34
P
v
–pul vəsaitləri
D
b
-
debitor borclar
Q
bö
-
qısa müddətli borc öhdəliklər
1-dən yüksək olduqda əla
D
a
–
dövriyyə aktivləri məbləği
D
b
-
li edən artan debitor borc
Q
öm
-
qısa müddətli öhdəliklərin məbləği
60%-dən yuxarı olduqda əla
30-60% yaxşı
30% - dən aşağı kafi hesab edilir.
Hər bir kreditləşmə əməliyyatı kredit sifarişlərinə baxılmasından başlanır. Bu
sənəddə borc alan, kreditin məqsədi
,
növü
,
müddəti
,
məbləği, təminat haqqında
məlumatlar əks olunur. Bank işçisi bu sifariş əsasında tələb olunan kredit üzrə məlumat
əlavə edir.
Kreditləşmə prosesinin əsas amili onların vaxtında geri qaytarılmasının təmin
edilməsidir. Kreditləşmə prosesi bir sıra risk amilləri ilə əlaqədar olduğundan onların geri
qaytarılmaması hallarının qarşısının alınması üçün bank tərəfindən borc alanın kredit
qabliyyəti müəyyənləşdirilir
.
Bununla yanaşı bank borc alan müştəri haqqında müəyyən
məlumata malik olmalıdır. Bu məlumatlar borc alan ilə söhbət, bankın özünün məlumat
bazası, kənar mənbələr
,
yerlərdə yoxlamalar, maliyyə hesablarının təhlili və s. yolu ilə
əldə edilir.
Maliyyə vəziyyətinin təhlili zamanı: pul vəsaitlərinin hərəkəti
,
ödəmə qabliyyəti,
likvidlik
,
xüsusi
və cəlb olunmuş vəsaitlərin nisbəti və s. xüsusi diqqət yetirilir.
Borc alanın maliyyə möhkəmliliyi likvidlik göstəricisi əsasında müəyyən edilir. Bu
məqsədlə cari likvidlik əmsalı
,
örtülmə əmsalı, müstəqillik əmsalı
göstəricilərindən
istifadə olunur
.
Borc alanın likvidlik dərəcələri
Cari
likvivilik
ə
msalı
P
v
+D
b
+Q
mq
Q
bö
Örtülmə əmsalı
D
a
+D
b
Q
om
Müstə
qillik ə
msalı
Xüsusi dövriyyə vəsaiti
Cari aktivlə
rin mə
bləğ
i
⋅⋅⋅⋅ 100%
35
Cari linkvivilik müştərinin borc öhdəliklərini bütün dövriyyə aktivlərinin dəyəri
hesabına ödəyə bilmək qabliyyətini xarakterizə edək: dövriyyə aktivlərinin qısa müddətli
öhdəliklərinə nisbəti kimi müəyyən edilir.
Örtülmə əmsalı dövriyyə aktivləri məbləği ilə bir ildən artıq müddətə debitor
borcların məbləği fərqinin qısa müddətli öhdəliklərin məbləğinə nisbəti kimi müəyyən
edilir.
Kommersiya bankları birinci iki mərhələnin nəticələrinə görə kreditin verilmə şərtləri
göstərilməklə kredit müqaviləsinin bağlanması prosesi həyata keçirilir.
Kredit müqaviləsi əsasən yeddi bölmədən ibarət olmaqla tərtib edilir və müqavilədə
bütün şərtlər əks etdirilərək hər iki tərəfindən imzalanır.
Kredit müqaviləsi imzalandıqdan sonar dördüncü mərhələ kreditin verilməsi prosesi
başlayır. Kredit verildikdən sonra borc alan daim bankın nəzarətində olur. Nəzarətdə əsas
məqsəd ssudaların və onlara görə faizlərin vaxtında ödənilməsini təmin etməkdir.
Kommersiya bankları kredtləşmə prosesini iki: fərdi yanaşma və kredit xətti açmaqla
həyata keçirirlər.
Fərdi yanaşma qaydasında - kreditləşmə metodundan müştərilər müxtəlif fərdi
ehtiyaclarının ödənilməsi üçün istifadə edirlər. Belə kreditləşmə zamanı kreditləşmə
prosesinə fərdi yanaşılır və hər kredit verilişi müvafiq kreditləşmə sənədləri paketi
əsasında aparılır. Kredit müqaviləsində kreditin məqsədi, məbləği, qaytarılma müddəti,
təminatlılığı və faiz dərəcələri göstərilir. Bu zaman kredit bir dəfəlik verilir. Kredit ssuda
hesabından verilərək borc alanın cari hesabına daxil edilir. (Debet ssuda hesabı. Kredit
cari hesab.) Ssuda hesabı üzrə debet qalığı həmin obyekt üzrə müəssisələrin banka
borcunu göstərir. Borcun ödənilməsi prosesində əks yazılış aparılır. Debet cari hesab.
Kredit ssuda hesabı. Deməli borc cari hesabdan ödənilir və hər bir borc müddətli
öhdəliklərlə rəsmiləşdirilir.
Kreditləşən obektlərin sayından asılı olaraq hər bir borc alan bir neçə ssuda hesabına
malik ola bilər.
Bank ilə müştəri arasında bağlanan müqaviləyə əsasən banklar öz müştərilərini kredit
xətti açmaqla kreditləşirirlər. Kredit xətti əsasən müntəzəm olaraq kreditə ehtiyacı olan
müəssisələrə açılır.
Kredit xətti verilmə limiti və borc limiti qaydasında açıla bilər.
Verilmə limitinə görə kredit xətti ilə kreditləşmə müqavilədə nəzərdə tutulan ümumi
Müstəqilik əmsalı =
Xüsusi dövriyyə vəsaitləri
Cari aktivlərin məbləği
⋅ 100%