II International Congress
297
Tablo 3: Doğrudan Yabancı Sermaye Girişleri (Milyon Dolar)
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Orta Asya
118,0
1417,4
907,9
1609,4
2027,6
2812,9
2510,6
2372,7
1636,0
3795,6
4154,2
Azerbaycan
…
0,0
22,0
330,1
627,3
1114,8
1023,0
510,3
129,9
226,5
1392,4
Kazakistan
100,0
1271,4
659,7
964,2
1137,0
1321,4
1151,4
1587,0
1282,5
2835,0
2583,3
Kırgızistan
0,0
10,0
38,2
96,1
47,2
83,8
109,2
44,4
-2,4
5,0
4,8
Tacikistan
9,0
9,0
12,0
10,0
18,0
18,0
25,0
21,0
22,0
9,5
8,7
Türkmenistan …
79,0
103,0
233,0
108,1
107,9
62,0
89,0
131,0
150,0
100,0
Özbekistan
9,0
48,0
73,0
-24,0
90,0
167,0
140,0
121,0
73,0
569,6
65,0
Kaynak : Asian Development Bank (ADB) - Key Indicators 2004 (www.adb.org/statistics)
2006 yılı itibariyle de dünyada doğrudan
yabancı sermaye yatırımları girişlerindeki en hızlı
büyüme Orta Asya ve Güneydoğu Avrupa’ da gö-
rülmüş ve bir önceki yıla göre % 55 oranında arta-
rak 6.2 milyar $ a ulaşmıştır (Dünya Bankası,
2007).
Doğrudan yabancı sermaye yatırımları pek
çok ülkenin kalkınma sürecinde önemli bir yer
oynadığı bilinen bir gerçektir Özellikle Orta Asya
ve Kafkasya gibi geçiş ekonomilerinde, doğru-
dan sermaye yatırımları geçiş sürecini hızlandır-
mada ve dönüşümü sağlamada katalizör rolü üst-
lenmektedirler (Abeasi, 2003). Özellikle bu ülke-
lerin sahip oldukları petrol, gaz ve maden rezerv-
leri enerji sektörüne yönelik yabancı sermaye gi-
rişlerini hızlandırmaktadır. Özellikle Orta Asya
gibi geçiş ekonomilerinde, doğrudan sermaye ya-
tırımları geçiş sürecini hızlandırmada ve dönüşü-
mü sağlamada katalizör rolü üstlenmektedirler
(Clinton, 2003). Bu ülkelerin sahip oldukları pet-
rol gaz ve maden rezervleri, enerji sektörüne yöne-
lik yabancı sermaye girişlerini hızlandırmaktadır.
Tablo 5: Doğrudan Yabancı Sermaye Giriş Đndeksi
1999-2001
2001-2003
2003-2005
Azerbaycan
35
3
1
Kazakistan
15
8
26
Kırgızistan
107
115
45
Özbekistan
84
113
128
Tacikistan
93
82
29
Kaynak: UN2001, 2002, 2004, 2006
Tablo 5, Bölge ülkelerine son yıllardaki
DYSY’nın ne kadar girdiğini göstermesi açısından
oldukça önemlidir. Azerbaycan 1999–2001 döne-
minde 35. sırada iken 2000–2002 döneminde 13.
sırada yer alarak hızlı bir gelişme göstermiş ve
2001–2003 döneminde de üçüncü sıraya 2003-
2005 arasında ise birinci sıraya yükselmiştir (UN,
2004). Yabancı yatırımlardaki bu artışın en büyük
nedeni Bakü- Tiflis- Ceyhan Boru hattı’nın yanı
sıra bölgede bulunan doğal gaz yataklarıdır. Ör-
neğin, Azerbaycan’a gelen doğrudan yabancı
sermaye yatırımlarının %65’i, Kazakistan’a gelen
yatırımların ise %57,8’i enerji sektörüne gitmek-
tedir. 2004 yılında Azerbaycan’daki toplam doğ-
rudan yabancı sermaye yatırımı 2.3 milyar dolar
iken, 2005 yılında ülkeye giren yatırım miktarı
500 milyon doların altına düşmüştür. Bunun en
önemli nedeni, BTC petrol boru hattı ile Şah
Deniz projesinin tamamlanmasıdır (EIA, 2005).
Geçen 7 yıllık dönemde Azerbaycan ve Kazakis-
tan, DYSY açısından kazananlar arasında yer alır-
ken, Özbekistan ve Kırgızistan kaybedenler ara-
sında yer almaktadır. Özellikle Batılı sermayenin,
Türkmenistan ve Özbekistan’a ilgi göstermeme-
sinin en büyük nedeni, bu ülkelerde yabancı ser-
meyeyi çekecek yasal düzenlemelerin yapılmama-
sıdır (Sadri, 1997). Buna ek olarak bu ülkelerdeki
güvenlik ve istikrar sorunları, bölgede kanıksanan
rüşvet olgusuyla birlikte Batılı yatırımcıları cay-
dırıcı bir unsur taşımaktadır (Socor, 2005).
4. Azerbaycan Doğal kaynakları
Orta Asya’da gerek üretici gerekse transit ülke
niteliği taşıması, Azerbaycan kilit ülkelerden biri-
dir. Azerbaycan, Hazar Denizi’nde bulunan zengin
doğal gaz rezervleriyle oldukça önemli bir konu-
ma yükselmiştir. Ülkede, Azeri, Şirak ve Güneşli
bölgelerinde petrol, Şah Deniz’de ise zengin doğal
gaz alanları bulunmaktadır. Azerbaycan’ın sahip
olduğu doğal gaz rezervlerin %90’ı Hazar Deni-
zinde yer almaktadır. Aşağıdaki tablo 6’a göre
Azerbaycan doğal gaz ithalat eden bir ülkedir.
Bununla birlikte Şah Deniz projesinin faaliyete
başlamasıyla ithalatçı ülkeden doğal gaz ihraç
eden ülke konumuna yükselmiştir.
Tablo 6: Azerbaycan’ın Petrol ve Doğal Gaz Dengesi
1990
1995
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Üretim bin ton / gün
254
185
281
300
310
320
319
440
PETROL
Tüketim bin ton /gün
171
130
123
81
74
86
92
103
Üretim milyar m3/yıl
9.2
5.9
5.3
5,2
4,8
4,8
4,7
5,3
D.GAZ
Tüketim milyar m3/yıl
15.8
5.9
5,4
7,8
7,8
8,0
8,6
8,8
Kaynak: BP,2006
Dostları ilə paylaş: |