“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
85
c. O rtağın Şirkə t Nizamnamə Kapitalındakı
Payı (Mayası)
Layihənin ən mühüm yeniliyi, “ortağın şirkət ni-
zamnamə kapitalındakı payı” ilə əlaqədar olan ye-
nilikdir. Birinci növbədə “ortağın mayası” (6762
saylı Qanun.m.507.3) ilə “ sərmayə payı” (6762 saylı
Qanun518.1). terminlərinin meydana gətirdiyi qarı-
şıqlığı ortadan qaldırdı (Bu terminlər, Đsveçrə Borc-
lar Qanundan alınmışdır). Beləliklə, ədəbiyyatda is-
tifadə edilən “təməl (əsas) sərmayə payı” və “ sər-
mayə payı” terminlərinə də artıq ehtiyac qalmadı.
Đkinci növbədə heç bir faydası olmayan, lakin,
əksinə bir çox problem meydana gətirən “ bir ortaq
(iştirakçı) bir pay” prinsipi də ləğv edildi. Bir
ortağın birdən çox payı ola biləcəyi qəbul edildi.
Üçüncüsü, ortağın, şirkət nizamnaməsindəki payı-
nın adlı sənəddə də tənzimlənməsinin mümkün
olmasıdır.
d. Payın Ve rilməsi (Satılma, Bağışlanma)
6762 sayılı Qanunda ağır forma şərtlərinə və təfsir
edilməsi çətin olan normalara tabe tutulan payın
verilməsi mövzusuna dair normalar layihədə sa-
dələşdirildi. “ Payın verilməsi”, payın satılması,
bağışlanması, vərəsəlik yolu ilə keçməsi və məc-
buri icra qaydasında əldə edilməsini ifadə edən bir
anlayışdır. Bu baxımdan terminlər seçilərkən, xü-
susi diqqət göstərilmişdir.
e . Xüsusi Đcazə Đlə Payın Verilməsinin və Payın
Te nde rlə Satılmasının Ləğv Edilməsi
Layihə, 6762 saylı Qanunun heç tətbiq edilməyən
523-cü və 524-cü maddələrini ləğv etdi. Bu mad-
dələr xüsusi icazə ilə payın verilməsini və payın
tenderlə satılmasını nizamlayırdı.
f. Şirkə tdən Çıxmaq və Çıxarılma
Şirkətdən çıxmaq, xüsusilə çıxarılma layihədə,
şirkətin fəaliyyət göstərməsi prinsipinə əsasən
tənzimləndi.
g. Tə şkilati Strukturun Düzəldilməsi
Layihədə ümumi heyət ilə idarə heyəti arasındakı
funksiyalar açıq bir şəkildə ayrılmamışdır. Bundan
başqa, layihə, mərkəzdən idarə edilmə prinsipi əvə-
zinə, təşkilati idarə edilmə sistemini qəbul etdi.
h. Sə rmayəni Əvəz Edən Pul Borcları
Bu anlayış Almaniya qanunvericiliyindən alına-
raq, layihədə tənzimlənib. Həmin anlayış vasitəsi
ilə, şirkətin kreditini artırmaq, iflası azaltmaq və
kreditorlara (alacaqlılara) etimad vermək məqsədi
güdülüb.
ı. Əlavə Ö dəniş Borcları və Əlavə Öhdəliklə r
Avropada Məhdud Məsuliyyətli Şirkətin ən təbii
vasitələri olaraq qəbul edilən iki anlayış layihə
vasitəsi ilə T ürkiyə hüququna daxil edildi.
f. Çıkma ve Çıkarılma
Çıkma, özellikle çıkarılma T asarı’da şirketin
varlığını sürdürebilmesi ilkesi ba ğlamında
dü-zenlenmiştir.
g. Organsal Yapının Düzeltilmesi
T asarı’da genel kurul ile yönetim arasındaki
işlev ayrılığı belirginleştirilmiş ve özden
yöne-tim ilkesi yerine seçilmiş yönetim
düzeni kabul olunmuştur.
h. Se rmaye Ye rini Tutan Ö dünçle r
Almanya'dan alınıp T asarı’ya konulan bu ku-
rum şirketin kredi yeteneğini artıracak, iflâs-
ları azaltabilecek ve alacaklılara güven vere-
cektir.
