Microsoft Word antibohran-vidadi
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
123 lərini, həmçinin nəzarət orqanlarının təsir üsullarını daha tam və dəqiq müəyyən etməyə imkan verir. Bank nəzarəti üzrə Bazel ko- mitəsi milli nəzarət orqanlarının işində qeyd olunan üsullardan istifadə etməyə tövsiyə edir. İ nvestisiya bankları və korporasiyaları tərəfindən geniş istifadə olunan üsullara həmçinin böhranların erkən qarşısının alınması üzrə müxtəlif reytinq metodikaları və modelləri aid edilir. Reytinqlər investisiya qoyulan obyektin cari vəziyyətini qiymət- ləndirməyə imkan verirlər. Məsələn, beynəlxalq reytinq agentliklə- rinin müstəqil reytinqləri xarici bazarda borc götürən ölkələrin ödəmə qabiliyyətini qiymətləndirirlər. Lakin reytinqlər maliyyə problemlərinin yaranması baxımından gecikən göstəricilərdir. Bu səbəbdən banklar öz tərəfdaşlarının və müştərilərinin maliyyə göstəricilərində risklərin və mənfi meyllərin aşkar edilməsi və milli valyutaların devalvasiyasının və maliyyə böhranlarının proq- nozlaşdırılması üçün erkən qarşısını alma modellərindən istifadə edirlər. Məsələn, Doyçe Bank dəyişən təhlil vasitələrinə əlavə olaraq aşağıdakı dörd sahəyə: hökumət, cəmiyyət, təhlükəsizlik və iqtisadiyyata aid olan 20 göstəricini qiymətləndirən DESIX adlı siyasi sabitlik indeksindən istifadə edir. Böhranların qarşısının alınmasına kömək edən normaların, standartların və modellərin nüfuzlu institutların himayəsi altında dünya təcrübəsində geniş tətbiqi zamanı səhvin rolu kəskin surətdə böyüyür. Korporasiya və ya bank səviyyəsində, yeni risklər və ya gözlənilməz hadisələr yarandıqda yalnız proqnozlaşdırma mo- dellərini deyil, həmçinin böhran əleyhinə siyasəti operativ rejimdə düzəltməyə imkan verən daxili dinamik əlaqələr mövcuddursa bu zaman, lakin ancaq zamanla məhdud sınaqdan keçmiş və nüfuzlu beynəlxalq institutların himayəsi altında təklif edilən, qəbul olun- muş normalar, standartlar və modellər istifadə edilərkən yalnız böhranların yayılmasını gücləndirəcək və zərəri artıracaq gizli nöqsanlar və ziddiyyətlər meydana çıxa bilər. Buna misal kimi BVF-nun 1990-cı illərdə iqtisadiyyatın tənzimlənməsinə moneta- rizm yanaşmasına və kapitalın hərəkətinin sürətli liberallaşmasına 124 ə saslanan inkişaf edən ölkələr üçün nəzərdə tutulmuş “Vaşinqton konsensusu” adlı neoliberalizm doktrinası ilə birlikdə yürütdüyü siyasətini göstərmək olar. 1995-ci ildə baş vermiş Meksika böhra- nından sonra Fond böhranların erkən qarşısının alınması üzrə işlə- nilməmiş sistemə böyük ümidlər bəsləyirdi. Səhvlərin rolu məlum- dur – 1995-ci və 1997-1998 illərdə böhranların yayılmasının zən- cirvarı reaksiyası nəticəsində böyük miqyaslı zərərlər. Beynəlxalq təşkilatların maliyyə böhranlarının yaranması ehtimalının artmasına təsirinin digər nümunəsi kimi BHB-nın tövsiyələridir ki, hansılarda kapitalın kifayət etməsi normativinin hesablanması zamanı uzunmüddətli kreditlərdən fərqli olaraq qısamüddətli kreditlər praktiki olaraq risksiz kimi qiymətləndirilir. Bu təcrübə qərb bank- ları tərəfindən formalaşan bazar iqtisadiyyatlarının ehtiyatsız kred- itləşməsini və onlar tərəfindən qısamüddətli borcun yığılmasını stimullaşdırırdı, bu da Asiya böhranında həlledici amil olmuşdur 104 . Bütün