“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
87
işləri öhdəlikçisi kimi anlayışlar Almaniya Ticarət
Qanunundan istifadə edilərək, layihədə tənzim-
ləndi.
V. Dəniz Ticarəti Kitabı
Layihənin dəniz ticarəti kitabında əsaslı dəyi-
şikliklər edildi. Bu dəyişikliklər ilə bir tərəfdən
mövcud məfhumlar və normalar yeniləşdirildi.
Digər tərəfdən də, çağdaş məfhumlar və normalar
əlavə edildi. Bundan başqa bu dəyişikliklər ilə,
köhnə normalar təsbit edildi və funksiyası qalma-
yan məfhumlar ləğv edildi. Dəniz ticarətindəki
yenilikləri aşağıdakı kimi göstərmək olar.
A. Beynəlxalq Sazişlə rə Uyğunlaşdırılmanın
Tə min Edilməsi
Layihənin dəniz ticarətinə dair kitabının beynəl-
xalq sazişlərə uyğunlaşdırılmasını təmin etmək,
aparılan dəyişkliklərin əsas məqsədi idi. Bu məq-
sədlə, 1968-ci ildəki Visby qaydaları, məhdud
məsuliyyəti tənzimləyən 1976-cı ildəki London
Sazişi, girov haqqındakı 1993-cü il tarixli Cenevrə
Sazişi, neft kirliliyi haqqındakı London Sazişi,
müştərək avaryaya dair 1964-cü il tarixli York-
Anverp qaydaları, gəmilərin üzərinə həbs qoyul-
masına dair 1999-cu il tarixli Cenevrə Sazişi,
2000-ci il tarixli sərnişinlərin daşınmasına dair
Afina Sazişi Layihə tənzimlənərkən nəzərə alındı.
T ürkiyə dəniz ticarətinə dair bəzi sazişlərə qo-
şulub. Məsələn, T ürkiyə, Konsementlərə Dair
1924-cü il tarixli Brüssel Sazişinə, Dövlət Gə-
milərinin Azadlığı (sərbəstliyi) və Girovlar Haq-
qındakı 1926-cı il tarixli Brüssel Sazişinə, T oq-
quşma və Xilas E dilməyə Dair 1910-cu il tarixli
Brüssel Sazişinə qoşulub. Bu sazişlərin bir çox
norması, 6762 sayılı Qanunda tənzimlənir. Lakin,
milli qanunvericiliyin bəhs edilən sazişlərə uyğun-
laşdırılması məsləsi, Almaniya T icarət Qanunun
4-cü kitabındakı mövzu ilə əlaqə dar normaların
alınması ilə təmin edildi.
Almaniyadan alınan normalar ilə, bu sazişlərdə
tənzimlənən normalar arasında da ahəng yoxdu.
Xüsusilə əmlak daşınmasına, girovlara və toqquş-
maya dair beynəlxalq sistem ilə milli sistem bir
birindən fərqli idi. Hətta ziddiyətlər var idi. Bunun
səbəbi, beynəlxalq sazişlərdəki bu normaları, milli
qanunvericilikdə tənzimləyərkən Almaniya Qa-
nunvericilik Orqanının çox sərbəst hərəkət etmə-
sidir.
Qeyd edilən Sazişlər ilə, 6762 sayılı Qanunun
arasında fərqlərin olması, tətbiqatda həmişə prob-
lem oldu. Bu ahəngsizlik, iddia müddətləri kimi
mühüm mövzularda belə ortaya çıxırdı. Layihə
belə fərqlilikləri və ziddiyətləri ortadan qaldırdı.
gibi). Bu anlaşmaların birçok hükmü, ayrıca
6762 sayılı Kanun'da da yer almaktadır. An-
cak sözkonusu anlaşmalarla uyum Alman
T icaret Kanunu’nun 4 üncü kitabından ilgili
hükümlerin iktibası yolu ile sağlanmıştı.
Almanya’dan alınan hükümlerle bu anlaşma-
larda yer alan hükümler arasında ise uyum-
suzluklar bulunmaktaydı. Özellikle, eşya taşı-
maya, rehinlere ve çatmaya ilişkin uluslar-
arası düzen ile ulusal düzen arasında farklılık-
lar, hatta çelişkiler mevcuttu. Bunun sebebi,
uluslararası anlaşmalardaki bu kuralları iç
hukukuna taşırken -koyduğu geniş kapsamlı
çekinceler sebebiyle- Alman kanunkoyucu-
nun çok özgür hareket etmiş olmasıydı. An-
laşma ile 6762 sayılı Kanun arasında fark-
lılıklar bulunması, uygulamayı sürekli rahat-
sız etmiştir. Bu uyumsuzluklar, zamanaşımı
süreleri gibi önemli konularda bile ortaya
çıkmaktadır. T asarı'da bu türden uyumsuzluk
ve çelişkiler giderilmiştir.
B. Hükümle rin Sistematize Edilmesi
6762 sayılı Kanun'un dördüncü kitabı, çeşitli
Alman kanunlarından alınmış hükümlerden
oluşan bir derleme niteliğindeydi. Alman Ti-
caret Kanununun 4 üncü kitabı ile birlikte,
gemilerde aynî haklara ilişkin iki kanun ve bir
tüzük, eşya taşımaları hakkındaki bir kanun
ve iki tüzük ve 1950 tarihli York-Antwerp
kuralları, 6762 sayılı Kanun'un esasını oluş-
turmuştu. 1861 tarihli Alman Umumi T icaret
Kanunnamesi’nden aynen alınan bu hükümle-
rin düzenlenme tarzı sistematik değildi. T asa-
rı'da beşinci kitabın tümü bilimsel bir siste-
matiğe bağlanmıştır.