ı. Ek Ödeme Yükümleri ve Yan Yükümle r
Avrupa ülkelerinde limited şirketin doğal
araçları kabul edilen bu iki kurum T asarı ile
T ürk hukukuna getirilmiştir.
i. Yılsonu Finansal Tabloları
T asarı’nın altı çizilmesi gereken yeniliği fi-
nansal tablolarda, anonim şirkete ait hüküm-
lerin limited şirkete de aynen uygulanma-
larıdır. Böylece IFRS limited şirkette de uy-
gulanacaktır.
j. Dene tim
Anonim şirketlerin denetlenmesine ilişkin hü-
kümler limited şirketlere de uygulanacaktır.
5. Se rmayesi Paylara Bölünmüş Komandit
Şirke t
Herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.
III. KIY METLĐ EVRAK KĐTABI
Bazı çeviri yanlışlıkları düzeltilmiş, çelişkiler
ortadan kaldırılmıştır.
IV. TAŞIMA ĐŞLERĐ KĐTABI
T asarı'da taşıma senedi dolayısıyla kıymetli
evrak hükümleri içinde yer alan taşıma ayrı
bir kitap haline getirilmiştir.
T aşımaya ilişkin hükümlerimizin büyük ço-
ğunluğu 1926 tarihli T ürk T icaret Kanunun-
dan geliyordu. Bunlara da birçok ülkenin
bugün yürürlükten kalkmış hükümleri kay-
naklık etmişti. Sözkonusu hükümler hem T ür-
kiye'yi uluslararası piyasaların dışında tutuyor
hem taşıma sektörünün gereksinimlerine ce-
vap veremiyor hem de yorum güçlükleri do-
ğuruyordu. Bu sebeple esas itibariyle sınıra-
şan taşımalar hakkında öngörülmüş ol-makla
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
86
i. Đlin Axırındakı Maliyyə Tabellə ri
Layihənin ən əsas yeniliklərindən biri, səhmdar
cəmiyyətə dair olan normaların eyni şəkildə məh-
dud məsuliyyətli şirkətdə də tətbiq edilməsinin
mümkün olmasıdır. Beləliklə, ĐFRS Məhdud
Məsuliyyətli Cəmiyyətdə də tətbiq ediləcəkdir.
j. Nəzarə t Təftiş
Səhmdar cəmiyyətin yoxlanılmasına dair olan
normalar, məhdud məsuliyyətli şirkətlərə də tətbiq
ediləcəkdir.
5. Sə rmayəsi (Nizamnamə Kapitalı) Paylara
Bölünmüş Şirkə t
Bu şirkətə dair heç bir dəyişiklik edilmədi.
III. Qiymətli Kağızlar Kitabı
Bu kitabda da bəzi tərcümə səhvləri düzəldildi.
IV. Daşma Đşlə ri Kitabı
Layihədə “ daşınma sənədi” (əmtəə sənədi) və do-
layısıyla, qiymətli kağızlara dair normalar içində
yer tutan “ daşıma” ayrı bir kitab şəklində tən-
zimləndi.
Daşımaya dair normaların çox hissəsi 1926-cı il
tarixli T ürkiyə Ticarət Qanundan alınmışdı. Bu
normaların mənbəyi isə, artıq tətbiq edilməyən
xarici ölkə qanuvericilikləridir. Həmin normalar,
həm T ürkiyəni beynəlxalq bazarlardan çıxardığı
kimi, həm də daşıma sektorunun ehtiyaclarına
cavab vermirdi. Ayrıca, təfsir edilməsi baxımın-
dan çətinliklər meydana gətirirdi.
Qısacası, daşıma fəaliyyətini nizamlayan yeni
qanun bir ehtiyac idi. Bu ehtiyac nəzərə alınaraq
hazırlanan Layihənin “ daşıma işləri kitabının”
mənbəyi, Quru Yolu Đlə Əmlakın Daşınmasına
Dair Beynəlxalq Konvensiyadır (CMR). Başqa
sözlə, (CMR) normaları Layihədə tənzimləndi.
