80
adları və sağlam rəqabətin aradan
qaldırma tədbirləri ) olan hüquqlar
istehsal
qeyri-sirrlərinə
hüquq
(nou-hau), müəlliflik və qarışıq
hüquq obyektlərinə hüquqlar (elmi,
ə
dəbi, incəsənət əsərlərinin bütün
növləri, EHM və verilənlər bazası
üçün proqram məhsulları inteqral
mikrosxemi topologiyası).
Ə
mlak
(mülkiyyət)
hüququ
Bu torpaq sahələri, təbii ehtiyatlar,
su
obyektlərinin
istifadə
hüququdur.Bu hüquqların təsdiqi
lisenziyadır.
Sonraya saxlanılmış və
vaxtı keçmiş məsrəflər
Bu təşkilati məsrəflər formasında
verilən
məsrəflərdir.(Təsisat
sənədlərinin
tərtibi
üçün
hüquqşünaslara verilən qonorarlar,
firmanın qeydiyyatı xidmətləri və
s.).Bütün bu məsrəflər müəssisənin
yaradılması anında həyata keçirilir.
Firmanın qiyməti (qudvill) Bu
iş
reputasiyasının
dəyəridir.Qudvill
yalnız
artıq
(izafı)
mənfəətin
mövcudluğu
halında olur və fəaliyyətdə olan
müəssisədən ayrıla bilməz (ondan
ayrıca satıla bilməz).
Bütün qeyri-maddi aktivlər intellektual mülkiyyət obyektləri
kimi fərdi olaraq alına və satıla bilərlər.
İ
ntellektual mülkiyyəti qiymətləndirmək üçün universal
metodlar mövcud deyil. Ona görə də hər bir qiymətləndirmə
qiymətləndiricinin qabiliyyət və təfəkküründən asılıdır. Bundan
ə
lavə maliyyə menecerlərinə tətbiq olunan metodların
mahiyyətini və qiymətləndirmə prinsiplərini bilmək vacibdir.
81
Xərc
yanaşmasına
ə
sasən
qeyri-maddi
aktivlərin
qiymətləndirilməsində aşağıdakı metodlar tətbiq olunur:
yaradılan dəyər metodu;
maya dəyərində uduş metodu.
Birinci metod texniki iqtisadi göstəriciləri yaxın olan iki
məhsul növü və istehsal üsullarından (texnoloji proseslər) söhbət
gedəndə tətbiq olunur. O, yeni əmtəə növlərinin buraxılışı
zamanı tətbiq olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, maya dəyərində
uduş metodu həm xərc, həm də müqayisəli yanaşma
elementlərini özündə birləşdirir.
Bu metodla qeyri-maddi aktivlərin dəyəri onların
istifadəsində məsrəflərə qənaətin müəyyənləşdirilməsi ilə
hesablanır.Yaradılanın dəyəri metodu intellektual fəaliyyətin
nəticələrinin qiymətləndirilməsinin digər metodlarının tətbiq
oluna bilməməsi halında tətbiq olunur.
Mənfəətin alınan kəmiyyəti hesabat ilinə diskontlaşdırma
ə
msalından istifadə etməklə qiymətləndirmə anına gətirilir.
Qiymətləndirilən
qeyri-maddi
aktivlərin
dəyərinin
hesablanılması aşağıdakı düsturla aparılır:
∆M=M
2
-M
1
burada,
M
1
-intellektual
fəaliyyətin
qiymətləndirilən
nəticələrindən istifadə etməməklə alınan mənfəət; M
2
-
intellektual fəaliyyətin qiymətləndirilən nəticələrindən istifadə
etməklə alınan mənfəətdir.
M
1
və M
2
aşağıdakı düsturla hesablanır:
M
j
= T M
ji
= T ( Q
i
– M
dji
) V
ji
i=1
Z
(1+d)
d
Z
(1+d)
2
i=1
burada, M
ji
-i-ci ildə j-cu məhsulun satışından alınan mənfəət,
Q
i
-i-ci ildə məhsul vahidinin qiyməti, M
dji
-i-ci ildə istehsal
82
olunmuş qeyri-maddi aktivlərdən istifadə etməklə və etməməklə
j-cu məhsulun maya dəyəridir.V
ji
-i-ci ildə j-cu məhsulun
istehsalın həcmidir, T-məhsulun istehsalı və satışı müddəti, d-
diskontlaşdırma əmsalıdır.
Yaradılanın dəyəri metodundan istifadə etdikdə əvvəlcə
qeyri-maddi aktivlərin əvəzolunması və ya bərpasının tam dəyəri
müəyyənləşdirilir. Bu zaman aktivlərin yaradılması, əldə
olunması və işə salınması ilə əlaqədar olan faktiki məsrəflər, o
cümlədən:
axtarış işlərinin aparılması və mövzunun işlənilməsi;
eksperimental nümunələrin yaradılması;
kənar təşkilatların xidmətləri;
patent rüsumlarının ödənilməsi;
konstruktor-texniki, texnoloji, layihə sənədləşməsinin
yaradılması;
hesabatın tərtibi və təsdiqi, xərcləri müəyyən edilir.
Sonra qeyri-maddi aktivlərin mənəvi köhnəlməsi səviyyəsini
ə
ks etdirən əmsal hesablanır:
K
MK
= 1- T
D
/ T
H
burada, T
H
-mühafizə sənədinin fəaliyyətinin nominal
fəaliyyət müddəti, T
D
-hesabat ilinə mühafizə sənədinin fəaliyyəti
müddətidir.
Daha
sonra
qeyri-maddi
aktivlərin
texniki-iqtisadi
ə
həmiyyətlilik və mənəvi köhnəlməsi əmsalları nəzərə alınmaqla
qalıq dəyəri hesablanır:
C
O
= 3
c
* K
M
* K
T
* K
i
burada, C
O
-qeyri-maddi aktivlərin dəyəri; 3
C
-bütün
məsrəflərin cəmi, K
M
-mənəvi köhnəlmə əmsalı, K
T
-texniki-
iqtisadi əhəmiyyətlilik əmsalı (kəşflər və faydalı modellər üçün
müəyyənləşdirilir); K
i
-i-ci ildə baş verən prosesləri əks etdirən
ə
msaldır (qiymətin dinamikası əsasında uçota alınır).
Müqayisəli yanaşma bazarın səmərəli fəaliyyət prinsipinə
söykənir. İnvestorlar fərdi sərbəst qərarlar qəbul edərək anoloji
Dostları ilə paylaş: |