Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

72 

3. Səhmdar Cəmiyyətlə r (Anonim Şirkə tlə r) 

Layihənin  Səhmdar  Cəmiyyət  bölməsi,  demək 

olar  ki,  yenidən  yazıldı.  6762  sayılı  Qanunda 

nizamlanan  bir  neçə  qayda Layihədə tənzimləndi. 

Həyata  keçirilən  yenilikləri,  sistemə  və  təşkilat-

lara dair olan yeniliklər ilə, fərdi yeniliklər olmaq-

la,  iki  bölmədə  toplamaq  və  təhlil  etmək  müm-

kündür. Bu yeniliklər, Səhmdar Cəmiyyətlər sahə-

sindəki  qanunvericiliyi  AET   /AĐ-nın  şirkətlərə 

dair əsasnaməsinə uyğunlaşdırdı. 

Layihənin,  Səhmdar  Cəmiyyətinə  dair  normala-

rında bütün dünyada və Avropada yeni sayılan bir 

terminə  yer  verildi.  Bu  termin  “ səhmləri  birjada 

(bazarda) satılan səhmdar cəmiyyətdir”.  

Həqiqətən  Layihənin  bir  çox  yerində “ Açıq T ipli 

Səhmdar  Cəmiyyət  (Halka  Açıq  AŞ)  əvəzinə, 

“ səhmləri  birjada  satılan  və  alınan  səhmdar  cə-

miyyət (pay sənətləri borsada işləm görən anonim 

şirkət)” ifadəsindən istifadə edilmişdir.  

Avropada  artıq  “xalq  şirkəti”  (public  company, 

Pulilamsgersellschaft)  anlayışı,  “ səhmləri  birjada 

satılan  və  alınan  şirkət”  və  ya  qısaca,  “ birja  şir-

kəti”  anlayışı  ilə  əvəz  edilmişdir. T əşkilatın  idarə 

olunması  qaydaları  və konsolide  finansal tablolar 

(ĐFRS),  ”səhmləri  birjada  satılan  və  alınan  şirkət-

lərə” tətbiq edilir.  

Bağlı adlı  səhmlərdə və başqa mövzularda “ səhm-

ləri birjada satılan və alınan şirkətlər” üçün xüsusi 

normalar  tənzimləndi  və  bu  mövzularda  “ Açıq 

T ipli  Səhmdar  Cəmiyyət”  ifadəsindən  istifadə 

edilmədi. Doktrinada və digər sahələrdə, səhmləri 

birjada  alınıb-satılmayan  səhmdar  cəmiyyətin 

səhmdarların  sayı  müəyyənləşdirilmiş  saydan  çox 

olsa  belə,  əslində  açıq  tipli  olmadığı  fikri  haqlı 

olaraq formalaşırdı. 

Bu  baxımdan  Sərmayə  Bazarı  Qanunun  mövzusu 

olan,  “xalqa  açıq  səhmdar  cəmiyyət”  (açıq  tipli 

səhmdar  cəmiyyət)  anlayışının müzakirə edilməsi 

ehtiyacı  meydana  gəldi.  Səhmləri  birjada  satılıb 

alınmayan,  lakin  səhmdarların  sayı,  250-dən  çox 

olan  və  ya  səhmlər  satış  üçün  xalqa  təklif  edilən 

və ya təklif edilmiş sayılan bir şirkətin “ Açıq T ipli 

(xalqa  açıq)  Şirkət”  adı  ilə  adlandırılan  şirkət  nö-

vünün  mühafizə  edilməsinin hüquqi  siyasət  baxı-

mından  faydalı  olub  olmadığı,  təhlil  edilməlidir. 

Lakin,  bu  mövzu,  Layihənin  vəzifəsinə  daxil  de-

yildi. 

