Microsoft Word 111 md makroiqt proses Pul ve mezenne siyaseti 2015 \352\356\357\350. doc
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 ə həmiyyətli təsir göstərmək imkanına malikdir. Əslində monetar siyasətlə fiskal siyasətin məqsədləri iqtisadi tənzimlənmonin ən vacib məqamlarına - iqtisadi böhranın aradan
qaldırılmasını sabitləşdirməyə təsərriifat sisteminin formalaşmasının səmərəliyinə, məşğulluğun və iqtisadi artımın təmin edilməsinə və s. görə üst-üstə düşür. Lakin pul-kredit siyasətinin aşağıdakı özünəməxsus vəzifələri də vardir: - qiymətlərin səviyyəsinin sabitləşdirilməsi; - inflyasiyanın qarşısının alınması; - daxili və xarici bazarda milli valyutanın kursunun və alıcılıq qabiliyyətinin sabilləşdirilməsi; - pul tədavülünün sabitliyinin təmin edilməsi; - bank sistcmi vasitəsilə pula olan tələb-təklifin tənzimlənməsi. Dövlət tərəfındən dövriyyəyə buraxılan pul kütləsini ixtisar etdiyi, pul emissiyasını məhdudlaşdırdığı, kredit üçün yüksək faiz dərəcəsi tətbiq etdiyi hallarda təmayüllü hesab edilir. Əksinə, dövlət torəfındən aparılan siyasət pul kütləsinin artırılmasına yönəldiyi halda, tədavülo yeni pul kütləsinin buraxılmasına son dərəcə zəif reaksiya göstərilir və bu siyasəti iqtisadi praktikada ucuz kredit verilməsinə şərait yaratdığına görə mülayim pul-kredit siyasəti sayılır. Dövlətin pul-kredit siyasətinin mühüm tərkib hissəsi və eyni zamanda əsas aləti olan yenidən maliyyələşdirmədən və açıq bazar əməliyyatlarının ehtiyatının yaradılması və satışının təmin edilməsindən geniş şəkildə istifadə edilir. Bütün bu vasitələr ayrılıqda yox, birlikdə olduqda tədavüldəki pul kütləsini tənzimləməyə imkan verir, bazar qiymətlərin dinamikasına, inflyasiya səviyyəsinə, bazar subyektlərinin golirləri və xərclərinə təsir göstərir. Yenidən maliyyələşdirmə siyasəti əslində faiz siyasətidir, kredit ehtiyatlarına uyğun olaraq, Mərkəzi Bankın tədavüldn olan pul kütləsinin həcminə görə faiz dərəcələrini müəyyən edir, kommersiya banklarının vergilərini yenidən uçota alaraq onlara kredit verir. Daha geniş planda isə kommersiya bankları Mərkəzi Bankdan kredit alır və onu yenidən öz müştərilərinə satır və bununla da yenidən maliyyələşdirmə həyata keçirir. 69 Mərkəzi Bank bu mexanizmlə maliyyə bazarına, kredit kimi verilən pulun qiymətinə təsir etmək imkanma malikdir. Qiymətləri - uçot dərəcələrini artırmaqla kreditə olan tələbi ixtisar edir və tədavüldə olan pul kütləsini məhdudlaşdırır, ə ksinə, azaltmaqla, yəni ucuz kredit verilməsini təmin etməklə pul kütləsinin artımına təkan verir. Mərkəzi Bank yenidən maliyyələşdirməni məhdudlaş- dırmaqla pul ekspansiyasının həcminə birbaşa təsir göstərmək imkanına malikdir. Bu zaman yenidən maliyyələşdirmi siyasətinin tərkib hissəsi olan faiz dərəcəsinin tənzimlənməsindən, yəni faiz siyasətindən istifadə edilir. Bu siyasət təkcə Mərkəzi Bank və kommersiya banklan tərəfindən yox, həm də faizlə borc verən bütün kreditorlar vasitəsilə həyata keçirilir. Dövlət fəal pul kütləsinə, daha doğrusu, dövriyyədə olan pul vəsaitinin həcminə səmərəli təsir göstərmək üçün Mərkəzi Bank vasitəsilə ehtiyat siyasəti həyata keçirir. Ehtiyat siyasətinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Mərkəzi Bank kommersiya banklarıni öz aktivlərinin müəyyən hissəsini faizsiz ehtiyat formasında Mərkəzi Bankda saxlamağa məcbur edir. Bu siyasətin həyata keçirilməsi