“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
83
p. Nizamnamə Kapitalının Şə rtə Bağlı Olaraq
Artırılması
Layihənin tənzimlədiyi bir başqa yenilik, nizam-
namə kapitalının şərtə bağlı olaraq artırılmasıdır.
Nizamnamə kapitalının şərtə bağlı olaraq artırıl-
masında, dəyişdirilmə və satın almaq hüquqlarına
istinad edən artırılmanın nisbəti və həyata ke-
çirilmə müddəti üçüncü şəxsin davranışlarına
bağlıdır. Bu yol ilə, qiymətli kağızlar tənzimləyici
kimi, şirkətin maliyyə məsələləri və işçilərin şir-
kətdə səhmdar olma məsələsi də, həll ediləcəkdir.
r. Đşçilə rin Şirkətdə Səhmdar Olması
Layihədə işçilərin şirkətdə səhmdar olmasını tə-
min edən iki yol tənzimlənmişdir. Bunlardan bi-
rincisi, şirkətin nizamnamə kapitalının şərtə bağlı
olaraq artırılmasıdır. Digəri isə, öncəlik hüquqları-
nın məhdudlaşdırılmasıdır. Belə ki, yeni tənzim-
lənən (çıxarılan) səhmlərin işçilərə təqdim edilmə-
sinin, “öncəlik hüquq”larının məhdudlaşdırılması
baxımından haqlı səbəb olduğu layihədə tənzim-
ləndi (T K.m.461).
s. Təzminaat Tələ binin Đrəli Sürülmə si
6762 sayılı Qanunda tənzimlənən “ dolaylı zərərin
səhmdarlar və şirkət alacaqlıları tərəfindən tələb
edilməsini” nəzərdə tutan normalar qarışıq olduğu
kimi, açıq da deyildir. Həmin qanunun 309-cu
maddəsinin 1-ci bəndində, səhmdarlar ilə kredi-
torlara (alacaqlılara) şirkətlə eyni səviyyədə (sıra-
da) məhkəmədə iddia qaldırmaq hüququnu ver-
mişdir. 2-ci bəndində isə, bu hüququn təkcə şir-
kətin iflas etməsi halında və iflas idarəsindən son-
ra, həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi mübahi-
sələrə səbəb olmuşdur.
Layihə bu problemi həll etmək üçün, zərəri tələb
etmək hüququnu şirkətə verdi. Şirkət bu hüqu-
qundan istifadə etmədikdə isə, səhmdara verdi.
Şirkətin iflası halında isə, bu hüququ birinci növ-
bədə iflas idarəsinə verdi.
t. Birgə Məsuliyyə t
Đsveçrə Borclar Qanununun 759-cu maddəsinin
eynilə layihədə tənzimlənməsi məsuliyyətə dair
mühüm bir yenilik oldu. 6762 sayılı Qanunda tən-
zimlənən “ birgə məsuliyyət” anlayışı, məsul olan
şəxslərin zərərin hamısından birgə məsuliyyət
daşıdığı və geriyə tələb hüququnun olmadığı ni-
zamlanmaqdadır.
Đsveçrədəki ədəbiyyat bu anlayışın ədalətə və bir-
gə məsuliyyət məfhumuna zidd olduğunu qəbul
edir. Đsveçrə Borclar Qanununun 758-ci maddəsi-
nin əsaslandırılmış mətnində tənzimlənən idarə
heyətinin mütləq surətdə birgə məsuliyyət daşı-
ması anlayışı, hər hansı heyət üzvünün ödəmə
qabiliyyəti olmaması halında, idarə heyətinin bü-
tün üzvlərininin (bütün cavabdehlərin) səbəb-
ileri sürülmesine ilişkin hükümleri gerekli
açıklıktan yoksun ve karışıktır. Bu kanunun
309. maddenin birinci fıkrası, paysahipleri ile
alacaklılara şirketle aynı sırada ve eşit dava
hakkı tanımışken, ikinci fıkranın bu hakkın
ancak şirketin iflasında ve iflâs idaresinden
sonra kullanılabileceğini öngörmesi tartışma-
lara sebep olmuştur. Tasarı bu karışıklığı,
dava hakkını şirkete ve ikmali halinde paysa-
hibine tanıyarak, iflasda da önce iflâs idare-
sine tanıyarak ortadan kaldırmıştır.
u. Sorumlulukta Teselsül
Đsv. BK m. 759'u aynen alarak T asarı, kurul
sorumluluğunda önemli bir yenilik yapmıştır.