Amma,  səhmdar  cəmiyyətlərdəki  yeniliklərin yal-

nız  T ürkiyə  şirkətlər  hüququnun  AĐ-nın  şirkətlər 

hüququna  uyğunlaşdırılması  məqsədi  ilə  həyata 

keçirildiyini  qeyd  etmək  də  düzgün  deyildir.  Bu 

yeniliklərin  mərkəzində,  çağdaş  yeniliklər,  nəzə-

hesaplarının  denetimi  ve  kârın  belirlenmesi 

hususunda  modern  kurallar  getirilmiş,  dene-

tim  yeminli  malî  müşavir  ile  serbest  muha-

sebeci  malî  müşavirlere  bırakılmıştır.  Ayrıca 

kanununa  şirketten ayrılan  ortağın  eski  borç-

lardan sorumluluğuna ilişkin özel zamanaşımı 

hükümleri konulmuştur.  

Sınırlı  sorumlu  bir  şahıs  şirketi  modeli  olan, 

Almanya'da  ünlü  "Limited  Şirket  ve  Ortağı 

Komandit  Şirket" (GmbH  G  Co.  KG)  formü-

lü  ile  ünlenen,  Đsviçre'de  de  güncel  olan, 

Fransa’da  hatta  ABD'de  de  tanınan  bu  şirket 

ilişkin herhangi bir hükme kanunda yer veril-

memiştir. T ürkiye'de  hemen  hemen  hiç  bilin-

meyen, kanunu  dolanan  bu  yozlaşmış modeli 

düzenleyen  ülke  zaten  yoktur. T asarı  serma-

yesi  paylara  bölünmüş  şirkette,  6762  sayılı 

Kanunun düzeni aynen korunmuştur. 

3. Anonim Şirketle r 

Anonim  ortaklıklar  bölümü  yeniden  kaleme 

alınmış,  6762  sayılı  Kanun'un  pek  az hükmü 

T asarı'ya aktarılmıştır. Yenilikleri, sisteme ve 

kurumlara ilişkin olanlar ve münferit hüküm-

lere özgülenenler şeklinde iki bölümde topla-

yabiliriz:  Anonim  şirketler  alanında  AET /  

T 'ın  şirketlere  ilişkin  yönergeleri  ile  uyum 

sağlanmıştır.  

T asarı’nın  anonim  şirketlere  ilişkin  düzenle-

melerinde,  tüm  Dünya'da  ve  Avrupa'da,  son 

zamanlarda yeni bir terime özellikle yer veril-

miştir.  

Gerçekten  bir  çok  varsayımda  “halka  açık 

anonim  şirket” yerine “ pay  senetleri  borsada 

işlem gören anonim şirket” ibaresi tercih edil-

miştir.  

Avrupa’da  da  artık  “halk  şirketi”  (public 

company,  Pulikumsgesellschaft)  yerini  “ pay 

senetleri  borsada  işlem  gören  şirket”e  bazen 

de  kısaca  “ borsa  şirketi”ne  bırakmıştır.  Ku-

rumsal  yönetim  kuralları  ve  konsolide  finan-

sal  tablolarda  IFRS,  pay  senetleri  borsada 

işlem  gören  şirketlere  uygulanmakta  ve  bağlı 

nama  yazılı  paylarda  ve  daha  birçok konuda 

pay senetleri borsada işlem gören anonim şir-

ketler için özel düzenlemeler getirilmekte, bu 

hallerde “ halka açık anonim şirket” teri-minin 

kullanılmasından kaçınılmaktadır.  

Öğretiye  ve  ilgili  çevrelere, haklı  olarak,  pay 

senetleri  borsada  işlem  görmeyen  bir  anonim 

şirketin –isterse  paysahipleri  belli  bir  sayının 

üstünde olsun- halka açık olmadığı düşüncesi 

hakim olmaya başlamıştır. Bu yönden SerPK'-

---

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

73 

riyyələr,  tənqidi  fikirlər,  plenum  qərarları,  prob-

lemlərin  hərtərəfli  həll  edilməsinin  vacibliyi  və 

səhmdar  cəmiyyətlərin,  xüsusilə  səhmləri  birjada  

alınıbsatılan  səhmdar  cəmiyyətlətin  özlərinə  xas 

dinamikası yer tutur.  

