53
YENĐ TÜRK TĐC ARƏT QAN UNU
LAYĐHƏS ĐNĐ HAZIRLAYAN
FAKTORLAR, LAYĐHƏNĐN
HAZIRLANMAS I VƏ LAYĐHƏNĐN
ÜMUMĐ TƏHLĐLĐ
Prof. Dr. Sami KARAHAN
Səlcuq Universiteti, Hüquq Fakültəsi,
Ticarət Hüququ Kafedrasının müdiri
GĐRĐŞ
01 Yanvar 1957-ci il tarixindən bəri tətbiq edilən
6762 sayılı “T ürk T icarət Qanunu” dövrün ehti-
yacları nəzərə alınmaqla, həmin dövrün ən yaxşı
ticarət qanunları əsasında Prof. Dr. Hirch tərə-
findən hazırlandı. 6762 sayılı Qanun tətbiq edil-
diyi 20-ci əsrin ikinci yarısı, bir ticarət qanunu
üçün mühüm sayılan fövqaladə hadisələrin mey-
dana gəldiyi bir dövr idi. Belə ki, həmin dövr ər-
zində, Avropa Đqtisadi Đttifaqı (AĐĐ) olaraq fəaliy-
yətə başlayan Avropa Bütünləşmə Layihəsi,
Avropa Topluluğu mərhələsini keçdikdən sonra,
Avropa Đttifaqı (AĐ) formasını aldı. Demək olar
ki, bu ittifaq, layihə formasında olan və federasiya
prinsipini mənimsəyən “ Avropa Üçün Vahid
Konstitusiyanın Hazırlanması Sazişi Layihəsini”,
Đttifaqa üzv olan dövlətlərdə referenduma təqdim
edilmə və ya milli hüquqları baxımından qəbul
edilmə mərhələsinə çatıb.
Avropa Đttifaqı, həm iqtisadi, həm ticari və həm
də siyasi bir güc olmaqla birlikdə, maddi hüquq
normalarını qəbul edən “ dövlətlər üstü” bir ittifaq-
dır. Bu ittifaqın qəbul etdiyi “ maddi hüquq nor-
malar” arasında 6762 sayılı Qanunun beş kitabını
da maraqlandıran mövzular mühüm yer tutur.
Bəhs edilən Avropa Hüququ xüsusilə, ticarət şir-
kətləri, sərmayə bazarı və ticarət müəssisəsi, dəniz
və quru nəqliyyatı və sığorta sahəsində özünü bi-
ruzə verir. Bu prosesin 6762 sayılı Qanuna bir-
başa təsir etməməsi mümkün deyildi.
Bundan başqa, T ürkiyə 1960-cı illərdən bəri
Avropa Đqtisadi Əməkdaşlıq T əşkilatının üzvü-
dür. T ürkiyənin, 11 Dekabr 1999-cu il tarixindəki
Helsinki Sammitində (Zirvəsində) AĐ-ına tam
üzvlüyünə olmasına namizəd olması ilə, “ acquis
communautaire”nin T ürkiyə Hüququna daxil edil-
məsi vacib hala gəldi. 6762 sayılı Qanunu əvəz
edən, Yeni T ürk T icarət Qanununun hazırlanması
da bu ehtiyacdan irəli gəldi.
Bundan başqa, texnologiyanın sürətlə inkişaf et-
məsi, Avropa Đttifaqı ilə birlikdə Avropa Đqtisadi
YENĐ TÜRK TĐC ARET KAN UNU
TAS ARIS INI HAZIRLAYAN
FAKTÖRLER, TAS ARIN IN
HAZIRLANIŞ I VE TAS ARIYA
GEN EL BĐR BAKIŞ
Prof.Dr.Sami KARAHAN
Selçuk Üniversitesi, Hukuk Fakültesi,
Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Başkanı
GĐRĐŞ
1 Ocak 1957 tarihinden beri yürürlükte olan
6762 sayılı “T ürk T icaret Kanunu” o zamanın
en iyi ticaret kanunları emsal alınmak ve ça-
ğın ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmak
suretiyle Prof. Dr. Hirsch tarafından hazırlan-
mıştı. 6762 sayılı Kanunun uygulandığı 20.
