“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
78
- Hakimiyyətdən sui-istifadə edilməsi halında
idarə heyətinə qarşı məsuliyyət iddiasının qal-
dırmaq hüququ verildi(T K.m. 194).
- T am hakimiyyətdə ikən əməl etməməsi tələb
edilən təlimatlara əməl etməsi halında səhmdara
qarşı məsuliyyət iddiasını qaldırmaq hüququ (T K.
m. 204).
- Nəzarətçi təyin edilməsini tələb etmək hüququ
(T K.m.399 6).
- Ümumi heyətin qəbul etdiyi qərarların etibarsız
sayılmasının müəyyənləşdirilməsini tələb etmək
hüququ (T K.m. 447).
- Qanunun tələb etdiyi şərtlərə uyğun gələn təsfiyə
məmurunun seçilməsini tələb etmək hüququ (T K.
m.537).
3. Bəzi hüquqlardan istifadə edilməsi daha təsirli
və asan hala gətirildi, inter alia;
- təmsilçini ümumi heyət iclasından əvvəl təlimat
almasının məcburiliyi (TK.m.428,429).
- Məlumat tələb etmək hüququ (T K.m. 437).
- Yoxlamaq hüququ (T K.m. 437).
4. Şəffaflığı təm in edən vasitələrin sayı artırıldı.
- Web sitesi (adresi) (T K.m.1502;1505).
5. Səs verm ədən im tiyaz (üstünlük) hüququ m əh-
dudlaşdırıldı (TK.m . 479).
6. Bağlanm a sistem i özbaşınalıqdan və dəqiq ol-
mayan norm alardan xilas edildi (TK.m . 453,455).
7. Xəbərdar edilm ə (məlumat verm ək) öhdəliyi
nəzərdə tutulm uşdur. inter alia
Bir səhmdarın, şirkətdəki səhmlərinin sayı, müəy-
yən bir səviyyəyə çatmasa, (T K.m.198.1) haki-
miyyət müqaviləsinin bağlanması (TK.m. 198.2);
şirkətin birləşməsi müqaviləsinin imzalanması,
birləşmə mərhələsində iştirak edən səhmdarların
mal varlıqlarında dəyişmə olması (TK.m.150) ki-
mi hallarda, məlumat vermək öhdəliyi nəzərdə
tutuldu.
8. Đdarə heyəti üçün bəzi mühüm mövzulara dair
ifadə verm əsi və ya hesabat (raport) verm əsi öh-
dəliyi nəzərdə tutuldu. Inter alia
- Bağlı ortaqlığın (şirkət) idarə heyətinin şirkətlər
qrubu ilə münasibətlərə dair raportu (T K.m.
199.1-3).
- Hakim ortaqlıq (şirkəti) səhmdarının şirkət qru-
bundakı münasibətlərinə dair raportu (T K. m.
199.4).
- T əşkilati idarə edilmə prinsiplərinin təhlilinin
açıqlanması (T K.m.375.1/f; 1507).
- Birleşme, bölünme ve tür değiştirmede so-
rumluluk davası (T K m. 194).
- Hakimiyetin kötüye kullanılması halinde
yönetim kuruluna sorumluluk davası (T K m.
202.2) ve alacaklıların davasına müdahale
(T K m. 202.3).
- Tam hakimiyette uyulmaması gereken tali-
matlara uyan paysahibine sorumluluk davası
(T K m. 204).
- Denetçi atanması davası (T K m. 399.6).
- Genel kurul kararlarının hükümsüzlüğünün
tespiti davası (T K m. 447).
- Kanuni şartlara uygun tasfiye memuru
seçimi talebini içeren dava (T K m. 537).
3) Bazı hakların kullanılması 6762 sayılı
Kanun’a nazaran daha etkili ve kolay hale
gelm iştir, inter alia,
- Kurumsal temsilci sistemi (T K m. 428, 429).
- T emsilcinin genel kuruldan önce talimat
alma zorunluluğu (T K m. 428, 429).
