Microsoft Word biznesin mu?Ssis?Nin qiymetlendirilmesi

90 
 
Elmi-tədqiqat  işlərinin  aparılmasına  məsrəflər  aşağıdakı 
düsturla hesablanır: 
                            Z
e.t
=Z
a
 + Z
n
 + Z
e 
+ 
 
Z
s 
+Z
x
 + Z
h 
+ Z
d 
burada,  Z
a
-problemin  ilkin  işlənilməsini  də  daxil  etməklə 
axtarış  işlərinə  məsrəflər,  Z
n
-nəzəri  tədqiqatlara  çəkilən 
məsrəflər,  Z
e
-eksperimentlərin  aparılması  üzrə  məsrəflər,  Z
s
-
sınaqların  keçirilməsi  üzrə  məsrəflər,  Z
x
-tərəfdaş  təşkilatların 
xidmətlərinə  çəkilən    məsrəflər,  Z
h
-hesabatın  tərtibi,  baxılması 
və təsdiqi məsrəfləri, Z
d
-digər məsrəflərdir. 
Konstruktor-texniki,  texnoloji,  layihə  sənədləşməsinin 
işlənilməsinə məsrəflər aşağıdakı düsturla hesablanır: 
                      Z
k.t
= Z
e
 + Z
t
 + Z
i
 + Z
h
 + Z
s
 + Z
x 
+ Z
m
 + Z
dz
                               
 burada, Z
e 
- eskiz layihənin yerinə yetirilməsi məsrəfləri, Z
t 
-  texniki  layihənin  yerinə  yetirilməsi  məsrəfləri,  Z
i 
-  işçi 
layihənin  yerinə  yetirilməsinə  məsrəflər,  Z
h 
-  hesablamaların 
aparılmasına  məsrəflər,  Z
s 
-  sınaqların  keçirilməsinə  məsrəflər, 
Z
x
-kənar  təşkilatların  xidmətlərinə  məsrəflər,  Z
m 
-  müəllif 
nəzarətinin aparılması məsrəfləri, Z
dz 
- dizayn məsrəfləridir. 
Bilavasitə  icraçı  tərəfindən  yerinə  yetirilən  işlərə  çəkilən 
məsrəflər  işin  növündən  asılı  olmaqla  material,  əmək  haqqı, 
elektrik enerjisi, su təchizatı və s.  məsrəfləri özündə birləşdirir. 
Sənaye 
mülkiyyəti 
obyektinin 
mənəvi 
köhnəlməsi 
səviyyəsini əks etdirən əmsal aşağıdakı düsturla hesablanır: 
 
                              R
M
= 1 -  T
D 
                                             T
n 
burada,  T
N
-mühafizə  sənədinin  nominal  fəaliyyət  müddəti, 
T
D
-hesabat ilinə mühafizə sənədinin fəaliyyət müddətidir. 
Texniki  -  iqtisadi  əhəmiyyətlilik  əmsalı  R
t 
-  kəşflər  və 
faydalı  modellər  üçün  müəyyənləşdirilir  və  xüsusi  şkala  üzrə 
tapılır. 
Sənaye və digər intellektual mülkiyyət növləri obyektlərinin 
nizamnamə kapitalının həcmi aşağıdakı düsturla hesablanır: 
                                N
k
=C
q
 * K
n
 

