4
åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð Èñðàôèë Àááàñëû, ðÿé÷èëÿð ôèëîëîýèéà åëìëÿðè
íàìèçÿäè Ñÿðõàí Õàâÿðè, Àüàâåðäè Õÿëèë, Áàêû, "Ñÿäà" íÿøðèééàòû, 2004.
10. ÀÔÀ, X. Èðÿâàí ôîëêëîðó, òîïëàéûá òÿðòèá åäÿíëÿð: ôèëîëîýèéà
åëìëÿðè íàìèçÿäè Ùöñåéí Èñìàéûëîâ, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè ßçèç
ßëÿêáÿðëè, ðåäàêòîðó ïðîô. Èñðàôèë Àááàñîâ, ðÿé÷èëÿð: ÀÌÅÀ-íûí ìöõáèð
öçâö Òåéìóð Áöíéàäîâ, ïðîô. Ãàðà Íàìàçîâ.
11. ÀÔÀ, XI. Øèðâàí ôîëêëîðó, òîïëàéûá òÿðòèá åäÿíëÿð: ôèëîëîýèéà
åëìëÿðè äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó Ñåéôÿääèí
Ãÿíèéåâ, ðåäàêòîðó ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ,
ðÿé÷èëÿð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Îðóú ßëèéåâ, Àüàâåðäè Õÿëèë.
12. ÀÔÀ, XII. Çÿíýÿçóð ôîëêëîðó, òîïëàéûúûëàð: ô.å.ä. Âÿëè Íÿáèîüëó,
ô.å.í. Ìóõòàð Êàçûìîüëó, ô.å.í. ßôñÿëÿääèí ßñýÿð, òÿðòèá åäÿíëÿð: ßô-
ñÿëÿääèí ßñýÿð, Ìóõòàð Êàçûìîüëó, ðåäàêòîðó: ô.å.ä. Ùöñåéí Èñìàéûëîâ,
ðÿé÷èëÿð: ô.å.í. Òÿùìàñèá Ôÿðçÿëèéåâ, ô.å.í. Îðóú ßëèéåâ.
13. ÀÔÀ, XIII. Øÿêè-Çàãàòàëà ôîëêëîðó, òÿðòèá÷èëÿð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè
äîêòîðó, ïðîô. Èñðàôèë Àááàñëû, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Îðóú ßëèéåâ, ôè-
ëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Ìÿòàíÿò Àáäóëëàéåâà, åëìè ðåäàêòîðó: ôèëîëî-
ýèéà åëìëÿðè äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ, ðÿé÷èëÿð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íà-
ìèçÿäè Òÿùìàñèá Ôÿðçÿëèéåâ, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Ðàìèë ßëèéåâ.
14. ÀÔÀ, XIV. Äÿðáÿíä ôîëêëîðó, òîïëàéûúûëàð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè
äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Ñàìèëÿ Õóðäà-
ìèéåâà, òÿðòèá÷èëÿð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, Ùöñåéí Èñìàéûëîâ, Òàùèð
Îðóúîâ; åëìè ðåäàêòîðó: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ,
ðÿé÷èëÿð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Ñÿðõàí Õàâÿðè, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè
íàìèçÿäè Àüàâåðäè Õÿëèë.
15. ÀÔÀ, XV. Äÿðÿëÿéÿç ôîëêëîðó, òîïëàéûá òÿðòèá åäÿíëÿð: ôèëîëî-
ýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð Ùÿñÿí Ìèðçÿéåâ, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè
äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè ßçèç ßëÿêáÿðëè,
åëìè ðåäàêòîðó: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ, ðÿé÷èëÿð:
ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð Èñðàôèë Àááàñëû, ôèëîëîýèéà åëìëÿðè
íàìèçÿäè Îðóú ßëèéåâ.
16. ÀÔÀ, XVI. Àüäàø ôîëêëîðó, òîïëàéûá òÿðòèá åäÿí: Èëêèí Ðöñòÿì-
çàäÿ, åëìè ðåäàêòîðó: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó Ùöñåéí Èñìàéûëîâ,
ðÿé÷èëÿð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè ßôçÿëÿääèí ßñýÿð, ôèëîëîýèéà åëì-
ëÿðè íàìèçÿäè Ìóõòàð Èìàíîâ.
17. ÀÔÀ, XVII. Муьан ôîëêëîðó, òîïëàéаны: Билал Щцсейнов; òÿðòèá
åäÿíи вя åëìè ðåäàêòîðó: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó Щцсейн Исмайылов;
ðÿé÷èëÿð: ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Сейфяддин Рзасой вя ôèëîëîýèéà
åëìëÿðè íàìèçÿäè Аьаверди Хялил.
5
Müdrik folklor sinədəftəri Həyat Hüseyn qızı
Qaffarovanın əziz xatirəsinə ithaf olunur
TƏRTİBÇİDƏN
Türkün məsəli, folkloru dünyada təkdir,
Xan yorğanı, - kənd içrə məsəldir, - mitil olmaz.