- Bilgi alma hakkı (T K m. 200, 437).
- Đnceleme hakkı (T K m. 437).
4) Şeffaflığı sağlayan araçlar artm ıştır.
- web sitesi (T K m. 1502, 1505).
5) Oyda imtiyaz sınırlandırılm ıştır (TK m. 479).
6) Bağlam sistemi keyfîlikten ve ucu açık dü-
zenlemelerden kurtarılm ıştır (TK m. 493, 495).
7) Bildirim yüküm leri öngörülmüştür. Inter
alia,
Bir paysahibinin şirkette belirli pay yüzdele-
rine ulaşması (T K m. 198.1); hakimiyet söz-
leşmesi kurulması (T K m. 198.2); birleşme
sözleşmesinin imzalanmasından sonra, birleş-
meye katılan ortaklıkların malvarlıklarında
de-ğişiklik olması (T K m. 150) gibi hallerde
bildirim yükümü öngörülmüştür.
8) Yönetim kurulunun önem li bazı konularda
beyanda bulunması veya rapor verm esi yükü-
mü getirilm iştir. Inter alia,
- Bağlı ortaklık yönetim kurulunun toplulukla
ilişkiler raporu (T K m.199.1-3).
- Hakim ortaklık paysahibinin topluluk ilişki-
leri raporu (TK m. 199.4).
- Kurumsal yönetim ilkeleri değerleme açık-
laması (T K m. 375.1/f, 1507).
- Kuruluş (T K m. 349) ve sermaye artırımı
beyannamesi.
“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
79
- Şirkətin təsis edilməsinə (T K.m.349) və nizam-
namə kapitalının artırılmasına dair bəyannamə
verilməsi.
m. Azlıq Hüquqları
Layihədə azlıq hüquqlarına dair üç əsas yenilik
tənzimləndi.
a. Azlıq hüquqlarından təsirli (faydalı) bir şəkildə
istifadə edilməsinə mane olan, “ gündəliyə bağlı-
yıq” qaydasına əsaslı istisnalar gətirildi. (m. 364,
463, 438-440).
b. Azlıq hüquqları sisteminin mərkəzində xüsusi
nəzarətçinin təyin edilməsi hüququ yer alır. Çün-
ki, həmin nəzarətçinin raportu, məsuliyyət iddiası
ilə başlayan məhkəmə işinə gedən yolu aça bilən
və lazım gəldikdə balansın müzakirə edilməsini
təxirə sala bilən bir raportdur. Xüsusi nəzarətçi
texnologiyası fəaliyyət göstərmədiyi halda azlıq
hüquqlarından gözlənilən fayda əldə edilə bilmə-
yəcəkdir. 6762 saylı Qanunda nəzərdə tutulan sis-
tem faydalı deyildir. Çünki, bir tərəfdən gündə-
likdə maddə olmasının vacibliyi, mübahisələrə sə-
bəb olduğu kimi, digər tərəfdən də xüsusi nəza-
rətçini ümumi heyət seçirdi. Layihə, bu çatışmaz-
lıqları həll etdi, xüsusi nəzarətçinin (auditorun)
məhkəmə qərarı ilə təyin ediləcəyini tənzimlədi
və xüsusi ehtiyaclara cavab verən şəkildə “xüsusi
nəzarətçi” yenidən tənzimləndi (m.438-440).
Bunun kimi, ümumi heyətin iclasının çağırılması
üçün idarə heyəti üçün imperativ iddia müddətləri
nəzərdə tutulmuşdur (T K.m. 412).
c. Azlığa şirkətin ləğv edilməsini tələb etmək hü-
ququ verildi (T K.m.531).
- Maliyyə tabellərini yoxlayan nəzarətçinin, haqlı
səbəbləri və obyektivliyi pozduqda azlıq tərəfin-
dən vəzifədən çıxarılması və əvəzinə yeni bir
nəzarətçinin təyin edilməsi tələbi ilə məhkəmədə
iddia qaldırmaq imkanı verildi (T K.m. 389.4).
- Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətlərdə hissə sə-
nədlərinin (səhmlərin) hazırlanmasını tələb et-
mək hüququ azlığa verildi (T K.m. 486).
n. Səhmdarın Şirkə tdən Çıxarılması (Squeeze
Out)
AĐ-nın 2004-cü il tarixli “take over bids” əsasna-
məsində, Forum European ilə yuxarıda qeyd edi-
lən 093-də Səviyyəsi Çox Yüksək Olan Mütə-
xəssislərin Raportunda və AĐ-na üzv olan bir çox
ölkə qanunlarında, “ şirkətin səhmlərinin 90% -
95%-nə sahib hakim səhmdara 5%-10% arasında
səhmə sahib olan azlığın səhmlərini satın alaraq
onları şirkətdən çıxarmaq (squeeze out) hüququnu
verdi”. Layihə, böyük çoxluğa (80-95%) bu hü-
ququ iki halda verdi;
m. Azlık Hakları
T asarı’da azlık hakları ile ilgili olarak üç yön-
den iyileştirme yapılmıştır: (a) Azlık hakları-
nın etkin bir şekilde kullanılmasını engelle-
yen, gündeme bağlılık ilkesine haklılık temeli
güçlü istisnalar getirilmiştir (m. 364, 463, 438
- 440). (b) Azlık hakları sisteminin merke-
zinde özel denetçi atanması yer alır. Çünkü
onun raporu, sorumluluk davasına giden yolu
açabilecek; gereğinde bilanço müzakereleri
ertelenebilecektir. Özel denetçi mekanizması
işlemezse, azlık haklarından beklenen yarar
elde edilemez. 6762 sayılı Kanun’da sistem
sakattı. Çünkü, bir taraftan gündemde madde
bulunmasının gerekip gerekmediği tartışma-
lara yol açıyor, diğer taraftan özel denetçiyi
genel kurul yani çoğunluk seçiyordu. T asarı,
bu aksaklıkları gidermiş, denetçinin mahkeme
tarafından seçilmesi sağlanmış ve özel ihti-
yaçlara cevap verecek şekilde denetçi yeniden
kaleme alınmıştır (m. 438-440). Bunun gibi
genel kurulun toplantıya çağrılmasında yöne-
tim kurulunu bağlayıcı süreler konulmuştur
(T K m. 412) (c) Aynen paysahipliği hakların-
da olduğu gibi azlık hakları listesine yenileri
eklenmiştir. Inter alia,
- Azlığa şirketin feshini isteme hakkı tanın-
mıştır (T K m. 531).
- Finansal tabloları inceleyen denetçinin,
haklı sebeplerin varlığı ve tarafsızlığı ihlâl
etmesi halinde azlık tarafından görevden alın-
ması ve yerine yenisinin atanması davası açıla-
bilmesine olanak sağlanmıştır (TKm. 389. 4).
- Kapalı anonim şirketlerde pay senetlerinin
basılmasını talep hakkı azlığa verilmiştir (T K
m. 486).
n. Paysahibinin Şirketten Çıkarılması
(Squeeze Out)
AT 'ın 2004 tarihli "takeover bids" yönerge-
sinde, Forum European ile yukarıda 093’de
Yüksek Düzeyli Uzmanlar Raporunda ve bir-
çok AB üyesi ülkenin kanunlarında anılan,
şirketin paylarının en az %90-%95'ine sahip
hakim paysahibine, %5-%10 arasında paya
sahip azlığın, yani azlığı oluşturan paysahip-
lerinin paylarını satın alarak onları şirketten
çıkarmak (squeeze out) hakkı tanınmıştır. Ta-
sarı, büyük çoğunluğa bu hakkı iki halde tanı-
mıştır: -Bölünmede (T K m. 141.2) -T am
hakimiyet halinde (TK m. 208).