Microsoft Word 1 iç kapak doc

 
337
Çek Cumhuriyeti de egemen, demokratik ve hukukla yönetilen devlet olarak 
nitelendirilmektedir.
1177
 Bulgaristan Anayasasının Başlangıç bölümünde ise her ne 
kadar “demokratik, hukukla yönetilen ve sosyal devlet” kurmaya karar verildiği ifade 
olunmuştumsa da, Cumhuriyetin niteliklerinin genel bir formülasyonla ifade eden her 
hangi bir hüküm bulunmamaktadır. Sadece, 2. ve 3. maddelerde Bulgaristan’ın yerel 
yönetimlere sahip bölünmez ve bütün bir devlet olduğu ve federe idari birimlerinin 
olamayacağı ifade edilmektedir. 
Cumhuriyetin nitelikleri konusunda en geniş tanımlama Romanya 
Anayasasında ifade olunmuştur. Bu, Anayasaya göre, Romanya, egemen, bağımsız, 
üniter ve bölünmez, ayrıca hukuk kuralları ile yönetilen demokratik ve sosyal 
cumhuriyettir.
1178
  
Anayasalarda halkın, kendi hakimiyetini doğrudan ve ya temsilcileri 
aracılığıyla gerçekleştirdiği hükmü yer almaktadır.
1179
 Sosyalist sonrası anayasalara 
özgü diğer bir hüküm ise “halkının her hangi bir zümresi, siyasi parti ve ya örgüt, 
devlet kurumu ve ya şahıs halk egemenliğinin kullanılması yetkisine el koyamaz” 
şeklinde ifade olunmaktadır.
1180
 
Demokratik devletin gereği olan serbest seçim ilkesi yeni anayasalarda yer al-
maktadır. Anayasalarda seçimlerle ilgili hükümler ve cumhuriyetlerin seçim yasaları 
yeniden yapılanma sürecinin ne derecede demokrasiyi benimsediğinin bir ölçütüdür. 
Yeniden yapılanma döneminde henüz yeterince demokratik bir seçimin ger-
çekleştirilememesi görülmektedir. İlginç nokta demokratik güçler de iktidarda 
oldukları zaman kendilerini bu kötü eğilimden kenarda tutamamışlardır. Mesela, 
Romanya’da 1990 seçimlerinde “yöntem yönünden hayli büyük düzensizliğe ve 
cephe lehinde bir takım bilinçli yolsuzluklar”ın olduğu bildirilmektedir. 
Bulgaristan’daki 10 ve 17 Haziran seçimlerinde yolsuzluk yapıldığı iddiasıyla 
düzenlenen geniş çaplı  öğrenci gösterileri Mladenov’un Cumhurbaşkanlığından 
istifasına yol açmıştır.
1181
  
                                                 
1177
 Çek Cumhuriyeti Anayasası, md. 1. 
1178
 Romanya Cumhuriyeti Anayasası, md. 1-2. 
1179
 Polonya Cumhuriyeti AY, md. 4, Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası, md. ½, Slovak Cumhuriyeti 
Anayasası, md.2/1. 
1180
 Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası, md. 1(2), 3. 
1181
 Bkz: Özbudun E. 1993, s. 87-88, 109-110. 

---

 
338
Parlamento seçimleri genel, eşit, doğrudan ve gizli oylama ile yapılır. 
Seçimlerde uygulanan sistemler ise ülkeden ülkeye değişmektedir. Polonya Seymi, 
nispi seçim sistemi esasında oluşturulur.
1182
 Seçim sistemi, halkın büyük çoğunlukla 
katılımını, siyasi partiler ve adaylara eşit imkanlar sağlamaya, ülkede yaşayan 
azınlıkların kendi temsillilerini seçmek için imkan sağlamaya yönelmiş, ayrıca top-
lumdaki sosyal ve siyasi güçlerin Seymde ve Senatoda temsil olunması amaç-
lanmıştır.
1183
 Macaristan Cumhuriyetinin seçim kanununa göre parlamentoyu 
oluşturan 386 milletvekilinden, 176’sı dar bölgeden çoğunluk sistemiyle, 152’si 
bölgeler ve başkent üzere dar çevreden nispi temsil ile parti listeleri üzere, 58’i ise 
milli çevreden parti listelerine göre seçilir. Seçim usulü milletvekillerinin görev ve 
yetkilerini etkilememektedir.
1184
 