Qeyd  edilən  səhmdar  cəmiyyətin  nə  üçün,  “ açıq 

tipli” olduğunu cavablandırmaq əslində çox çətin-

dir.  Bundan  ba şqa,  səhmləri  birjada  alınıb-satıl-

mayan,  lakin  satış  üçün  xalqa  təklif  edilmiş  olan 

və  ya  belə  olduğu  qə bul  e dilən  yaxud,  “ birjada 

alınıb-satılmasa  belə”  səhmdarların  sayı  nəzərə 

alınaraq şirkətin “Açıq T ipli” olub olmadığını təs-

bit edən qayda, çağdaş qaydalara uyğun  gəlməyən 

bir  qaydadır.  Bu  baxımdan,  Sərmayə  Bazarı  Qa-

nununun  tənqid  edici  bir  baxışla  təhlil  edilməsi, 

artıq  süni  bir  vəziyyətdə  olan “ Açıq T ipli  Səhm-

dar  Cəmiyyət”  anlayışının  ləğv  edilməsi  və  ya 

başqa  bir  növ  ilə  əvəz  edilməsi  lazımdır. Layihə, 

bu  köhnə  məfhumun  əvəzinə  istisnalar  olsa  da 

belə  “ səhmləri  birjada  alınıbsatılan  səhmdar  cə-

miyyət” məfhumunu istifadə etmişdir. 

a. Tə sis Edilmənin Yenidən Tənzimlənməsi   və 

Tə dricən Təsis Edilmənin Lə ğv Edilməsi  

6762 sayılı Qanunda tənzimlənən səhmdar cəmiy-

yətin təsis edilməsinə dair sistem, müxtəlif səbəb-

lərə  görə  tamamilə  pozulmuşdu.  Normaların  çox 

hissəsi bəzi  qanun dəyişiklikləri ilə tətbiq edilməz 

hala gətirilmişdi.  

6762  sayılı  Qanunun  tətbiq  edildiyi  dövrdə  təd-

ricən təsis  edilmə haqqındakı  normalar,  bu  qayda 

ilə  hər  hansı  şirkət  təsis  edilmədiyi  üçün  demək 

olar ki, heç tətbiq edilmədi.  

559  sayılı  Qanun  Qüvvəsindəki  Qərarnamə 

(QQQ) ilə təkcə təsis edilmənin bir mərhələsi olan 

“məhkəmə  tərəfindən  təsdiqlənmə”  mərhələsi 

ləğv  edildi,  bununla  birlikdə,  -deyəsən  səhvən- 

“təsis edilməmiş sayılma” normasını da ləğv etdi. 

Bu  dəyişiklik  səbəbi  ilə  331-ci  maddə  başda  

olmaqla,  6762  sayılı  Qanunun  bəzi  normalarında 

boşluqlar  meydana  gəldi.  Ayrıca  qeyd  edilən 

QQQ  ilə  və  buna  bağlı  təlimatlar  ilə  285-ci  mad-

dənin  də  anlaşması  çətinləşdi.  Sənaye  və T icarət 

Nazirliyinin  təsis  və  ana  müqavilə  (nizamnamə) 

dəyişdirilməsində  etibarlı  olan  icazə  verilmənin 

məhdudlaşdırılıb  6762  saylı  Qanunu  istisnalar  ilə 

dolu  olan  bir  qanun  halına  gətirən  4884  saylı  qa-

nun da bütövlüyü pozdu. Nəhayət, 5083 saylı T .R. 

Dövlətinin  Pul  Vahidi  Ha qqındakı  Qanun  təsis 

edilmənin  yenidən  tənzimlənməsinin  bir  ehtiyac 

olduğunu göstərdi. 

