan haklarının başka alanlarda gelişmesine zorunlu 
olarak götüremez. Özgürlük ve haklarla ilgili öncüllere dayanan ve siyasal de-
mokratikleşmeyle birlikte giden bazar liberalizmi ve özelleştirme de, büyük sıkıntıla-
ra, kutuplaşmaya ve eşitsizliğin artmasına yol açıyor.
1192
 Yeni siyasi rejime geçiş 
sürecinde toplunun kazandığı sosyal değerler tükenmeye başlamış, tüm post sosyalist 
cumhuriyetlerinde büyük sosyal problemler doğurmuştur.  
Yeni anayasalarda laik devlet ilkesi doğrultusunda din ve vicdan özgürlüğü, 
dini kurumların serbestçe kurularak faaliyet göstermesi hakkı tanınmaktadır. Fakat 
din devletten ayrıdır ve devlet işlerine karışamaz, aynı zamanda kendi faaliyet 
alanında da bağımsızdır. Fakat dini kurumların Doğu Avrupa ülkelerindeki etkinliği 
değişiktir ve bu yüzden anayasalarda ve kanunlarda özel düzenlemelere yer ve-
rilmektedir.  Polonya Anayasasına göre Polonya Kilisesi ve devlet arasındaki ilişkiler 
devlet ve Vatkan arasında bağlanmış uluslararası anlaşma ve kanunlarla belirlenir. 
Devlet ve diğer kiliseler, dini kuruluşlar arasındaki ilişkiler onların temsilcileriyle 
Bakanlar Kurulu arasında imzalanmış anlaşmalar esasında kabul edilen kanunla 
düzenlenir. Polonya kilisesi ülkedeki siyasi değişimlerde etkili role sahip olmuştur. 
1990 yılından tüm devlet binalarına dini semboller konulmuştur. Resmi törenlerde 
din görevlilileri hazır bulunurlar. Orduda ve donanmada din hizmetlisi görevi tesis 
edilmiştir. Hükümetin kararıyla dini eğitimle bağlı seçmeli ders okutulur.
1193
 
                                                 
1191
 Lin, C., “İnsan Hakları ve Demokrasi İlişkiler”,  İçinde: Kucuradi, İ., Peker, B., 50 yıllık 
Deneyimlerin Işığında Türkiye’de ve Dünyada İnsan Hakları, Ankara, 1999, s. 190. 
1192
 Lin, Ch. 1999,  s. 190. 
1193
 Андреева Г.Н.,,  1999, c. 501. 

---

 
342
Bulgaristan Anayasasının 13. maddesine göre, devlet işleri din işlerinden 
ayrıdır. Siyasi amaçlar için dini ve din kurumlarını kullanmak yasaktır.  Söz konusu 
maddenin 3. fıkrası Doğu Ortodoks Hıristiyanlığı Bulgaristan’ın geleneksel dini 
olarak tanımlamıştır. Bunun yanı  sıra Bulgaristan’daki diğer dini kurumların 
(Müslümanlar, Yahudiler, Yedinci gün adventistleri, Tüm-dünya beyaz kardeşliği, 
Tanrı Kiliseleri Birliği ve Ermeni Havariler Kilisesi)yöneticilerinin teklifiyle belli 
bayram tatilleri belirlenmiştir.
1194
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
1194
 Андреева Г.Н., 1999, 632. 

---