Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

69 

Layihə,  agentin muzd  hüququnu,  fövqəladə  xərc-

lər ilə faizi tələb etmək hüququnu və müqavilənin 

sona çatmasını yenidən tənzimlədi. Bundan başqa, 

uyğunlaşdırma tələbi ilə, müqavilənin sona çatma-

sından  sonra,  etibarlı  olan  rəqabət  qadağası  ra-

zılaşmasına dair bir norma da tənzimləndi. 

7. Ticari Də ftərlə r Vasitə si Đlə Sübut Edilmə  

Artıq heç  bir ölkənin  qanununda tənzimlənməyən 

və  sübut  etmə hüququnun  prinsiplərinə  də  uyğun 

gəlməyən  ticari  dəftərlər vasitəsi  ilə  sübut  edilmə 

ləğv  edildi.  T icari  dəftərlər, təbii ki,  məhkəmənin 

qiymətləndirmə  səlahiyyətinə  tabe  olan  sübut 

kimi, yerini mühafizə edəcəkdir. 

8. Lə ğv Edilən Normalar 

6762  sayılı  Qanunda  təfsilatlı  olaraq,  tənzimlə-

nən “ticarət  dəllallığının”  (m.100-115)  köhnə  ol-

duğu  üç ün  və  tətbiq  edilməsi  mümkün  olmayan 

normalar nizamladığı üçün, ləğv edilməsi lüz umlu 

hala  gəlmişdi.  Bundan  başqa,  Borclar  Qanunun-

dakı  tənzimləmə  də  diqqətə  alınaraq  və  Borclar 

Qanunundakı  bu  normaların, tətbiqatda yetərli ol-

duğu  qəbul e dilərək, “ticari işlər dəllallığına” dair  

normalar ləğv edildi. 

Heç  bir  funksiyası  olmayan  və  nə  üçün  nəzərdə 

tutulduğu  da  məlum  olmayan  6762  sayılı  Qa-

nunun  135-ci  maddəsi  və  oxşar  maddələr  da  qa-

nun layihəsində tənzimlənmədi.  

B. Ticarə t Şirkə tləri Kitabı 

1. Ümumi Göstə rişlə r 

a. Ultra Vires (Şirkə tin Fə aliyyə t Sahəsi) 

6762  sayılı  Qanunda  ticarət  şirkətlərinin,  şirkət 

nizamnaməsində  (ana müqaviləsində)  nəzərdə  tu-

tulan  fəaliyyət  sahəsi  çərçivəsində  hüquqlar  əldə  

edə  biləcəyi  və  öhdəliklər  (borclar) yüklənə  bilə-

cəyi  prinsipi  qəbul  edilib.  Bu  normaya  görə, 

fəaliyyət sahəsindən kənarda şirkətin mülki hüquq 

qabiliyəti mövcud deyildir. Fəaliyyət sahəsi kəna-

rında  bağlanan  əqdlər,  ultra  vires  olduğu  üç ün, 

əhəmiyyətsiz sayılırdı.  

T ürkiyə hüququna 1957-ci il tarixli 6762 saylı Qa-

nunu  ilə  daxil  edilən, ticarət  şirkətləri  hüququnun  

əsasını təşkil edən “ Ultra Vires” prinsipi, T ürk T i-

carət  Hüququ  və  Mülki  Hüquq  ədə biyyatında 

tənqid  edilirdi.  Hətta  bəzi  alimlar  “ ultra  viresin” 

keçmişdən  qalan  mərkəz  planlama  anlayışı  ilə 

əlaqəli olduğunu irəli sürürdü.  

AET  qəbul etdiyi 1968-ci il tarixli və 68/54 sayılı 

şirkətlərə  dair  birinci  əsasnaməsinə  görə,  AET-na 

üzv olan ölkələr ultra vires qaydasını qanunlardan 

üçlüsü T asarı ile de bozulm am ış rekabet yak-

laşımında  koruma  altına  alınmıştır.  Haksız 

rekabet  alanında  ayrıca  çağdaş  içtihatlar  ve 

öğretiyle oluşan birikim, özenle korunmuştur. 

6. Acente  

6762 sayılı Kanunun acentenin haklarına iliş-

kin  hükümlerinde  bazı  boşluklar  vardı.  Bu 

boşluklardan  bir  kısmı  ücret  hakkı  ile  ilgili 

olup,  acentenin  emeğinin  karşılığını  alama-

ması  sonucunu  doğuruyordu.  Ancak,  en 

önemli  boşluk  denkleştirme  talebinin  kanun-

da  düzenlenmemiş  olmasıydı.  Eski  kanunun, 

sözleşmenin  sona  ermesine  ilişkin hükümleri 

de  yeterli  olmadıktan  başka,  açıklıktan  yok-

sun ve gereksinimlere cevap vermekten uzak-

tı. T asarı, acentenin ücret, olağanüstü giderler 

ile  faiz  isteme haklarını ve  sözleşmenin  sona 

ermesini yeniden düzenlemiş, ayrıca denkleş-

tirme talebiyle  sözleşmenin  sona  ermesinden 

sonra geçerli olan rekabet yasağı anlaşmasına 

ilişkin bir hükme yer vermiştir. 