Seçim serbestliğinin gerçek bir anlam taşıması, seçmenlerin çeşitli 
alternatifler arasında serbest bir seçim yapabilmelerine bağlıdır. Çağdaş 
demokrasilerde bu alternatifler siyasi partiler tarafından oluşturulur.
1185
    Doğu 
Avrupa ülkelerinde komünist partisinin tekelini ortadan kaldıran ve yeni partilerin 
kurulmasıyla bağlı harekat ortak özellikler taşımaktadır. Rejimin dağılma sürecine 
girmesiyle bir taraftan komünist partilerinin yenileştirilmesi çabası içine girilmiş, di-
ğer taraftan da hızla büyüyen bir parti enflasyonu yaşanmıştır. Siyasi Parti yasaları 
yeni anayasaların kabulünden önce çıkarılmıştır.  Yeni anayasalarda siyasi partiler 
hakkında değişik hükümler bulunmaktadır. Öncelikle, her kesin serbest birleşme 
hakkı tanınmaktadır. Siyasi partilerin resmileştirilmesinden imtina edilirse, sorun 
yargı yoluyla çözülür. Anayasa ve kanunlara aykırı faaliyet gösteren partilerin ve 
siyasi örgütler yasaklanmıştır.  
Bulgaristan’da siyasi partilerin kuruluşu ve işleyişi 1990 yılında kabul 
edilmiş Siyasi Partiler Hakkında Kanunla belirlenir. Komünist Partisinin tekelini 
öngören Anayasanın 1. maddesi 15 Ocak 1990 yılında iptal edilmiştir. 3 Nisan 1990 
yılında ise çok partili ve serbest seçimleri öngören yeni seçim kanunu kabul 
edilmiştir.
1186
 10 Kasım 1989 tarihinden sonra Bulgaristan’da çok sayıda parti 
                                                 
1182
 Polonya Anayasası, md. 96-98. 
1183
 Андреева Г.Н., 1999, c. 502. 
1184
 Андреева Г.Н., 1999, c. 574. 
1185
 Özbudun, E., Anayasa Huk.., s. 65. 
1186
 Armaoğlu F., 20. Yüzyıl.., s. 166-167. 

---

 
339
kurulmuştur. Siyasi partiler arasında daha çok etkili olanlar Demokratik Güçler 
Birliği, Bulgaristan Sosyalist Partisi, Hak ve Özgürlükler Hareketi, Çifti Partisi 
vardır. Bu sürecin belirgin bir özelliği de sosyalizm öncesi var olmuş siyasi partilerin 
ihyasıdır. 
Macaristan Cumhuriyetinde siyasi partiler rejimini belirleyen 33. Yasa 1989 
yılında kabul edilmiştir. Yasa siyasi partilere devlet yardımını öngörmektedir. Her 
sene 30 Nisanda siyasi partiler resmi gazete statüsünde olan (Magar Közlöny) 
“Macar Haberleri”)  yıllık harcamaları ve giderlerine ilişkin rapor yayınlar. Büyük 
siyasi partiler arasına eski MSİP’nin devamsısı olan MSP, Macar Demokrat Forumu, 
Özgür Demokratlar Birliği, Genç Demokratlar Birliği vs. partiler vardır.
1187
    Genel 
olarak, yeniden yapılanma sürecinde siyasi rejimin şekillenmesinde Doğu Avrupa ül-
kelerindeki siyasi partiler post-Sovyet cumhuriyetlerindeki siyasi partilere nispeten 
daha etkili olduklarını söyleyebiliriz. 
Polonya’da Siyasi Partiler Kanunu 1990 yılında kabul edilmiştir. Bugün Polo-
nya’da 250’den çok siyasi parti faaliyet göstermektedir. Toplumun siyasi hayatında 
en çok etkili olan partiler Demokratik Sol Kuvvetler Birliği, Polonya Cumhuriyetinin 
Sosyal Demokrasisi (1990 yılında komünist partisi olan Polonya Birleşmiş İşçi Parti-
sinin esasında kurulmuştur), Polonya Çiftçi Partisidir.
1188
  
Yeni anayasalar insan hakları konusunda çok büyük düzenlemeler getirmiştir. 
Bu anayasaların genel özelliklerinden biri de temel hak ve özgürlükler bölümünün 
Anayasa meninin başında (Genel Hükümlerden sonra) yer almasıdır. Macaristan 
Cumhuriyeti Anayasanda ise “Temel Haklar ve Ödevler”  12. Bölümde (md. 54-70)   
yer almaktadır.
1189
 
Macaristan, Polonya ve Bulgaristan anayasalarında temel hak ve özgürlükler 
ve ödevler, konuya ilişkin özel “Bölüm”de değişik “Kısım”lar altında verilmiştir. 
Bulgaristan Anayasasında bu “Temel Hak ve Özgürlükler” adlanan II. Bölümünde 
(md.11-54) “Milli Azınlıklar ve Etnik Grupların Hakları”(IV. Kısım, md. 33-34), 
“Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar”(V. Kısım, md. 35-43) gibi ayrıntılı 
düzenlemeler yer almaktadır. Romanya Anayasasının, “Temel Haklar, Özgürlükler 
                                                 
1187
 Страшун В.А.,  1998, с. 572-573. 
1188
 Андреева Г.Н.,, 1999, с. 495-496. 
1189
 Çek Cumhuriyeti Anayasası, md. 3. 

---