40
Mövzuya başlamaq üçün dərslikdə verilmiş dialoq üzrə diskussiya təşkil etmək
olar. Müzakirə zamanı müəllim şagirdlərdən bəzi kəmiyyətlərin ölçü vahidlərini
soruşa bilər: məsafə, zaman, ağırlıq və s.
Dərsliyin “Fəaliyyət” hissəsində verilmiş tapşırıqda məqsəd təqdim olunan
mətnin həcminin necə ölçüldüyünü müəyyənləşdirməkdir. Teleqram mətnindəki
simvolların sayını 1 qəpiyə vurmaqla onun ümumi dəyəri tapılır. Əgər simvolların
sayını 1 bayta vursaq, mətnin tutduğu həcmi müəyyən etmiş olarıq. Yəni bu
tapşırıq informasiyanın həcmi barədə şagirdlərdə müəyyən təsəvvürlər yaradır.
Mətndə əsas fikri saxlamaqla sözləri ixtisar edib onun həcmini azaltmaq olar.
Tədqiqat işinin müzakirəsi dərslikdə yazılmış suallar əsasında qurula bilər.
Şagirdlərin müzakirəyə daha fəal cəlb olunmaları üçün “Teleqram mətninin
böyüklüyü onun qiymətinə necə təsir edir? Daha az ödəniş üçün nə etmək
lazımdır? Mətndəki informasiyanın miqdarını necə azaltmaq olar?” və başqa
suallar verilə bilər.
Dərsin şərhi zamanı dərslikdə olan mətn oxuna bilər. Şəkildə kompyuterdə
yazılmış “B” hərfinin ikilik kodu göstərilmişdir. Bu zaman izah etmək olar ki,
kompyuterdə hər bir simvol ikilik koda çevrilir. Nümunədə verilmiş misal əsasında
müxtəlif mətnlərin həcmi hesablana bilər. İnformasiyanın bir ölçü vahidindən
digərinə keçirilməsini daha yaxşı izah etmək üçün şagirdlərə hesablama xarakterli
sadə misallar vermək olar.
Dərsliyin “Araşdıraq-öyrənək” hissəsində verilmiş tapşırıqda şagirdlər disketi
əldə etməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Bu zaman disket haqqında
müəllimin məlumat
verməsi məqsədəuyğundur. Müəllim şagirdlərə müxtəlif tapşırıqlar verə bilər:
“Dərsliyin şəkilsiz və sxemsiz olan bir səhifəsinin hər hansı bir abzasındakı mətnin
informasiya həcmini hesablayın”.
Şagirdlərin özlərini qiymətləndirmələri üçün mövzunun sonunda “Sual və
tapşırıqlar” hissəsində verilmiş tapşırıqlar yerinə yetirilə bilər. 1-ci tapşırıq şagird-
lərin gündəlik həyatda rastlaşdıqları məsələlərlə bağlıdır. İndi, demək olar, hamı
DVD disklərdən istifadə edir. Həcmi 4 Gbayt olan filmi 700 Mbaytlıq disklərə yaz-
maq üçün 6 disk lazımdır. 4-cü tapşırıqda isə bütün səhifədə 30 x 60 = 1800 simvol
olduğunu bildikdən sonra onu bitlərlə belə hesablamaq olar: 1800 x 8 = 14 400 bit.
Müəllim dərsin təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini aşağıdakı meyarlar üzrə
qiymətləndirə bilər:
1. Həcminə görə informasiyaları fərqləndirmə.
2. İnformasiyanın necə ölçüldüyünü misallarla izah etmə.
3. İnformasiyanın ölçü vahidlərini sadalama.
4. Verilmiş mətn informasiyalarının həcmini müəyyənləşdirmə.
5. İnformasiyanın bir ölçü vahidindən digərinə keçmə.
41
KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ
1. İnsan daktil informasiyanı hansı orqanı ilə alır?
A)
burun
B) dəri
C) göz
D) dil
2. Müəllim dərsi izah edərkən hansı növ informasiya alırsınız?
A) daktil
B) səs və vizual
C) dad
D) qoxu
3. İnsanlar televizora baxarkən hansı növ informasiya almırlar?
A) vizual
B) qoxu
C) səs
D) dad
4. Vizual informasiyanın qəbul edilməsində bəzi insanlara hansı cihaz kömək
edir?
A) qulaqcıq
B) eynək
C) tərəzi
5. Danışıq kağızda hansı formada saxlanılır?
A) rəqəmlərlə
B) hərflərlə
C) notlarla
D) düsturlarla
6. Kağızda musiqi necə saxlanılır?
A) notlarla
B) hərflərlə
C) rəqəmlərlə
D) şəkillə
7. “Ata” sözü belə kodlaşdırılmışdır: • – – • –
Hansı koddan istifadə olunmuşdur?
A) Sezar
B) Morze
C) bayraq
D) heroqlif
8. “Gözləyin!” komandasını hansı simvolla göstərmək olar?
A) B) C) D)
42
9. “Burada telefon var” məlumatını necə göstərmək olar?
A) B) C) D)
10. Hər bir hərfi əlifbadakı yeri ilə əvəzləməklə öz adını kodlaşdır.
_________________________
11. Nərə balığının hansı informasiya modeli verilib?
A)
cədvəl
B) şəkil
C) mətn
D) sxem
12. Bu cədvəl hansı obyektin informasiya modelidir?
Adı
Təvəllüdü Peşəsi
Atam Nadir
1978 mühəndis
Anam Sevda
1980
müəllim
Mən Fuad
2002 şagird
Bacım Səadət 2004 şagird
A) ata
B) ana
C) ailə
13. Bu informasiya modeli ölkənin hansı əlamətlərini
əks etdirir?
A) ölkənin sərhədlərini
B) ölkədə olan məktəblərin sayını
C) ölkənin pul ehtiyatlarını
14. “Balaban” sözünün informasiya həcmi nə qədərdir?
A) 7 bayt
B) 56 bayt
C) 7 bit
D) 54 bit
15. “Payızda küləklər əsir” cümləsində neçə bit informasiya var?
A) 19
B) 21
C) 168
D) 1024
16. Aşağıdakı sözlərdən hansında informasiya həcmi düzgün hesablanmayıb?
A) təkər – 5 bayt
B) element – 56 bit
C) menyu – 40 bit
D) üsul – 32 bayt