Ustad Şəhriyar
Milli dövlətçilik və milli özünütənqid (satira) milli ləyaqətin mü-
hüm tərkib hissəsidir. Şəkidə milli dövlətçilik ənənəsi (Hacı Çələbi
xanın Şəki xanlığının əsasını qoyandan üzü bu tərəfə) və yerli folk-
lorda öz ifadəsini tapmış özünütənqid (satira və yumor vəsilə ol-
maqla) şəkililərin milli ləyaqətimizə bağlılığına, onu yaşatmalarına
və əziz tutmalarına tutarlı bir sübutdur. Burada satira və yumorun
xüsusən lətifə janrı vasitəsilə reallaşması daha səciyyəvidir.
Nəşr olunmuş Şəki folkloru topluları elmi və ədəbi ictimaiy-
yət tərəfindən artıq öz qiymətini almaqdadır. İndiki kitabın içində-
kilərlə əlaqədar fikir söyləməyə ehtiyac duyuruq və bunun oxucu-
larımız üçün də faydalı olacağına inanırıq.
Qabaqcadan bildirmək istəyirik ki, bu kitaba cəm edilmiş folk-
lor materiallarının içərisinə əvvəlki Şəki folkloru Antologiyası cild-
lərindəki materialların düşməməsini nəzarətdə saxlamışıq. Eyni za-
manda fərqli nümunələrin əhəmiyyətini nəzərə alaraq onları kitaba
daxil etmişik, bu barədə qeyd və şərhlərdə kifayət qədər açıqlama
da verilir. AFA Şəki folkloru (I-II cildlər) əsasında hazırlanmış və
II cilddə nəşr edilmiş Şəkinin Folklor Xəritəsinin indiki cildin
materialları əsasında təkmilləşdirilmiş və tamamlanmış variantını
verməyi də lazımlı hesab etdik. Xəritə folklor nümunələrinin top-
landığı coğrafi yerləri göstərməklə yanaşı, həm də bu nümunələrin
janrlar üzrə toplandığı yığcam ünvanlı folklor coğrafiyasını tanıdır,
digər tərəfdən, hansı folklor janrının harada (şəhərin hansı hissə-
sində, qəsəbə və kənddə) daha səciyyəvi olduğuna aydınlıq gətirir.
6
(Əlbəttə, bu gün əlimizdəki materiallara görə) Gələcəkdə toplama
işi irəlilədikcə, yeni folklor nümunələrinin ortaya çıxması ilə əlaqə-
dar xəritədə yerdəyişmələrin, təkmilləşmə və tamamlamaların apa-
rılması təbii və zəruri görünür.
Şəki folklorunun bəzəyi lətifələrdir. Xalqın məişətindən do-
ğan, əsrlər boyu dildən-dilə keçən, satira və yumorla zəngin lətifələr
şəkililərin gündəlik danışıqlarının, ünsiyyətlərinin ayrılmaz hissəsi-
dir. Təsadüfü deyildir ki, Azərbaycanın başqa şəhər və rayonlarında
şəkililəri görənlərin çöhrəsində təbəssüm yaranır, dərhal onlardan bir
neçə Şəki lətifəsi danışmağı xahiş edirlər. Xalq müdrükləri lətifələr
vasitəsilə paxıllığı, düşmənçiliyi, ədavət-nifaq toxumu səpənləri, şöh-
rətpərəstləri, var-dövlət hərislərini, özünü çoxbilmiş kimi qələmə ve-
rən diletantları, naşıları, nadanları, qanmazları, satira və yumor atəşi-
nə tuturlar. Sadəlövh kimi görünən şəkili əslində müdrik, hazırcavab,
ən dolaşıq vəziyyətdən çıxış yolu tapmağı bacarandır. “... Şəki lətifə-
lərinin Azərbaycan məhəlli lətifələri arasında xüsusi yeri vardır. Şəki
lətifələri spesifik bədii keyfiyyətləri, dil xüsusiyyətləri, Azərbaycan
folkloru kontekstində etiraf olunan qəhrəmanları ilə seçilir.”
(E.Talıblı, Folklorşünaslıq məsələləri, IV, səh. 37, Bakı, 1999)
Zarafatcıl, hazırcavab, sadəlövhlüklə müdrikliyi birləşdirən,
fərasətli və rəhmli Hacı dayı (Hacı Feyzi oğlu İlyas) Şəkinin Mol-
la Nəsrəddini kimi məşhurlaşıb. Şəkililəri “Hacıdayılar” kimi tanı-
yanlar haqlıdırlar. Kənar rayon və şəhərlərdə şəkililəri görəndə za-
rafatyana soruşurlar: “Ə, Hacı dayın gəlitdi?” Cavab verən şəkili-
dirsə deyir: “Gəlitdi də, geyitdi də”. “Şəkidə xiyar bititdi?”, “Bitit-
di də, yiyilitdi də”.
Hacı dayının adı dillər əzbəri olmuş, Şəkidən çox-çox uzaqlara
yayılmışdır. Bir dəfə Şəkidə gimgədə baməzə kişinin söhbətinə qu-
laq asdım. O, şirin Şəki ləhcəsində danışırdı: - Nəvəm Özbəkistan-
da əsgərlik edir. Getdim onu görməyə. Qayıdan başı arvada yüngül
bir padarka almaq istədim. Dükana girdim, barmağımla şüşənin
altına qoyulmuş torlu lifçiyi göstərib didim: “Habı uşaq papağınnan
ikisini bük”. Satıcı qız nə disə yaxşıdır? - “Hacıdayılardansan?” Ba-
kıda tramvaya minmişdim. Pulumu verib didim: - “Habı biletin