Microsoft Word Az ekonomi After Corrections doc

87 

---

Doç. Dr. Osman Nuri Aras, Elçin Süleymanov 
Eyni şəkildə ölkələrin iqtisadi gücləriylə düz nisbətli olaraq balıq istehsalı 
fabriklərinin həcmi və sayı azalmış, bu surətlə ortaya çıxan qaçaq ovçuluq aradan 
qaldırılmağa çahşılmışdır. Bu da, region ölkələri arasındakı razılığa əsasən təyin 
olunan miqdarların qorunmasını çətinləşdirmişdir. 
Hidro-karbonat ehtiyyatlan ilə yanaşı bioloji ehtiyyatları ilə də Xəzər 
Azərbaycanda iqtisadi inkişaf baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Mühüm neft və 
təbii qaz ehtiyyatları ilə yanaşı Xəzər dünyanın Nərə balığı və kürü istehsalının 
90%-dən çoxunu təmin qaynağı olmuşdur. Ancaq, həm çirkrlənmə, həm də qaçaq 
balıq ovu Nərə balığı ehtiyyatlarının qısa müddətdə sürətli bir şəkildə azIması 
təhlükəsinə yaratmışdır^^. 
Ticari əhəmiyyəti olan balıq sayısının xüsusiylə aparılan istehsal fəaliyyətləri 
nəticəsində böyük zərərə məruz qaldığı görülür. 1950-ci illərdən başlayaraq Xəzərə 
axan çayların üzərində su və elektrik stansiyalarının inşa edilməsi Nərə balığının 
çoxalma yerlərinə böyük ziyan vurarkən. Xəzərin səviyyəsinin artmasında da Nərə 
balığının çoxalma yerlərinin su alünda qalmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə, Nərə 
balığı ovu əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır. Bundan əlavə başqa qiyymətli balıq növü 
olan Xəzər qızıl balığının illik ovu azalmışdır. Ticari əhəmiyyəti olan Xəzərin İlan 
balığı, Şamayı və Ağgöz isə yox olmuşdur. 
Xəzər dənizində əldə edilə biləcək bioloji sərvətlərin, xüsusiylə balıq ehti- 
yatlannm artırılması ancaq sahil dövlətlərinin birlikdə fəaliyyət göstərmələri ilə 
mümkün olacaqdır^^. 
Bundan əlavə regionlarda son dövrdə meydana çıxan ərzaq qıtlığı qarşısında 
xüsusiylə ixracata dair olan dəniz məhsullannın belə bir potensiala sahib olması 
qarşısında region dövlətlərinin bu problemi birlikdə baxmalan qaçmılmaz hala 
gəlmişdir^'*. 
Çirklənməyə qarşı lazimi tədbirlərin alınmaması qarşısında Xəzər bir çox bioloji 
ehtiyy atlardan kasıb qalacaqdır. Nəticədə, ən çox çirklənməyə məruz qalan regionlar 
olaraq Azərbaycan və Türkmənistan sahillərində gələcək 15 il ərzində dənizin 50 metr 
dərinliyində balıq tutulması əhəmiyyətini itirəcəkdir və dənizin 30 min metr^-lik 
sahəsi balıq tutulmasından yoxsul qalacaqdır^^.Balıq istehsalının artırılması üçün neft 
və təbii qaz çıxartma sənayesində. Xəzər hövzəsində və sahillərində yerləşən digər 
sənaye komplekslərində daha az tullantıh bir təmizləmə sistemi texnologiyasının 
istifadəsi lazımdır. Bundan əlavə. Xəzər sahili şəhərlərində və hövzəsində yaşayan 
150 milyondan artıq əhalinin tullan- 
Azərbaycan Respublikasında İnsan inkişafı Haqqında Hesabat 1999, Birləşmiş Millətlər Təşki- 
latmm inkişaf Proqramı, Bakı, 1999, ss.36-37. 
Nəbiyev, ss.221-222. 
Nəbiyev, s.222 
P. Məmmədov,”Xəzərin Ekoloji Problemlərinin Həllində Ölkələrarası Əməkdaşlığm Əhəmiyyəti”, 
Azərbaycan XXI Əsrin Astanasmda, (Red. Ziyad Səmədzadə), Azərbaycan Ehnlər Akademiyası 
Nəşriyyatı, Bakı, 1998, s.208.