“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
423
sek olduğundan tarımsal sulamada ve evsel
ihtiyaçlarda kullanılması olanağı azalmaktadır.
6. Hava kirliliği açısından ise alansal, noktasal
ve çizgisel kaynaklardan yayılan emisyonlar
önemli bir sorun teşkil etmektedir. 1991'de at-
mosfere bırakılan gaz ve partikül madde mikta-
rının 2.600.000 ton civarında olduğu hesaplan-
mıştır. Baku, Sumgayıt, Ali Bayramlı ve Gence’-
deki metalürji ve petrol kimya tesislerinden
kaynaklanan hava kirliliği özellikle kış ayların-
da havanın terselmesi sonucunda artmaktadır.
7. Radyoaktif kirlilik de önemli bir sorun kay-
nağıdır. Örneğin Gebele bölgesinde konuşlan-
mış Rus ordusuna ait tesislerden yayılan rad-
yoaktivite bir türlü önlenememiştir. Şamahı,
Zagatala ve Baleken bölgeleri ile, Abşeron
yarımadasında bulunan petrol sondaj kuleleri
civarındaki radyasyon miktarları normal değer-
lerin üzerinde ölçülmüştür.
T üm bu sorunlar Azerbaycan'ın bağımsızlık
sonrasında yaşadığı geçiş dönemi nedeniyle
ağırlığını gittikçe arttırmaktadır. Bunun yanı
sıra piyasa ekonomisi kurallarının tutucu iç
dinamikler nedeniyle işletilememesi yeterli
sermaye birikimi oluşmasını engellemekte, fi-
nansman sıkıntısı ve üretim teknolojilerini
yenilenememesi nedeniyle çevresel kirliliğe
yol açan atıkların arıtılması, geri kazanılması,
depolanması veya zararsız hale getirilmesi
olanakları kısıtlanmaktadır. Bu sorunların üste-
sinden gelinebilmesi için başta birleşmiş mil-
letler olmak üzere diğer küresel çevre kuru-
luşları ve gelişmiş ülkelerin mali, teknik ve
yönetsel yardımlarına ihtiyaç bulunmaktadır.
2
2. ANAYASA
Bir hukuk sahası olarak çevre hukukunun kay-
nakları şunlardır:
Anayasa,
Kanunlar,
Azerbaycan Cumhurbaşkanının Ferman ve
Serencamları
3
ile birlikte Azerbaycan Cumhuri-
2
Recep Sanal, “ Türk Cumhuriyetleri’ ndeki Çevre Sorun-
ları Üzerine Bir Đnceleme,” Başbakanlık Türk Đşbirliği
ve Kalkınma Ajansı Yayını, Ankara, Ocak 2001, s. 35-36
3
Azerbaycan hukukunda Serencam: Devlet ve inzibati
hukukta devlet idare etme organlarının aktı. Hükümlü
karakter taşımakla vazifeli şahsa, devlet organına veril-
miş yetki dahilinde çıkarılır ve muvafık vatandaşlar ve
şahıslar için mecburi kuvveye maliktir. Belirli bir konu
ile ilgili olarak bir defalık Serencam ve Genel serencam
yani uzun müddet yürürlükte kalan serencam farklıdır.
Hukuk Ansiklopedik Lügati, Azerbaycan Ansiklopedi-
yasının Baş Redaksiyası, Bakü-1991, s. 377-378
yeti Bakanlar Kurulu’nun Serencam ve kararları.
Anayasa çevre hukukunun temel hukuki kayna-
ğıdır. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasında
çevre koruma problemi ile ilgili birkaç madde
vardır. Bu maddelerin hükümleri çevrenin ko-
runması ve doğal kaynakların verimli kullanımı
ile ilgili hak ve görevleri belirlemektedir.
Anayasa’nın 14. maddesine göre, doğal kaynak-
lar her hangi gerçek veya tüzel kişilerin hakla-
rına ve menfaatlerine halel getirmeden Azerbay-
can Cumhuriyeti’ne aittir. Bu maddede doğal
kaynaklardan nasıl istifade edilmesi konusunda
kesin talimat olmasa da, doğal kaynaklar üzerin-
de mülkiyet hakkının Azerbaycan devletine, do-
layısıyla Azeri halkına ait olduğu tespit edil-
miştir. Mülkiyet hukukunun; mülke sahip olmak
ve onu verimli kullanmak amacıyla talimat ver-
mek haklarından ibaret olduğunu ve doğal kay-
nakları kullanma haklarını kullanmak isteyen
gerçek ve tüzel kişilerin menfaatlerine halel
getirmeden, Devlet bu hakkı kullanmalıdır. Bu-
radan şu kanaate varabilmek mümkündür; Azer-
baycan devleti doğal kaynakların verimli kulla-
nımını sağlamalı ve herkesin sağlıklı bir çevre
de yaşamak hakkının sağlanması için gerekli
şartları sağlamalıdır.
Çevrenin korunması ile ilgili olarak Devletin
görevlerini belirleyen bir diğer madde ise Ana-
yasa’nın 16. maddesidir. Bu maddenin ikinci
fıkrasında, “ Azerbaycan Devleti… ülkenin tabia-
tını korur” hükmü yer almaktadır. Bu madde de
Devletin çevrenin korunması konusundaki gö-
revi doğrudan ifade edilmektedir.
Çevre koruma konusunda Anayasa’nın belirle-
diği bir diğer hüküm 39. maddede yer almak-
tadır. Bu hükme göre, “Herkesin sağlıklı bir çev-
rede yaşamak hakkı vardır(I. Fıkra). Herkes,
çevrenin gerçek durumu hakkında bilgi topla-
mak ve çevre hukukunun ihlal edilmesi sonucun-
da mülküne verilen zarar dolayısıyla bedel al-
mak (tazminat) hakkına sahiptir (II. Fıkra)
39. maddenin ikinci fıkrasında, vatandaşların
mülkünün uğradığı zararın karşılığını alması
hakkı belirlenmiştir. Maddenin bu fıkrasında
vatandaşın 2 hakkı göz önünde tutulmaktadır:
a- Çevrenin gerçek durumu hakkında bilgi top-
lamak hakkı,
b- Çevre hukukunun ihlal edilmesi sonucunda
uğranılan zararın karşılığı almak hakkı (T az-
minat)
Birinci halde konu, Azerbaycan’ın insan için,
doğrudan insan faaliyetinin neticesi olarak (sula-