---

91 
 
burada,  p-nizamnamə  kapitalının  həcmi,  C
q 
-  qeyri-maddi 
aktiv  obyektinin  hesablanmış  dəyəri,  K
n
-qeyri-maddi  aktivlər 
obyektinin  dəyərindən  hesablanmış  nizamnamə  kapitalının 
payını  müəyyən edən əmsaldır. 
Eyniləşdirilən 
qeyri-maddi 
aktivlərdən 
başqa 
bəzi 
müəssisələrdə qeyri-maddi aktivlərin digər qrupu da mövcuddur 
ki,  onları  ayrıca  obyektlə  (daşıyıcı)  eyniləşdirmək  mümkün 
deyil.  Aktivlərin  bu    qrupu  konkret  biznesdən  (firmadan)  ayrıla 
bilər.  O,  “qudvill”  adını  almışdır.  Qudvilin    mahiyyəti  ondan 
ibarətdir ki, eyni sahənin müxtəlif müəssisələrinin eyni maddi və 
eyniləşdirilən 
qeyri-maddi 
aktivlər 
müxtəlif 
mənfəət 
gətirir.Rəqabətli  bazar  şəraitində  mənfəət  norması  orta  qiymətə 
yaxınlaşır.  Ona  görə  də,  real  fərz  etmək  olar  ki,  müəssisə 
aktivlərin  maliyyə  hesabatında  əks  olunmayan  əlavə  mənfəətə 
malik  olur.  Əgər  onları  nəzərə  alsaq,  müəssisənin  mənfəət 
norması  sahə  üçün  orta  mənfəət  normasına  uyğun  olacaq.  Bu 
nəzərə alınmayan aktivlər “qudvill” adlanır. 
Qudvill  inkişaf  etmiş  bazar  münasibətləri  olan  ölkələrin 
firmalarının  maliyyə  hesabatlarında,  aktivlərin  dəyərindən 
yüksək  qiymətlə  firma  tərəfindən  alınanda  (udulanda)  nəzərə 
alınır. 
Qudvilin  dəyərini  müəyyənləşdirmək  üçün  iki  yanaşma 
mövcuddur.  Birinci  yanaşma,  qudvilin  əlavə  mənfəət 
daxilolmaları  mənbəyi  kimi  qiymətləndirilməsini  nəzərdə  tutur 
və  biznesin  qiymətləndirilməsi  metodlarından  istifadə  edir. 
İ
kinci  yanaşma  konkret  sövdələşmələrin  nəticələrinin  uçotuna 
ə
saslanır. 
 
           
 
 
 
 

---

92 
 
Mövzu 13 
Fəaliyyətdə olan müəssisənin dəyərinin 
qiymətləndirilməsi. 
Plan: 
1.
 Fəaliyyətdə  olan  müəssisənin  (FOM)  dəyəri 
anlayışı. 
2.
 Fəaliyyətdə  olan  müəssisənin  qiymətləndirilməsi 
konsepsiyasının əsasları. 
3.
 Biznes  üçün  aktivlərin  dəyərinin  müəyyən 
edilməsi. 
 
Ə
gər  qiymətləndirmənin  məqsədi  fəaliyyətdə  olan  müəssisə 
dəyərinin  qiymətləndirilməsidirsə,  onda  daha  səmərəli  istifadə 
prinsipini tətbiq etmək mümkün deyil, çünki bu halda mübadilə 
dəyəri  deyil,  konkret  istifadəçi  üçün  dəyər  (istehlak  dəyəri) 
müəyyənləşdirilir.
 
Fəaliyyətdə  olan  müəssisənin
  (
FOM)  dəyəri  dəyərin  qeyri-
bazar  növüdür.  O,  müəssisənin  təsis  olunduğu  biznes 
fəaliyyətinin  yaratdığı  dəyəri  əks  etdirir.  Bu  dəyər  mövcud 
biznesin 
dəyərini 
ifadə 
edir 
və 
onun 
mənfəətinin 
kapitallaşdırılması  yolu  müəyyən  edilir.Alınan  dəyərə  torpağın, 
bina, maşın, avadanlıq, qudvill və digər aktivlərin payı da aiddir. 
Bütün aktivlərin istifadə dəyərlərinin ümumi cəmi FOM dəyərini 
təşkil edir. 
Fəaliyyətdə  olan  müəssisənin
  (
FOM)  dəyəri  anlayışının 
köməyilə  mülkiyyətçi  müxtəlif  aktivlərin  (aktivlər  qrupu) 
paylarının  (qoyuluş)  ümumi  dəyər  göstəricisində  qiymətləndirə 
bilər.  Qoyuluş  prinsipi  o  deməkdir  ki,  aktivin  əldə  olunması 
məsrəflərinə  nisbətən  müəssisənin  dəyər  artımı  çoxdursa, 
müəssisənin  sisteminə  istənilən  əlavə  aktivin  daxil  edilməsi 
məqsədə  uyğundur.  Müəssisənin  qiymətləndirilməsi  məqsədilə 

---