nəticəsində, yaranan ehtiyat norması nə qədər yüksəlirsə, kommersiya banklarının öz pul vəsaitləri ilə sərbəst şəkildə əməfrfyat aparmaq imkanları bir о qədər azalır, bu isə tədavüldəki pul kütləsinin məhdudlaşmasına gətirib çıxarır. Ehtiyat norması tədavüldə pul kütləsi çatışmazlığı baş verdikdə azaldılmalıdır. Son nəticədə, inflyasiyanın yaranmasına aparan və tədavül kanallarının izafı kağız pullarla həddən artıq yüklənməsi ilə nəticələnən pul azlığı şəraitində isə ehtiyat normasının həcmi artırılmalıdır. Sərt pul-kredit siyasəti və dövlət büdcəsinin balanslaşdırılması vasitəsilə makroiqtisadi sabitləşmə tədbirləri ilə yanaşı, Azərbaycan Respublikası Milli Bankının timsalında Mərkəzi bank və kommersiya banklarından (onların sayı tədricən azalaraq hazırda 43-ə çatıb) ibarət ikipilləli bank sistemi formalaşmışdır. 2007-ci ilin sonlarına yaxın Azorbaycanda bank aktivlərinin ümumi məbləği 6041 mln. manat, Mərkəzi Bankın rəsmi valyuta ehtiyatları 3234 mln. dollar, uçot faiz dərəcəsi 13% olmuşdur.
70 Ölkənin pul-kredit siyasətini həyata keçirən Mərkəzi Bankın iqtisadi tənzimləmənin son strateji məqsədlərini birbaşa nəzarət altına almaq və onlara təsir etmək imkanlarına malik olması həmin məqsədlərə çatmaq üçün pul-kredit siyasəti alətləri ilə təsir göstərməyi, pul aqreqatlarından istifadə etməyi mümkün edir. Belə ki, monetarizm konsepsiyası çərçivəsində, pul-kredit siyasətinin alətəri ilə aralıq hədəflər arasında birbaşa asılılığın məntiqi davamı olaraq, iqtisadi tənzimləmədə aralıq hədəflər əldə olunması üçün əməliyyat hədəflərindən istifadə edilir. Mərkəzi Bankın fəaliyyətinin əsas məqsədi öz səlahiyyətləri daxilində qiymətlərin sabitliyinin təmin edilməsidir. Bunu nəzərə alaraq MB baza inflyasiyanın monetar amillərdən asılı olaraq dəyişən göstəricisini hədəfləyir. Baza inflyasiya üzrə hədəf MB tərəfindən hər növbəti il üçün işlənən və ictimaiyyətə bəyan olunan pul siyasətinin əsas istiqamətlərində öz əksini tapır. Pul siyasəti üzrə son məqsədə nail olmaq üçün aralıq hədəflər müəyyən edilir. Aralıq hədəf kimi pul kütləsindən və nominal effektiv məzənnədən (NEM) istifadə edilir. Azərbaycanda pul kütləsi və NEM-dən pul siyasətinin aralıq məqsədləri kimi istifadə olunması uzunmüddətli dövrdə inflyasiyanın dinamikasının əsasən məhz bu parametrlərdən asılı olmasi ilə əlaqədardır. Pul siyasətinin aralıq hədəflərindən asılı olaraq onun əməliyyat hədəfı müəy- yənləşdirilir. Əməliyyat hədəfi pul bazası və manatın ABŞ dollarına nəzərən ikitə- rəfli nominal məzənnəsidir. Pul siyasətinə dair gündəlik qərarlar pul bazasının və ABŞ dollarının məzənnəsinin dəyişməsində dərhal öz əksini tapir. Pul bazasının və manatın məzənnəsinin ABŞ dollarına nəzərən dəyişməsi pul kütləsinə və NKM-o təsir göstərir. Bu da müəyyən vaxt ərzində inflyasiya üzrə hədəfə nail olmağa imkan verir. Pul-kredit slerasının dövlət tərəfındən tənzimlənməsi о halda müsbət səmərə verir ki, dövlət Mərkəzi Bank vasitəsilə xüsusi sektorun fəaliyyətinə təsir göstərmək imkanına malik olsun. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu prinsip inki- ş af etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələrində pul-kredit sisteminin əsasını təşkil edir. Bu tənzimləmə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan bir neçə istiqamətdə həyata keçirilir. Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|