7. Ticarî De fterle rle  Đspat 

Artık  hiçbir  ülkenin kanununda  yer  almayan 

ve ispat hukukunun ilkeleriyle de pek bağdaş-

mayan  ticarî  defterlerle  ispat  usulüne  son 

verilmiştir.  T icarî  defterler,  doğal  olarak, 

mahkemenin  takdirine  bağlı  delil  olma  nite-

liklerini korumaktadır.  

8. Kaldırılan Hükümle r 

6762  sayılı  Kanunda  ayrıntılı  bir  şekilde  dü-

zenlenmiş  bulunan  ticaret  işleri  tellallığı  (m. 

100-115), eskimiş ve artık uygulanma olanağı 

artık kalmamış  hükümlere yer vermişti.  Aynı 

konunun  BK'da  da  düzenlenmiş  bulunduğu 

dikkate alınarak ve BK'daki bu hükümler uy-

gulama  yönünden  yeterli  görülerek, ticarî  iş-

ler  tellallığına  ilişkin  maddeler  kanundan  çı-

karılmıştır.  

Hiçbir  işlevi  bulunmayan,  öngörülme  amacı 

da  pek  anlaşılmayan  6762  sayılı  Kanunun 

135.  maddesine  veya  benzeri  bir  hükme  ka-

nunda yer verilmemiştir. 

B. Ticare t Şirke tleri Kitabı 

1. Genel Hükümle r 

a. Ultra Vires 

6762 sayılı Kanun, ticaret şirketlerinin, şirket 

sözleşmesinde  yazılı  işletme  konusunun  çer-

çevesi  içinde  kalmak  şartı  ile  hak  iktisap 

---

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

70 

çıxartmalıdır.  Əsasnamə  bu  norma  ilə  üçüncü 

şəxslərin mühafizə edilməsi məqsədini daşıyırdı.  

T əmsilçilik səlahiyəti olan şəxslərin, şirkətin adın-

dan  bağladıqları  əqdlərin  şirkət  tərəfindən  qəbul 

ediləcəyi  haqqında  üçüncü  şəxsləri  inandırması, 

əqdin  özü  və  bazara  etimad  baxımından  əhəmiy-

yətlidir.  

Bir  tərəfdən həmişə  gündəmdə  olan tənqidlər,  di-

gər  tərəfdən,  AET-unun  əsasnaməsi  diqqətə  alı-

naraq,  “ ultra  vires”  qaydası  layihədə  tənzimlən-

mədi.  Qaydanın  ləğv  edilməsi  səbəbi  ilə  fəaliyyət 

sahəsindən  kənarda  bağladığı  ə qdlərin  nəticələri 

qanunda üç üncü şəxslərin vicdanlı olub olmaması 

şərtinə tabe tutuldu.  

b. Nizamnamə  Kapitalı 

6762  sayılı  Qanunun ticarət  şirkətinə  dair  ümumi 

müddəaları  arasında  tənzimlənən,  sərmayə  gətir-

mə  borcu  haqqındakı normasında, texnologiyanın 

inkişaf etməsi və 6762 sayılı Qanunun tətbiq edil-

məsi ilə əldə edilən təcrübələri də nəzərə alınaraq, 

bəzi  dəyişikliklər  edildi.  Birinci növbədə, “ virtual 

mühitin (electron sahələrin), web adreslərinin, ad-

larının  və  nişanlarının  sərmayə  olaraq  qoyula 

bilməsi qəbul edildi.  

Đkincisi, 6762 sayılı Qanunun tətbiq edildiyi dövr-

də, şirkətə sərmayə olaraq gətirilən daşınmazların, 

şirkətin adına  qeyd  edilməsinin  unudulması  və  ya 

qəsdən  qeyd  edilməməsi,  mülkiyətin  əvvəlki ma-

liklərin  üstündə  qalmasına  səbəb  olurdu.  Bu  və-

ziyyət,  həll  edilməsi  çox  çətin olan  bir  problemi 

meydana  gətirdi.  Ona  görə  də,  daşınmazların  və 

ya  digər  əşya  hüquqlarının  daşınmazların  reyest-

rində şirkətin adına qeydə alınması üçün, bu möv-

zuya  dair  tələbnamə  əlaqədar  reyestrə, ticarət  re-

yestri  (hüquqi  şəxslər  reyestri)  idarəsi  tərəfindən 

öz təşəbbüsü ilə göndəriləcəyi tənzimləndi.  

