83
tipdən olan aktivləri satır və alırlar. Anoloji sövdələşmələr üzrə
məlumatlar qiymətləndirilən sövdələşmələrin məlumatları ilə
müqayisə olunur. Satışın müqayisəli təhlilinə intellektual
mülkiyyət obyektləri üzrə ötürülən hüquqların təhlili və kəşf
düsturundan alınan ümumi həcmi üzrə verilən üstün hüquqların
təhlil daxildir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, bazarda intellektual mülkiyyət
obyektlərinin ümumi həcmi əsasən çox aşağıdır. Ona görə də
təhlilin statistik metodlarının tətbiqi məqsədəuyğun deyil. Bu
halda ekspert qiymətləndirmə metodu daha əlverişli hesab
olunur.
Qeyri-maddi aktivlərin qiymətləndirilməsinə gəlir
yanaşmasına aid olan metodlar.
Metodlar
Metodların xarakteristikası
İ
zafi mənfəət
metodu
Orta sahə səviyyəsindən yüksək aktivlərə və
şə
xsi
kapitala
gəlirliliyi
təmin
edən
müəssisənin balansında əks olunmayan qeyri-
maddi aktivlərin müəssisəyə izafi mənfəət
gətirməsi fərziyyəsinə əsaslanır.Bu metodla
ə
sasən qudvill qiymətləndirilir.Metodun əsas
mərhələləri:
-
bütün
aktivlərin
bazar
dəyərinin
müəyyənləşdirilməsi.
- qiymətləndirilən müəssisənin mənfəətinin
normallaşdırılması.
- aktivlərə və ya şəxsi kapitala orta sahə
gəlirliyinin müəyyənləşdirilməsi.
- sahə üzrə orta gəlirin həcminin aktivlərin (və
ya şəxsi kapitalın) həcminə hasili kimi
gözlənilən mənfəətin hesablanılması.
-
izafi
mənfəətin
müəyyənləşdirilməsi
(normallaşdırılmış mənfəətdən gözlənilən
mənfəət çıxılır)
84
- izafi mənfəətin kapitallaşdırma mənfəətinə
bölünməsi yolu ilə qudvilin dəyərinin
hesablanması.
Pul axınlarının
diskontlaşdırıl
ması metodu
Tətbiqi alqoritmi:
-faydalı həyatın qalan hissəsi o müddət ki,
proqnozlaşdırılan gəlirləri diskontlaşdırmaq
zəruridir.
-qeyri-maddi aktivlərin yaratdığı pul axını və
mənfəət proqnozlaşdırılır.
-diskontlaşdırma stavkası müəyyənləşdirilir.
-gələcək gəlirlərin məcmu cari dəyəri
hesablanır.
-proqnozlaşdırılan dövrdən sonra qeyri-maddi
aktivlərdən
gəlirlərin
cari
dəyəri
müəyyənləşdirilir.
-proqnozlaşdırılan və ondan sonra gəlirlərin
bütün dəyərlərinin cəmi hesablanır.
Royaltidən
azadolma
metodu (gəlir
və müqayisəli
yanaşmaların
elementlərini
özündə
birləşdirir).
Patent
və
lisenziyaların
dəyərinin
qiymətləndirilməsi
üçün
istifadə
olunur.Royalti-intellektual
mülkiyyət
obyektindən istifadə hüququ üçün müəyyən
edilən mükafatdır.Royaltinin həcmi bazarın
təhlili əsasında müəyyən olunur.Metodun
tətbiqi ardıcıllığı aşağıdakı kimidir:
-royalti ödənilməsi gözlənilən satışın həcmi
proqnozu tərtib olunur.
-royalti stavkası müəyyən olunur.
-patent və lisenziyanın iqtisadi xidmət
müddəti müəyyən olunur.
-satışın proqnozlaşdırılan həcmindən faiz
ayırmalarının hesablanılması yolu ilə royalti
üzrə gözlənilən ödəmələr hesablanır.