C .Eskimiş Hükümle rin Ayıklanması
6762 sayılı Kanun'a 1861 tarihli Alman Umu-
mi T icaret Kanunnamesinden alınmış bulu-
nan çok sayıda hüküm, günümüz deniz tica-
retine yabancıdır. Kaptanla kurulan hizmet
sözleşmesine, kaptanla gemide bulunanların
ilişkilerine, bunlar arasında kaptanın disiplin
yetkisine, gemi adamlarının bilgi verme ve
emirlere uymalarına, yurt dışında suç işlen-
mesine ve özellikle deniz ödüncüne ve 1940'-
ların INCOT ERMS katalogundan alınmış de-
niz aşırı satışlara ilişkin hükümler gibi. Bun-
lar ve işlevini tamamlamış birçok hüküm
T asarı'ya alınmamıştır
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
88
B. Normaların Sistemlə şdirilməsi
6762 sayılı Qanunun 4-cü kitabı, Almaniyanın
müxtəlif qanunları əsasında hazırlanıb. Almaniya
T icarət Qanunun 4-cü kitabı ilə birlikdə, gəmilərin
üzərində əşya hüquqlarına dair iki qanun və bir
nizamnamə, əmlak daşımaları haqqındakı qanun
və iki nizamnamə və 1950-ci il tarixli York-
Atverp qaydaları 6762 saylı Qanunun hazırlanma-
sında nəzərə alındı.
1861-ci il tarixli Almaniya Ümumi T icarət Qa-
nunnaməsindən eyni şəkildə alınan bu normalar,
6762 saylı Qanunda sistematik bir şəkildə tənzim-
lənməyib. Layihə bu problemi həll etdi və beşinci
kitabında normaları elmi baxımdan sistematik ola-
raq tənzimlədi.
C . Köhnə Normaların Təsbit Edilməsi və Ləğvi
6762 sayılı Qanunda, 1861-ci il tarixli Almaniya
Ümumi T icarət Qanunnaməsindən alınaraq tən-
zimlənən bir çox norma, çağdaş dəniz ticarəti
hüququna yad idi. Belə normalara örnək olaraq,
gəmi komandiri ilə bağlanan əmlak müqaviləsini,
gəmi komandiri ilə gəmidə olan digər şəxslər ara-
sındakı münasibətləri, gəmi komandirinin nizam-
intizam səlahiyyətini, gəmi personalının məlumat
vermək və təlimatlara əməl etmək vəzifəsini, xa-
ricdə işlənən cinayətlərə dair məsuliyyəti və xüsu-
silə dəniz hüququ ödəncini (pul borcunu) tənzim-
ləyən normaları və dəniz asırı satışlara dair olan
1940-cı il tarixli ĐNCOT ERMS kataloqundan alı-
nan normaları göstərmək mümkündür.
NƏTĐC Ə
Məlum olduğu kimi, Yeni T ürk T icarət Qanunu
çox mühüm yeniliklər və dəyişikliklərĐ tənzim-
ləyən və T ürkiyənin 21-ci əsrdəki ehtiyac-larına
cavab verən bir qanundur. Lakin, qeyd etmək
lazımdır ki, ən mükəmməl surətdə hazırlanan qa-
nunu belə, qəbul e dildikdən sonra 30-40 illik
müddət ərzində dəyişiklik və əlavə edilmədən
tətbiq etmək mümkün deyildir. Çünki, meydana
gələn və gətiriləcək olan yeniliklər səbəbi ilə qa-
nunların tez-tez dəyişdirilməsi və onlara əlavələr
edilməsi lazımdır.
Bu ümümi qayda T ürk T icarət Qanununa da aid-
dir. Başqa bir ifadə ilə, bundan sonra davamlı
olaraq həyata keçirilən qanun hazırlanma və qəbul
edilmə prosesi başlanacaqdır.
_______________________________________
[1]
Karayalçın, Y., Ticaret Hukuku, I. Giriş, Ticari Đşletme, 3.
Baskı, Ankara 1968, s.99.
SO NUÇ
Görüldüğü üzere, yeni TTK Tasarısı çok
önemli yenilikler getirmekte ve değişiklikler
içermektedir, T ürkiye’nin 21. yüzyıldaki ihti-
yaçlarını giderebilecek nitelik taşımaktadır.
Ancak, şunu ifade etmek gerekir ki, artık eski
Kanunda olduğu gibi 30-40 yıl süreyle deği-
şiklik geçirmeden yürürlükte kalacak Kanun
dönemleri sona ermiştir. Meydana gelen ve
gelecek gelişmeler bundan sonra kanunların
ve bu arada T ürk T icaret Kanunun sık sık
değiştirilmesini gündeme getirecektir. Diğer
bir deyişle, bundan sonra devamlılık arzeden
bir kanunlaştırma süreci yaşanacaktır.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Cin, Halil/Akgündüz, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi,
C.II, Özel Hukuk, Konya 1989.
Ekinci, Yusuf, Ahilik, 4. Baskı, Ankara 1993.
Türk Ticaret Kanunu Gerekçesi.
Karayalçın, Yaşar, Ticaret Hukuku, I. Giriş, Ticari
Đşletme, 3. Baskı, Ankara 1968.
Mimaroğlu, Sait Kemal, Ticaret Hukuku, C.I,
Đşletme Hukuku, 3. Baskı, Ankara 1978.
Seviğ, Vasfi Reşat., Ticaret Kanunu Şerhi, C.I,
Đstanbul 1934
___________________________________________________________________
[1]
Karayalçın, Y., Ticaret Hukuku, I. Giriş, Ticari
Đşletme, 3. Baskı, Ankara 1968, s.99.