Beləliklə, sərmayənin mühafizəsi və güvənliyi prin-

sipinə  uyğun  olan  bu  tənzimləmə  ilə tətbiqatda ən 

çox qarşılaşılan problem həll edilməyə çalışıldı. 

c. Birləşmə , Bölünmə, Növ Dəyişdirmə  

Şirkətlərin birləşmələri, bölünmələri və növ dəyiş-

dirməsi təfsilatlı olaraq və AĐ əsasnaməsinə uyğun 

bir şəkildə tənzimləndi. T ənzimlənən yeni norma-

lar  ilə  bəhs  edilən  əsaslı  dəyişikliklərin təkcə  gü-

vənli,  şəffaf  və  sadə  əqdlər  zinciri  ilə  tənzimlən-

məsi  həyata keçirilmədi.  Bundan  başqa,  alacaqlı-

lar (kreditorlar) və digər hüquq və mənfəət sahib-

ləri  də  mühafizə  edildi.  Ayrıca,  şirkətin  mülkiy-

yəti  verilərkən  (devr  edilən),  şirkət  işçilərinin  hü-

quq  və  məsuliyyətləri  də  təfsilatlı  olaraq  tənzim-

ləndi.  

edebilecekleri  ve  borç  yüklenebilecekleri  il-

kesel hükmünü içeriyordu. Bu hüküm uyarın-

ca,  işletme  konusu  dışında  ticaret  şirketleri 

hak  ehliyetini  haiz  değildi;  işletme  konusu 

dışında  yapılan  işlemler  ultra  vires  olduğu 

için yok sayılıyordu.  

T ürk  hukukuna  1957  tarihli  6762  sayılı 

Kanun  ile  giren,  ticaret  şirketleri  hukukuna 

hakim  olan  bu  temel  kural,  T ürk  ticaret  ve 

medeni  hukuk  öğretilerinde  eleştiriliyordu. 

Hatta  bazıları  ultra  vires'i  geçmiş  yıllarda 

kalan merkezî planlama anlayışı ile bağlantılı 

görüyordu.  

AET   1968  tarihli  ve  68/54  sayılı,  şirketlere 

ilişkin  birinci  yönergesinde,  AET 'ye  üye  ül-

kelerin  ultra  vires  kuralını  kanunlarından  çı-

karmalarını  öngörüyordu.  Yönerge,  bu  hük-

mü ile üçüncü kişileri korumayı amaçlıyordu.  

T emsile  yetkili  kişilerin,  şirket  adına yaptık-

ları  işlemlerin  şirketi  bağlayacağına  üçüncü 

kişilerin güvenmelerinin sağlanması, işlem ve 

pazar güvenliği için şarttı.  

Bir taraftan hep gündemde bulunan eleştiriler, 

diğer  taraftan  AET'nin  yönergesi  dikkate  alı-

narak  ultra  vires  hükmüne T asarı’da  yer  ve-

rilmemiştir.  Đlkenin  kaldırılması  sebebiyle, 

şirketin  işletme  konusu  dışında  yapacağı  iş-

lemlerin  sonuçları,  kanunda  üçüncü  kişinin 

iyiniyeti çerçevesinde düzenlenmiştir.  

b. Se rmaye  

6762  sayılı  Kanun'un, ticaret  şirketlerine  iliş-

kin  genel  hükümleri  arasında  yer  alan,  ser-

maye koyma borcu hakkındaki düzenlemesin-

de, teknik gelişmeler göz önünde tutularak ve 

6762  sayılı  Kanun’un  yarım  yüzyılı  geçen 

uygulamasından  elde  edilen  deneyimler  de-

ğerlendirilerek  bazı  değişiklikler  yapılmıştır. 

Đlk olarak,  sanal ortamların,  alanların, adların 

ve  işaretlerin  ticaret  şirketlerine  sermaye 

olarak konulmaları kabul edilmiştir.  

Đkinci olarak,  6762  sayılı  Kanun  döneminde, 

şirkete sermaye olarak konulan taşınmazların, 

şirket adına tescillerinin ihmâl sebebiyle veya 

kasten  yapılmayıp,  eski  malikleri  üzerinde 

kalması aksaklığına oldukça sık rastlanmıştır. 

Bu  dur um  çözümü  güç  birçok  soruna  neden 

oluşturmuştur.  Onun  için  taşınmazların  ve 

sair  aynî hakların, tapu kütüğünde;  markalar, 

patentler,  tasarımlar  gibi  hakların  da  ilgili 

sicillerde  şirket  adına  tescil  edilmeleri  için, 

buna ilişkin bildirimin ilgili sicile ticaret sicili 

müdürlüğünce  resen  yapılması  hükme  bağ-

lanmıştır.  

---