-royalti üzrə gözlənilən ödəmələrdən patent
85
və lisenziyaların təmin olunması ilə əlaqədar
məsrəfləri
(hüquqi
təşkilatı,
inzibati
məsrəfləri) çıxmaq lazımdır.
-royalti üzrə ödəmələrdən diskontlaşdırılmış
mənfəət axınlarını hesablayırlar.
-royalti üzrə ödəmələrdən mənfəət axınlarının
cari dəyərlərinin cəmini hesablayırlar.
Royalti bazarında lisenziyanın qiyməti P=∑
V * R *Z *K kimi müəyyənləşdirilir.
V-i-ci ildə lisenziya üzrə məhsul buraxılışının
müəyyənləşdirilən
həcmi,
R-i-ci
ildə
royaltinin həcmi %, Z-i-ci ildə lisenziya üzrə
ə
mtəənin
satış
qiyməti,
T-lisenziya
müqaviləsinin fəaliyyət müddəti, il, i-
lisenziya müqaviləsinin fəaliyyətinin baxılan
ilinin sıra nömrəsi, Kd-diskontlaşdırma
ə
msalıdır.
Mənfəətdə
üstünlüklər
metodu
Kəşflərin
dəyəri
bu
metodla
qiymətləndirilir.Mənfəətdə
üstünlüklər
dedikdə
qiymətləndirilən
qeyri-maddi
aktivlərlə şərtləndirilən əlavə mənfəət başa
düşülür.O kəşflərdən istifadə nəticəsində
alınan istehsalçının məhsulun satışından əldə
etdiyi
mənfəətlə
kəşflərdən
istifadə
etməməklə onun alınması alınan mənfəət
arasındakı fərqə bərabərdir.Mənfəətdə illik
üstünlük
dövrünün
uçotu
ilə
diskontlaşdırılır.Hesablamanın
ümumi
düsturu aşağıdakı kimidir:
burada, MM
ə
-müəssisənin əmtəə satışı və ya
xidmət
göstərilməsi
nəticəsində
vergitutulmaya qədər anoloji məhsul istehsal
86
edən
və
xidmət
göstərən
lakin
qiymətləndirilən obyektə malik olmayan
müəssisələrlə müqayisədə əldə etdiyi əlavə
mənfəətdir, Q
yi
- i-ci i də yeni yüksək
texnologiyalı məhsul vahidinin qiyməti,
T
M
ə
=∑ Q
yi
* V
yi
– Q
mi
* V
mi
i=1
(1+d)
i
T
M
ə
= ∑ Q
yi
* V
yi
– Q
mi
* V
mi
i=1
burada, Q
mi
= i-ci il müqayisəli məhsul
vahidinin qiyməti, V
yi
və V
mi
-i-ci ildə
məhsulların
reallaşdırılmasının
yaxud
xidmətlərin
göstərilməsinin
uyğun
həcmidir.Gözlənilən
ə
lavə
mənfəət
qiymətləndirmə anına gətirilməlidir:
Mənfəətdə üstünlüklər metodundan istifadə etməklə qeyri-
maddi aktivlər qiymətləndirilməsi yalnız o halda mümkündür ki,
qiymətləndirilən obyektin qiymətləndirmə tarixindən sonra əlavə
mənfəət almaq üçün istifadə oluna bilsin.
Sənaye və ya digər intellektual mülkiyyət obyektlərinin
dəyərinin hesablanılması bu mülkiyyət obyektinin təmin etdiyi
mənfəətin və ya mülkiyyət obyektinin yaradılmasına faktiki
istehsal
məsrəflərinin
yaratdığı
mənfəətin
qiymətləndirilməsindən ibarətdir. Mənfəət onun hesablanması
üçün ilkin məlumatların mövcudluğu halında müəyyən edilir,
belə məlumatlar olmadıqda isə ekspert qiymətləndirmələri ilə
müəyyən olunur.
Sənaye və intellektual mülkiyyətin digər növlərinin C dəyəri
mənfəət üzrə aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilir.
Dostları ilə paylaş: |