6762 sayılı Kanun anonim ortaklığa hakim
olan müteselsil sorumluluktan sorumluların
zararın tümünden müteselsilen sorumlu olma-
larını anlıyor, rûcu ile de ilgilenmiyordu.
Hakim Đsviçre öğretisi bu anlayışın adalete ve
müteselsil sorumluluk kavramına aykırı
olduğu görüşündeydi. Đsv. BK m. 758'in ge-
rekçesinde, klasik mutlak m üteselsil kurul
sorumluluğu anlayışı altında, münferit üyenin
ödeme olanaksızlığın ceremesini davalıların
tümünün, nedensellik bağı bulunmamasına
rağmen çekmesi düşüncesinin yattığı; oysa,
anonim şirkete egemen olan şeffaflık ilkesi ve
yeni özel denetim sistemi karşısında bu anla-
yışın haklılığını yitirdiği belirtilmiştir. Artık
tesbiti kolay olan kusurun büyüğü ve küçüğü
ayrımına da hukukî sonuç bağlanmalıdır. Bu
sebeple T asarı farklılaştırılm ış teselsül ilke-
sini kabul etmiştir.
v. Cezaî Sorumluluk
Cezaî sorumluluk hükmü de T asarı'nın bir
yeniliğidir.
4. Limite d Şirke tle r
a. Kuruluş
T asarı’da limited şirket hükümlerinde deği-
şiklikler yapılmıştır. Bu de ğişiklikte, halen
Đsviçre'de tartışılmakta olan Đsv. BK'nun limi-
ted şirketlere ilişkin hükümlerinin revizyo-
nuna ilişkin tasarı da dikkate alınmıştır. De-
ğişikliği yönlendiren düşünce, ileriki yıllarda,
çeşitli sebeplerle, özellikle asgarî sermayenin
yüksekliği sebebiyle girişimcilerin anonim
şirket yerine limited şirket kurmaya daha
fazla yönelecek olmaları dolayısıyla bu şirketi
biraz daha sermaye şirketine yaklaştırılma-
sıdır. Bu ana amaç nedeniyle T asarı kaynak
Đsviçre modelinden bir çok noktada ayrılmış-
tır. Limited Şirketin de en az anonim şirket
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
84
nəticə əlaqəsi olmasa belə, məsuliyyət daşıyacağı
fikrinə istinad edir.
Amma, Səhmdar Cəmiyyətdə hakim olan şəffaf-
lıq prinsipi və yeni xüsusi nəzarət-təftiş sisteminin
qarşısında bu anlayışın reallığını itirdiyi qəbul
edilir. Bundan sonra, müəyyənləşdirilməsi daha
asan olan təqsirin dərəcəsinə bir hüquqi nəticə
bağlanmalıdır. Buna görə də, layihə fərqləndirilən
birgə məsuliyyət prinsipini qəbul etdi.
u. Cinayət Mə suliyyəti
Cinayət məsuliyyətinə dair normalarda layihənin
yeniliklərindəndir.
5. Məhdud Məsuliyyə tli Cəmiyyət
a. Ümumi Olaraq
Layihədə məhdud məsuliyyətli şirkətə dair nor-
malar da dəyişdirildi. Bu dəyişikliklər həyata
keçirilərkən, hələ də Đsveçrədə mübahisələndiri-
lən Đsveçrə Borclar Qanununun məhdud məsuliy-
yətli şirkətlərə dair normaları nəzərə alındı. Dəyi-
şikliklərin əsas məqsədi, gələcəkdə meydana çıxa-
caq olan müxtəlif səbəblər dolayısıyla, xüsusilə
minimum nizamnamə kapitalı limitinin çox olma-
sı səbə bi ilə sahibkarların səhmdar cəmiyyəti təsis
etmək əvəzinə, məhdud məsuliyyətli cəmiyyət
təsis etməyə daha çox üstünlük vermələri səbəbi
ilə, bu şirkəti (mmc) bir az daha sərmayə şirkətinə
yaxınlaşdırmaqdır. Bu əsas məqsəd səbə bi ilə
layihə, mənbəyi olan Đsveçrə modelindən bir çox
məsələdə fərqləndi.
