“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
65
aidio) yazıldı. Həmin lentlər T ürkiyə Notariuslar
Birliyi tərəfindən yazılı hala gətirildi. 30 cild olan
bu elmi mübahisələr, Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən
kitab şəklində çap ediləcək.
Mübahisələrin hamısı danışıq dilinə xas olan üs-
lubdadır. Hətta bunların məzmunu, ifadələri belə
dəyişdirilmədi. Yalnız, bəzi imla (qrammatika)
səhvləri düzəldildi. Komissiya 45 nəfərdən ibarət
olmasına baxmayaraq, əsasən (ortalama olaraq)
25 nəfər ilə çalışdı. Dəniz ticarəti və sığorta ki-
tablarında isə alt komissiya, mövzular xüsusi ixti-
saslaşma tələb etdiyi üçün, daha az şəxs ilə çalışa
bildi.
Komissiya 516 iclas həyata keçirdi. Buna alt
komissiyaların iclasları daxil deyildir. Bu sahədə
188 iclas ilə, dəniz ticarəti alt komissiyanın xüsusi
bir yeri var. Həmin alt komissiyanın üzvləri ko-
missiya iclaslarına da gələrək, böyük fədakarlıqla
çalışdılar.
Həm komissiyada, həm də, alt komissiyada xarici
(əcnəbi) dildə olan mətnlər və ədəbiyyatlar müza-
kirə edildi. Çox vaxt eyni mətnin (qanun) Alman,
Fransız və Đngilis dillərindəki variantları müzakirə
edildi.
Bundan başqa, Komissiya ilk iclaslarında hazır-
layacağı qanun layihəsinə dair ümumi fikirlər üzə-
rində müzakirə apardı və qərarlar aldı. Bu qərarlar
aşağıdakılardır.
1. Qüvvədə olan T icarət Qanunun əlli ilə yaxın
ömrü var və dolayısıyla, bu qanuna əsasən hazır-
lanmış kitab, məqalə, monoqrafiya və digər elmi
çalışmalar ilə əldə edilən bir təcrübə (müktəsabat)
mövcuddur.
Bundan başqa, həm alimlər, həm də, hüququ tət-
biq edənlər qanunun maddə mətnlərini və maddə
nömrələrini əsasən əzbər bilirlər. Buna görə də,
mövcud təcrübənin, yazılı əsərlərin tələf olma-
ması üçün, mümkün olduğu qədər qanunların mü-
hafizə edilməsində fayda olduğu qərara alındı. La-
kin, lüzumlu olduğu halda, həmin təcrübə və ədə-
biyyatın tamamilə dəyişdirilməsinə də yol veri-
ləcəkdir.
Hazırlanan qanunda da, maddə nömrələrinin də-
yişdirilməsinin çətinliklər meydana gətirəcəyi
aydındır. Az sayıda dəyişiklik edilməsi ilə maddə
nömrələrinin mühafizə edilməsinin lüzumlu oldu-
ğu qərarlaşdırıldı. Yeni maddələr isə, Đsveçrə təc-
rübəsində olduğu kimi qanun maddələrinin altına
a,b,c variantları şəklində əlavə edilməsi qərarlaş-
dırıldı.
Layihə hazırlanırkən xüsusilə AĐ-nın uyğunlaşdır-
ma çalışmaları nəzərə alındı. Buna görə də, alın-
Đlk toplantısını 10/02/2000 tarihinde yapan
Komisyon Đstanbul Üniversitesi Hukuk Fa-
kültesi T icaret Hukuku Anabilim Dalı Baş-
kanı Prof. Dr. Ünal Tekinalp'i başkanlığa,
Yargıtay 19. Hukuk Dairesi Başkanı Coşkun
Koçak'ı da başkan yardımcılığına seçmiştir.
Komisyon çalışmaya başladıktan sonra Bakan
olurlarıyla genişlemiştir.
Komisyon ilk toplantısında T ürk Ticaret Ka-
nununun altı kitaptan meydana gelmesini ka-
rarlaştırmış ve her kitap için bir alt komisyon
kurmuştur. T asarının her kitabına ilişkin
(kısmî) tasarı alt komisyonda hazırlanmış,
tartışılmış ve daha sonra Komisyona sunul-
muştur.