yüzyılın ikinci yarısı, bir ticaret kanunu için
önemli ve bir anlamda sıradışı diye nitelendi-
rilebilecek olayların cereyan ettiği bir zaman
dilimidir. Bu süre içinde, Avrupa Ekonomik
Topluluğu (AET) olarak hayata başlayan
Avrupa bütünleşmesi projesi, Avrupa Toplu-
luğu aşamasından geçtikten sonra Avrupa
Birliğine ulaşmış ve bu Birlik henüz tasarı
halinde bulunan, federalizm ilkesinin kendi-
sini kuvvetle hissettirdiği “Avrupa Đçin Bir
Anayasa Oluşturan Antlaşma Tasarısı"nın
üye devletlerde referanduma sunulması veya
ulusal hukuklarına göre kabul edilmesi aşa-
masına varmıştır.
Avrupa Birliği, ekonomik, ticarî ve siyasî bir
güç olmak yanında, aynı zamanda maddî hu-
kuk kuralları koyan uluslarüstü bir topluluk-
tur. Bu Birliğin koymuş bulunduğu maddî
hukuk kuralları arasında 6762 sayılı Kanunun
beş kitabını da ilgilendiren konular oldukça
büyük bir yer tutmaktadır. Sözkonusu Avrupa
hukuku, özellikle ticaret şirketleri, sermaye
piyasası ve ticarî işletme alanlarında yoğun,
deniz ile kara taşımacılığında ve sigortada
kendisini hissettirebilecek düzeydedir. Bu
oluşumun, 6762 sayı-lı Kanunu doğrudan
etkilememesi imkânsızdır.
Kaldı ki, T ürkiye 1960'lardan beri AET 'nin
ortak üyesidir. Ülkemiz 11 Aralık 1999'da
Helsinki Zirvesinde tam üye adayı olmak ko-
numunu kazanınca acquis comm unautaire'nin
T ürk hukukuna aktarılması gerekli hâle gel-
miştir. 17 Aralık'ta T ürkiye ile müzakerelerin
3 Ekim 2005 tarihinde başlaması Konsey
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
54
Şurasının və NAFT A kimi təşkilatların da fəaliy-
yətə başlaması və nəhayət Dünya T icarət T əşkila-
tının fəaliyyətə başlaması da T ürk T icarət Qanu-
nunu bir başa maraqlandıran yeniliklərdəndir.
Çünki, bu təşkilatlar da beynəlxalq və “ dövlətlər-
üstü” mahiyyətdə maddi hüquq normalarını qəbul
edə bilirlər.
Ayrıca, Yeni T ürk T icarət Qanununun hazırlan-
masına istehlakçı hüquqlarının müdafiəsi, xalq
pay sahibliyi, demokratiyanın inkişafı, elektronik
variantda əqdlərin bağlanmasının artması, ekolo-
giya problemlərinin nəqliyyatçının məsuliyyətinə
təsir etməsi və bir istehlakçı olaraq sığortalının
müdafiə olunması, kimi xüsusi səbə blər mühüm
təsir göstərdi.
Məqalədə, T ürk T icarət Qanununun tarixçəsinə
yer verilib, həmin Qanuna və hazırlanmış Layi-
həyə dair təhlillər aparıldığı kimi, müxtəlif elmi
fikirlər də irəli sürülüb.
1. Türkiyə də Respublikanın elan edilməsindən
ə vvəlki dövr
T ürk T icarət Hüququnun tarixi inkişafı ilə əlaqə-
dar mənbə tapmaq çox çətindir. Xüsusilə, Đslam-
dan əvvəlki dövrə dair mənbəyə rast gəlmək de-
mək olar ki mümkün deyil.
T əxminən 1000 illik bir dövr ərzində tətbiq edilən
Đslam Hüququnda T icarət Hüququ ayrı bir hüquq
sahəsi kimi formalaşmayıb. Lakin, Ticarət Hüqu-
quna dair normalar Đslam hüququnun dördlü təsni-
fatı içində yer alan “Muam elat” bölməsində qis-
mən tənzimlənib. Şirkətlər hüququna dair norma-
lar yenə həmin hissədə “Kitab-üş Şirkət” başlığı
altında tənzimləndiyi halda, ticarət hüququnun
digər mövzularına isə, əqdlərə dair hüquq qayda-
larının tətbiq ediləcəyi nəzərdə tutulub. Məsələn,
təkcə tacirlər deyil, borcunu ödəyə bilməyən (ödə-
mə qabiliyyəti olmayan) bütün qadın və kişilər
iflas (müflisləşmiş) edə bilər.