Layihə,  istisnalı  normativ  akt  sistemini mühafizə 

etməklə  birlikdə, təsis  edilmə  mərhələsində “təsis 

edici əqd” sistemini açıq olaraq tənzimlədiyi kimi, 

nın  konusu  olan  “ halka  açık  anonim  şirket” 

kavramının  sorgulanması  gereği  ortaya  çık-

mıştır. Pay senetleri borsada işlem görmeyen, 

ancak  paysahibi  sayısı  250'yi  aşan  veya  pay 

senetleri halka  arzedilmiş  bulunan veya  arze-

dilmiş  sayılan  bir  şirketin  halka  açık  şirket 

denilen  bir  ara  sınıf  olarak  korunmasında 

hukuk  politikası  yönünden  bir  yarar  olup ol-

madığı  incelenmesi  gereken  ancak T asarı’nın 

görev alanı dışında kalan bir sorundur.  

Bir anlamda, anonim şirketler reformu denile-

bilecek  yenileştirmeyi,  sadece  AB  şirketler 

hukuku ile uyumlaştırma amacıyla açıklamak 

doğru  olmaz.  Bu  reformun  temelinde,  çağdaş 

gelişmelerin,  teorilerin,  eleştirel  öğretinin, 

içtihat  birikiminin,  sorunlara  çok  yönlü  yak-

laşımların ve anonim şirketlerin, özellikle pay 

senetleri  borsada  işlem  gören  anonim  şirket-

lerin kendi dinamiklerinin de etkisi vardır.  

Sayılan anonim şirketin niçin halka açık oldu-

ğu cevaplanması güç bir sorudur. Ayrıca, pay 

senetleri  borsada  işlem  görmeyen,  ancak  hal-

ka  arzedilmiş  olan  veya  böyle  sayılan ya  da 

nitelendirmede –borsada  işleme  konu olmasa 

bile-  paysahibi  sayısını  esas  alan  bir  yöntem 

modern anlayışla  pek  bağdaşmamaktadır.  Bu 

yönden  SerPK'nın  eleştirel  bir  bakışla  değer-

lendirilmesi,  artık  yapay  bir  konumda  bulu-

nan  halka  açık  anonim  şirket  sınıfının  ya 

kaldırılması  ya  da  başka  bir  sınıf  halinde  dü-

zenlenmesi  doğru  olur.  T asarı,  bu  eskimiş 

kavram  yerine  -bazı  istisnalar  dışında-  pay 

senetleri  borsada  işlem  gören  anonim  şirketi 

esas almıştır.  

a.  Kuruluşun Yeniden Düzenlenmesi ve  

Te drici Kuruluşun Kaldırılması 

6762  sayılı  Kanun'un,  anonim  şirketlerin  ku-

rulmasına ilişkin sistemi, çeşitli sebeplerle ta-

mamen  bozulmuş,  maddelerin  büyük  çoğun-

luğu, bazı kanun değişiklikleri nedeniyle dev-

re dışında kalmıştı.  

6762  sayılı  Kanun  döneminde  tedrici  kuruluş 

hakkındaki hükümler,  bu  tür  kuruluşa  başvu-

rulmadığı için, hemen hiç uygulanmıyordu.  

559  sayılı  KHK  ile  sadece  kuruluşun  bir  aşa-

masını  oluşturan  mahkeme  onayı  kaldırılma-

dı,  aynı  zamanda,  -galiba  yanlışlıkla- "kurul-

mamış  sayılma"  hükmü  de  ilga  e dildi.  Bu 

değişiklik  dolayısıyla  311.  madde  başta  ol-

mak üzere, 6762 sayılı Kanun'un bazı hüküm-

lerinde  boşluklar  oluşmuştu.  Ayrıca,  sözü 

edilen  KHK  ile,  buna  dayalı  tebliğler  285. 

maddenin  de  anlaşılmasını  güçleştirmişti. 

---