CMR-nin əsas məqsədi xarici ölkələrə edilən daşı-
a fəaliyyətlərini tənzimləkdi. Lakin bu normalar
ilə, ölkə daxilində də quru (torpaq) yolu ilə həyata
keçirilən daşıma fəaliyyətini tənzimləmək müm-
kündür. Çünki, CMR ölkə daxilindəki daşıma
fəaliyyətinə dair maddi normaları və Beynəlxalq
Xüsusi Hüquq normalarını da tənzimləyən
sənəddir.
CMR-nin Layihədə tənzimlənməsi fikri komis-
siyada əsas fikir olaraq qəbul edildi. Əslində,
T ürkiyə 1977-ci ildə CMR-ni qəbul etdi. Lakin,
6762 saylı Qanunun normaları ilə konvensiya nor-
maları ziddiyət təşkil etdiyi üçün, çox vaxt prob-
lemlər meydana gəlirdi. Buna görə də, layihədə
CMR normalarına uyğun olaraq daşıma işləri
fəaliyyətini tənzimlədi.
CMR ilə birlikdə, daşıma, əmlakın daşınması,
müxtəlif vasitələr ilə daşıma və xüsusilə daşıma
beraber hem iç hem de dış kara taşı-
macılığında, uluslararası uygulamada geniş
kabul gören CMR kısaltmasıyla anılan Kara-
yollarında Eşya T aşınmasına Đlişkin Millet-
lerararası Sözleşme hükümlerinin T asarı'ya
yansıtılması bir gereklilik olarak ortaya çıkı-
yordu. Çünkü CMR sınıriçi taşımacılığa iliş-
kin maddî hukuk ve kanunlar ihtilafı kural-
ları da içermektedir. Bu düşünce Komisyona
da hakim olmuştur. Gerçi T ürkiye 1977 yılın-
da CMR'yi kabul etmişti, ancak 6762 sayılı
Kanun'daki hükümlerin bu uluslararası söz-
leşme ile -çoğu kez- çelişmesi sorunlar çıkarı-
yordu. Bu nedenle, çelişkinin ortadan kaldırı-
labilmesi için T asarıda taşımanın CMR hü-
kümlerine uygun bir tarzda kaleme alınması
yoluna gidilmiştir.
CMR yanında, taşınma eşyasının taşınması,
değişik tür araçlarla taşıma, yolcu taşıma ve
özellikle taşıma işleri yüklenicisi ve taşıma
özellikle Alm. T K'dan yararlanılarak düzen-
lenmiştir.
V. DENĐZ TĐC ARETĐ KĐTABI
T asarı'nın deniz ticareti hukukuna ilişkin kita-
bında reform niteliğinde, geniş çaplı değişik-
likler yapılmıştır. Bu reform bağlamında bir
taraftan mevcut kurumlar ve hükümler yeni-
leştirilmiş, bir taraftan da kanuna modern
kurumlar ile hükümler eklenmiş ve eskimiş
hükümler ayıklanıp, işlevi kalmamış kurum-
lar kanundan çıkarılmıştır. Deniz hukuku re-
formunun esaslarını şöyle özetleyebiliriz:
A. Uluslararası Andlaşmalara Uyum
Sağlanması
T asarı'nın deniz ticareti hukukuna ilişkin kita-
bının, uluslararası anlaşmalarla uyumunun
sağlanması, reformun ilk hedeflerinden biri-
dir. Bu amaçla, 1968 tarihli Visby kuralları,
sınırlı sorumluluğu düzenleyen 1976 Londra
Anlaşması, 1989 tarihli kurtarmaya ilişkin
Londra anlaşması, rehinler hakkında 1993
Cenevre anlaşması, petrol kirliliği konusun-
daki Londra anlaşmaları, müşterek avaryaya
dair 1994 tarihli York-Anwerp kuralları, ge-
milerin haczine ilişkin 1999 Cenevre anlaş-
ması, 2000 tarihli yolcu taşımasına ilişkin
Atina anlaşması T asarı'ya yansıtılmıştır.
T ürkiye, deniz ticaretine ilişkin bazı anlaşma-
lara taraftır (konişmentolara ilişkin 1924
Brüksel, devlet gemilerinin muafiyeti ve re-
hinler hakkında 1926 Brüksel, çatma ve
kurtarmaya ilişkin 1910 Brüksel anlaşmaları