Dolayısıyla, Đslam hüququnda tacirlərə (sahibkar-
lara), sahibkarlıq fəaliyyətinə və ya ticarət əqdləri-
nə yaxud ticarət müəsissələrinə tətbiq edilən ayrı
və sərbəst bir hüquq sahəsi mövcud deyildi. Bu
kimi fəaliyyətlərə adi işlərə tətbiq edilən normalar
şamil edilir. Bununla birlikdə, bu vəziyyət sahib-
karların özlərinə xas normaları qəbul etmələrinə
mane olmadı.
Hüquqa uyğun adət-ənənələr və ulul-əmrin nizam-
lamaları ilə xüsusi normalar qəbul etmək mümkün
idi. Bunun nəticəsidir ki, T ənzimatdan əvvəl hər
sahibkar qrupunun özlərinin seçdikləri kəndxu-
daları və həmin kəndxudaların rəhbərliyində olan
tarafından karara bağlanınca bu gereklilik,
zorunluluk halini almıştır. 6762 sayılı Kanu-
nun yerini alacak yeni bir T ürk T icaret Kanu-
nu hazırlanması da bu zorunluluğun kapsamı
içindedir.
Bunun dışında teknolojideki baş döndürücü
değişiklikler, AB yanında, Avrupa Ekonomik
Alanı ve NAFTA gibi birliklerin çalışmaya
başlamaları ve nihayet Dünya T icaret Örgü-
tünün faaliyete geçmesi de T ürk T icaret Ka-
nununu doğrudan ilgilendiren gelişmeler ara-
sında yerini almıştır. Çünkü, bu birlikler de
uluslararası veya uluslarüstü nitelikte maddî
hukuk kuralları koymuşlardır.
Yeni bir T ürk T icaret Kanunu yapılmasının
bunun dışında tüketicinin korunması, halk
paysahipliğinin ve demokrasisinin gelişmesi,
elektronik ortamda hukukî işlem kurmanın
yaygınlık kazanması, çevre ve deniz kirlilik-
lerinin taşıyıcının sorumluluğunu etkilemesi
ve bir tüketici olarak sigortalının özel olarak
korunması gibi çok özel sebepleri vardır. Elli
yıllık uygulamasında 6762 sayılı Kanun pek
az değiştirilmiş, hiçbir değişiklik reform
niteliği taşımamıştır. Oysa katılmayı hedef-
lediğimiz AB'-de her üye ülkenin kanunu en
az elli defa de ğiştirilmiştir. Bu değişikliklerin
birçoğu reform düzeyindedir.
Aşağıda sırasıyla önce T ürk T icaret Kanunu-
nun tarihi gelişimine, sonra mevcut kanuna ve
sonra da T asarıya ilişkin görüş ve değerlen-
dirmelere yer verilecektir.
1. Cumhuriyet Öncesi Dönem
T ürk ticaret hukukunun tarihi gelişimine dair
kaynak bulmak son derece zordur. Özellikle
Đslamiyet’ten önceki döneme ait bilgi bulmak
çok zordur.
Yaklaşık 1000 yıl süreyle uyguladığımız Đs-
lam hukukunda, ticaret hukuku bağımsız bir
dal niteliğini haiz değildir. T icaret hukukuna
ilişkin kurallar Đslam hukukunun dörtlü tasni-
fi içerisinde yer alan Muam elat bölümde kıs-
men düzenlenmiştir. Şirketler hukukuna iliş-
kin hükümler bu kısımda kitab-üş şirket altın-
da yer alırken, ticaret hukukuna ilişkin diğer
konular normal işlemlere uygulanan hukuka
tabi tutulmuştur. Örneğin, iflas sadece tacirle-
re münhasır olmayıp, borcunu ödemekten aciz
olan kadın-erkek herkes hakkında geçerlidir.
Dolayısıyla, Đslam hukukunda günümüz deki
anlamda, tacirlere, ticarî iş veya işlemlere ve-