22
Rus dilində
7. Алпотов М.В. Искусство, живопись, скульптура, архитектура,
графика
. М., 1969
8. Бартольд В.В. Культура мусульманства. М., 1998
9. Васильев Л.С. История Востока. М., 1998
10. Гаспаров М.Л. Занимательная Греция. Рассказы о Древне-греческой
культуре
. М., 1995
11. Карсавин Л.П. Культура средних веков. Киев, 1995
12. Конрад Н. Запад и Восток. М., 1966
13. Кулаков А.Е. Религии мира. М., 1996
14. Культурология. История мировой культуры. Учебник Под ред.проф.
А
.Н.Марковой. М., 2000
15. Культурология (сост.А.А.Радугин). М.,1999
16. Левящ. Культурология. Уч.пос. Минск, 2000
17. Мец А. Мусульманский Ренессанс. М., 1996
18. Шишова Н.В. История и культурология. М., 2000
23
5. Yeni dövr mədəniyyəti
5.1. ntibah mə
də
niyyə
ti. taliya
“ ntibah” – adlandırılan dövrü “Renessans” kimi də qeyd etmək məntiqə
müvafiqdir. Fransızca eyni mənanı bildirən bu anlayışın beşiyi tarixən taliya
olmuşdur. ntibah incəsənəti humanizm prinsipləri əsasında (latın sözü olan
humanus – “insani” deməkdir) təşəkkül tapmışdır. Bu ideyalar XIV əsrdə təşəkkül
taparaq XV-XVI əsrin II yarısı ərzində digər Avropa ölkələrində vüsət tapdı.
Humanistlər hesab edirdilər ki, hər bir kəs şəxsiyyət kimi inkişaf etmək azadlığına
malikdir. Bu inkişafı isə o, öz qabiliyyətləri hesabına aparır. Daha çox incəsənətdə
parlaq və tam təcəssüm tapan humanizm ideyalarının əsas mövzusu mənəvi və
yaradıcı imkanları ilə zəngin olan harmonik inkişaf etmiş insan obrazı idi.
talyan ntibahı aşağıdakı mərhələlər üzrə dövrləşir. Protorenessans (XIII-XIV
ə
srin II yarısı), Erkən ntibah (XV əsr), Yüksək ntibah (XV əsrin axırı – XVI əsrin
ə
vvəlləri), Son ntibah (XVI əsrin sonları).
XIII-XIV əsr taliya mədəniyyətində güclü Bizans və qotik ənənələr fonunda
yeni sənət xüsusiyyətləri təzahür etməyə başladı ki, bu da gələcək ntibahın
başlanğıcından xəbər verirdi. Ona görə də bu dövrü məhz Protorenessans (daha
doğrusu, Renessansa giriş kimi də başa düşmək olar, Protorenessans yunanca
“ilkin deməkdir”) adlandırırlar.
Protorenessans dövrünün ədəbiyyatı da bəşəri əhəmiyyət kəsb edərək Dante,
Petrarka, Bokkaçço kimi dahilər yetişdirmişdi. Aligyeri Dante (1265-1321)
yaradıcılığı “yeni şirin üslub” adlanan məşhur məktəb kimi tanınmağa başladı.
Burada qadına münasibət ideallaşdırılaraq ona müdriklik, xeyirxahlıq rəmzi kimi
yanışıldı. Onun ilk şeirləri məhəbbət məzmunludur, əsərlərinin başlıca qəhrəmanı
Beatriçe adlı qadındır.
Dante dünya mədəniyyəti tarixində Dante “ lahi komediya”nın müəllifi kimi
silinməz iz buraxmışdır. Əsərin “komediya” adlandırılması o dövrdə əsərlərin pis
başlanğıc və yaxşı sonluqla qurtarması ilə izah olunursa, “ lahi” epitet, bədii
24
ə
həmiyyət və poetik kamilliyin vəhdəti kimi başa düşülməlidir. “ lahi” epitet bədii
ə
həmiyyət və poetik kamilliyin vəhdəti kimi başa düşülməlidir. “ lahi komediya”
üç əsas hissədən – “cəhənnəm”, “Məşhər” və “cənnət”dən ibarətdir. Hər hissə 33
nəğməni əhatə edir. Bu əsərdə insanın ölümündən sonrakı həyatı tərənnüm olunur.
Hər hissədə müəllif bədii təhlil verir, dünyanın, təbiət və insanın yarnması
mövcudluğunun unikal mənzərəsini yaradır. Dante öz əsərində fərdi təxəyyülündən
o dərəcədə yerli-yerində istifadə etmişdir ki, əsəri oxuyan hər bir kəs, doğrudan da
axirəti səyahət etmiş olur.
Dövrün ən məşhur sənətkarları Leonardo da Vinçi (1452-1519) hesab edilir.
O, görkəmli rəssam olmaqla yanaşı, həm də dövrünün alimi idi. Onun erkən
yaradıcılığına aid olan “Madonna çiçəklə” (1472) əsərində rəssam əvvəlki
sənətkarlarından fərqli olaraq gənc Məryəmin analıq sevincini əks etdirən sadə
səhnəni verir. Leonardo da Vinçi memarlıq sənətində də öz sözünü demiş
sənətkardır. Rəssamın görkəmli əsərləri “Gizli gecə” (freska), “cokonda”,
“Madonna körpə ilə”, “ sa peyğəmbərin xaç suyuna salınması” və b.dır. Lakin
zəngin Florensiyalı Françesko del cokondonun arvadı Mona Lizanın portreti
(1503) dünya incəsənəti tarixində əvəzi olmayan bir əsər kimi hələ neçə-neçə
nəsilləri heyran edəcəkdir. Əsərin sənət möcüzələri ilə yanaşı onun haqqındakı
ə
fsanə, elmi fərziyyə və tədqiqatlar bu portreti daha da dəyərləndirən
səbəblərdəndir.
Yüksək ntibah dövrünün digər məşhur rəssamı Rafael Santidir (1483-
1520). Rafael təsviri sənətdə novator kimi tanınmışdır.
1504-cü ildə Florensiyaya gələn Rafaeilin yaradıcılığı yetkinlik əldə edir.
Onun bu dövrdə yaratdığı madonnalar körpə sa ilə daha çox təsviri olunur. O
dövrdə yaratdığı madonnalar körpə sa ilə daha çox təsvir olunur. O dövrdə peyzaj
fonunda istifadə daha başlıca yer tutur. 1505-ci ildə “Madonna yaşıllıqda” əsərində
Leonardonun piramida kompozisiyasından istifadə edilərək incə rəng
harmoniyalarına diqqətlə yanaşılmışdı.
Rafaelin müvəffəyyətləri, onun 1508-ci il Romadakı papa sarayına dəvəti ilə
nəticələndi.