Komisyon alt komisyonlardan gelen kısmî ta-
sarıları madde madde ele alarak tartışmış ve
kabul etmiştir. Komisyonda yapılan tartışma-
ların -"ticarî işletme kitabına ilişkin ilk otu-
rumlar hariç - tümü banda alınmış ve bantlar
T ürkiye Noterler Birliği tarafından çözdürül-
müştür. 30 cilt civarında bulunan bu tartış-
malar Adalet Bakanlığı tarafından kitap
halinde yayınlanacaktır.
T artışmalar, tamamıyla konuşmaların özgün
halini yansıtmakta olup, bunların daha sonra
içerik ve hatta ifade itibariyle değiştirilmeleri
yoluna gidilmemiş, sadece olabildiği oranda
imlâ yanlışları düzeltilmiştir. Komisyon 45
kişiden oluşmasına rağmen ortalama 25 kişi
ile çalışmış, deniz ticareti ve sigorta kitapla-
rında ise, konuların özel uzmanlık gerektir-
mesi dolayısıyla bu sayı daha da düşmüştür.
Komisyon 516 oturum yapmıştır. Buna alt
komisyon oturumları dâhil değildir. Bu konu-
da, 188 oturumla deniz ticareti alt komisyonu
özel bir yeri haizdir. Anılan komisyonda yer
alan arkadaşlar Komisyon toplantıları yanın-
da büyük bir özveri ile çalışmışlardır.
Gerek Komisyonda gerek alt komisyonlarda
yabancı metinlerin ve literatürün özgün me-
tinleri tartışılmıştır. Çoğu kez aynı metnin
Almancası, Fransızcası ve Đngilizcesi değer-
lendirme ve tartışma konusu olmuştur.
Öte yandan, Komisyon ilk toplantılarında, ha-
zırlanacak kanun taslağına ilişkin genel dü-
şünceler üzerinde yoğunlaşmış ve bununla il-
gili kararlar almıştır. Bunlar özellikle şunlar-
dır.
1. Mevcut T icaret Kanununun elli yıla yakın
geçmişi dolayısıyla, bu kanuna göre hazırlan-
mış kitap, makale, tebliğ vs. dolayısıyla bü-
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
66
ması məcburi olan əsasnamə normaları qanun-
vericiliyimizə daxil ediləcəkdir, alınması iradəyə
bağlı olan normalar (aktlar) isə, sistemimizə uy-
ğun gəldiyi halda, alınacaqdır.
2. Layihə hazırlanarkən T icarət Hüququmuzun
mənbəyi olan və axır vaxtlar əsaslı dəyişikliklərə
məruz qalan Đsveçrə və Almaniya qanunverici-
liklərindən də, faydalanılacaq və lüzumlu olduğu
halda bu qanunların yenilikləri qanunvericiliyi-
mizə daxil ediləcəkdir.
T icarət Qanunu cəmiyyətin əsas hissəsini maraq-
landıran bir qanun olduğu üçün, əlaqədar təşkilat-
lara məktublar yazılaraq, dəyişdirilməsi və əlavə
edilməsini istədikləri mövzular haqqında məlu-
matlarını və tövsiyələrini göndərmələri istənilə-
cəkdir.
3. Qüvvədə olan T icarət Qanunun bütövlüyü mü-
hafizə ediləcək və T icarət Qanununda tənzimlə-
nən, lakin, başqa qanunlarda da tənzimlənən möv-
zular (məsələn, haqsız rəqabət) ticarət qanunun-
dan çıxarılmağa çalışılacaqdır.
Bundan başqa, son dövrlərdə, Ticarət Qanundan
çıxarılmaq istənilən, lakin, tamamilə T icarət Qa-
nunun predmetinə daxil olan mövzular yenə,
T icarət Qanununda tənzimləndi. Bu yol ilə qanun
vahidliyinin pozulmasına mane olundu. (Məsələn,
Sərmayə Bazarı Qanunu təkcə, inzibati normalar
tənzimləyən bir qanun şəklində qəbul ediləcək və
mülki (özəl) hüquqa aid normalar həmin qanun-
dan çıxarılacaqdır).