Məhdud Məsuliyyətli şirkətin də, ən az səhmdar
cəmiyyət qədər ticarət və sənayedə funksiyası ol-
ması və xüsusilə son illərdə xarici invenstisi-
yaların bu şirkət növünə rəğbət göstərmələri də
məhdud məsuliyyətli şirkətə dair normaların əsaslı
şəkildə dəyişdirilməsinə səbəb oldu.
b.Şirkə tin Təsis Edilməsi
MMC-nin təsisinə dair olan normalarda mühüm
dəyişikliklər edilmədi. Bu sahədəki birinci yeni-
lik, şirkət nizamnaməsinin (ana müqaviləsini)
şərtləri, (a) məcburi şərtlər və (b) imperativ olabil-
məsi üçün şirkət nizamnaməsində tənzimlənməsi
lüzumlı olan şərtlər olmaqla, iki yerə bölündü.
Yeni sistem, şirkət nizamnaməsinin mütəxəssislər
tərəfindən hazırlanmasının vacibliyini ortaya çı-
xartdı. Belə ki, mütəxəssislər tərəfindən hazırlanan
şirkət nizamnaməsi mübahisələri azaldacaqdır.
Đkinci yenilik isə, bir ortağı olan məhdud mə-
suliyyətli şirkətdir.
Üçüncü yenilik isə, təsisçi ortaqların nizamnamə
kapitalındakı payının (mayasının) hissə-hissə ödə-
nilməsinin ləğv edilməsidir. Belə ki, nağd ödəniş
bir çox normaya ehtiyac olmaması nəticəsini mey-
dana gətirdi.
kadar ticaret ve sanayi hayatında işlev sahibi
olması ve özellikle son yıllarda yabancı ya-
tırımların bu türü tercih etmeleri de limited
şirkete ilişkin hükümlerin geniş çapta değişti-
rilmesinde rol oynamıştır.
b. Kuruluş
Limited şirketin kuruluşuna ilişkin hükümler-
de büyük de ğişiklik yapılmamıştır. Anılması
gereken ilk yenilik şirket sözleşmesinin (a)
zorunlu içerik, (b) bağlayıcı olması için şirket
sözleşmesinde yer alması gereken kayıtlar
olmak üzere iki kısma ayrılmış olmasıdır.
Sistem, şirket sözleşmelerinin bilinçle hazır-
lanması gereğini ortaya çıkarmaktadır. Bilinç-
le hazırlanan bir şirket sözleşmesi de ihtilaf-
ları azaltacaktır. Đkinci yenilik ise tek ortaklı
limited şirkettir. T ek ortağa düşen limited şir-
ketlere ilişkin tescil de bir yeniliktir. Üçüncü
yenilik ise esas sermaye payının taksitle
ödenmesinin kaldırılmış olmasıdır. Peşin öde-
me birçok hükmü gereksiz hâle getirmiştir.
c. Esas Sermaye Payı
T asarı'nın önemli yeniliği esas sermaye pa-
yında gerçekleşmiştir. Đlk olarak "ortağın ser-
mayesi" (6762 sayılı Kanun m. 507.3) ile
"sermaye payı" (6762 sayılı Kanun m. 518.1)
terimlerinin yarattığı -mehaz Đsv. BK'dan
gelen- karmaşaya son verilmiştir. Böylece öğ-
retideki kullanılan "temel sermaye payı" ve
"sermaye payı" terimlerine de artık gerek kal-
mamıştır. Đkinci olarak hiçbir yararı olmayan,
aksine güçlüklere yol açan "bir ortak, bir pay"
ilkesi terk edilmiş, bir ortağın birden çok payı
ola-bileceği kabul edilmiştir. Üçüncüsü esas
sermaye payının nama yazılı senede bağlan-
masıdır.
d. Payın Ge çmesi
6762 sayılı Kanun'da ağır şekil şartlarına ve
yorum güçlüklerine sebep olan maddî kural-
ları olan bağlanmış payın geçmesine ilişkin
hükümler sadeleştirilmiştir. "Payın geçmesi"
payın devrini, mirasla kazanılmasını ve cebri
icra yoluyla edinmeyi içeren çatı kavramı
ifade ettiğinden, terimlerde özel bir özen gös-
terilmiştir.
e . Özel Onaylı De vir ile Payın Đhale sinin
Kaldırılması
T asarı hemen hemen hiç uygulanmayan 6762
sayılı Kanunun 523 ve 524. maddelerinde dü-
zenlenmiş bulunan özel onaylı devir ile payın
ihalesine yer vermemiştir.