böhranların tam qarşısının alınmasına zəmanət ver- mək mümkün deyil, çünki bu inkişaf prosesinin ziddiyyətlərinin ifadə formasıdır və çox vaxt maliyyə bazarlarından kənarda olan bir çox amillərin nəticəsidir. Bu səbəbdən böhranların qarşısının alınması mexanizmləri yalnız məlumatlandırma, nəzarət və sa- bitliyin möhkəmləndirilməsi üzrə lazımi təcrübənin tətbiqi üçün deyil, həmçinin böhran vəziyyətlərinin, onların qarşısının alınması məqsədilə, müxtəlif inkişaf variantlarının təhlili üçün xidmət etmə- lidirlər. Məhz sarsıntının test yoxlamasına və ssenari plan- laşdırmasına əsaslanan bu üsullar BVF tərəfindən Üzv ölkələrin maliyyə sabitliyinin qiymətləndirilməsi proqramı çərçivəsində is- tifadə olunur və Bank nəzarəti üzrə Bazel komitəsi tərəfindən milli nəzarət orqanlarına bankların sabitliyinin və bütövlükdə bank sis- teminin qiymətləndirilməsi üçün tövsiyə olunur. 104 Монтес М.Ф., Попов В.В. «Азиатский вирус» или «голландская болез- нь »? Теория и история валютных кризисов в России и других странах». – s. 124; Сорос Дж. Кризис мирового капитализма. Открытое общество в опасности . – s. 195. 125 Təbii fəlakətlərin erkən qarşısının alınması üzrə bir çox xü- susiləşdirilmiş sistemlərdə 105 böhran hadisələrinə reaksiya vermək hazırlığının təminatı proseduru mövcuddur. Həmin prosedur çərçi- vəsində böhranın mümkün inkişaf ssenariləri əsasında reaksiya vermə yolları, böhranların inkişafının qarşısının alınması və zərə- rin azaldılması üsulları müəyyən olunur, həmçinin böhran əleyhinə tədbirlərin keçirilməsinə görə cavab verən orqanlar formalaşır və reaksiya vermə üçün tələb olunan vasitələr ehtiyatda saxlanılır. Maliyyə bazarında böhranların qarşısının alınması üsullarını müza- kirə edərkən BVF-da, Mərkəzi Bank və korporasiyalarda analoji proseslərin mövcudluğunu ehtimal etmək olar. Qeyd olunan təş- kilatların böhranların aradan qaldırılması üçün lazımi vasitələrə malik olmasına baxmayaraq böhran hadisələrinə reaksiya vermək hazırlığının təminatı və fövqəladə (təcili) planlaşdırma üzrə prosedurlar dəsti böhran baş verən bazarların iştirakçılarının aktiv reaksiyasını nəzərə alsaq məxfi hesab olunur. BVF böhranların aradan qaldırılması üçün kredit vasitələri- nin geniş dəstinə malikdir. Lakin onun vasitələri məhduddur və o, yalnız problemlərlə üzləşən ölkə tərəfindən sorğu edildikdə kömək göstərə bilər. Dövlət orqanlarının və xüsusi müəssisələrin fövqə- ladə planlaşdırma məqsədləri müxtəlifdir. Xüsusi müəssisələr böh- ran zamanı satıla bilən milli aktivləri satıb valyuta almaqla zərəri azaldıb kapitalı qoruyub saxlamağa çalışırlarsa dövlət orqanları fəaliyyətini milli maliyyə, bank, valyuta sistemlərinin sabitliyinin qorunub saxlanılmasına istiqamətləndirir. Beləliklə, böhranların qarşısının alınması üzrə qazanılmış təcrübə maliyyə bazarında böhranların qarşısının alınmasına və ölkənin sabit sosial-iqtisadi inkişafı siyasətinin formalaşdırılma- sına istiqamətlənmiş üsulların və modellərin seçimi zamanı ətraflı qiymətləndirməni tələb edir. 105 USAID Famine Early Warning System, 2000. Early Warning Primer: An Overview of Monitoring and Reporting by C.Chopak. – Website: http://www.fews.net/resources/gconten/pdf/1000006.pdf. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|