III. Layihənin Kitablarına Əsasən
Tə nzimlənən Yeniliklər və Də yişikliklə r
A. Ticari Müə ssisə Kitabı
1. Ticari Müəssisə
Layihənin ticari müəssisə kitabının əsas elementi
olan, “ticari müəssisə” hüququmuza, 1957-ci il
tarixli və 6762 sayılı Qanun ilə daxil edildiyi vaxt
bütün Avropada yeni bir anlayış idi. 1942-ci il
tarixli Đtaliya Mülki Qanununda nəzərdə tutulan
bu anlayış, üstündən keçən əlli il ərzində demək
olar ki, bütün Avropa Ticarət Hüququna təsir etdi.
T icarət Hüququ termini əvəzinə, T icari Müəssisə
Hüququ termininin istifadə edilməsi haqqındakı
təkliflər bu gün belə mövcuddur.
T icari müəssisə, təşəbbüs məfhumları ədəbiyyat-
da ümumiyyətlə qəbul edilməklə birlikdə, rəqabə-
tin mühafizəsi, haqsız rəqabət və işlətmə (müəs-
sisə) qrupları hüququ kimi, hüquq sahələrində
əsasən istifadə edilən məfhumlardır. Bəhs edilən
qaydalar, müəssisə (təşəbbüs) baxımından həyata
yük bir müktesebatı vardır. Ayrıca hem
teorisyenler hem de uygulamacılar bütün ola-
rak kanuna, madde metinlerine ve madde
numaralarına aşinadır. Bu nedenle mevcut
müktesebatın boşa gitmemesi için mümkün
oldukça bunların korunmasında veya tadil
edilmelerinde yarar vardır. Ancak gerekli ol-
ması halinde de tümüyle değiştirilmesi nok-
tasında bir güçlük bulunmamaktadır.
2. Yeni hazırlanacak olan kanunda madde nu-
maralarının değiştirilmesi büyük zorluklara
sebebiyet vermektedir. Bu nedenle, hazırla-
nacak taslak büyük değişiklikler getirmez ve
sadece mevcut kanunun sınırlı bir tadilatından
ibaret kalırsa madde numaraları değiştirilme-
yecek, yeni ilaveler kanun maddelerinin al-
tına Đsviçre örneğinde olduğu gibi a, b, c şek-
linde eklenecektir.
3. T aslak hazırlanırken, özellikle Avrupa Bir-
liğine uyum çalışmaları bağlamında uyumlaş-
tırma çalışmaları gerçekleştirilecek, bu bağ-
lamda alınması zorunlu yönerge hükümleri
mevzuatımıza aktarılacak; alınması ihtiyari
olanlar ise sistemimize uygun olduğu ölçüde
iktibas edilecektir.
4. T aslak hazırlanırken, T icaret hukukumuza
mehazlık eden ve son dönemlerde ciddi deği-
şiklikler yaşamış Đsviçre ve Alman mevzua-
tından yararlanılacak ve gerekli değişiklikler
mevzuatımıza aktarılacaktır.
5. T icaret Kanununun toplumun önemli bir
bölümünü ilgilendirmesi nedeniyle ilgili ku-
rum ve kuruluşlara yazılar çıkarılarak, değiş-
tirilmesi veya eklenilmesi gerekli gördükleri
düzenlemeler hakkında görüş ve tavsiyeleri
alınacaktır.
6. Halen mer’i Ticaret Kanunun bütünlüğü
korunacak ve Ticaret Kanunu içerisinde dü-
zenlenmiş ve başka ülkelerde ayrı kanun ko-
nusu olan çeşitli başlıkların ayrı kanunlarda
düzenlenmesi yoluna gidilmeyecektir (örne-
ğin haksız rekabet kanunu gibi).
Öte yandan son dönemlerde ticaret Kanunu
dışına taşınmaya çalışılan ancak tamamıyla
ticaret kanununu ilgilendiren çeşitli konular
yine ticaret kanunu içerisinde düzenlemeye
kavuşturulacak, kanun bütünlüğünün bozul-
masına izin verilmeyecektir (örneğin Serma-
ye Piyasası Kanunu sadece idari düzenleme-
ler getiren bir kanun haline getirilecek özel
hukuka ilişkin düzenlemelerden arındırıla-
caktır).