www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
19
kimyävi preparatlar (bax: 2-ci hissä, «Psixotrop preparatlar» bölümünä – burada, säh. 94) vasitäsilä
aktivläşdirilib, passivläşdirilä bilir, vä s. (älavä olaraq bax: burada, säh. 65-66 vä ondan sonraya)
I.2.1.1.4. radi universalilär:
(ŞÄXS YYÄT N STAT K RAD (EVOKAT V) XARAKTER ST KASI): radä – här iki beyin yarımküräsinin birgä
fäaliyyätinin näticäsi olub, funksiyası «ustanovka»lar, värdişlär, transferlär, stereotiplär, psixi komplekslär, mäqsäd
qradiyentläri, sosial inqibisiya vä fasilitasiyalar vä s. täräfindän tänzimlänir;
Vä s
1
.
Bunlar här bir insana genetik olaraq ötürülän äsas funksiyalardır. Özlüyündä bunlar baş beyin
yarımkürälärinin funksional asimmetriyası ilä älaqädar hallardır. Belä ki, bunlardan birincisi – qeyri-şüuri sfera
ilä, ikincisi – sağ, üçüncüsü – sol beyin yarımküräsinin funksiyası ilä, vä nähayät, dördüncüsü – här iki beyin
yarımküräsinin funksiyasının kombinativ fäaliyyäti ilä älaqädardır.
Lakin bu hälä hamısı deyil. Sadalananlar birlikdä insanın qabiliyyätlär sferasını täşkil edir. Här bir funksiya
enerji israfı hesabına başa gäldiyindän isä sadalanan qabiliyyätlärin mütämadi olaraq enerji ilä tächiz edilmäsi
zäruräti ortaya çıxır. Bu funksiyanı isä insanın hämin qabiliyyätläri ilä korrelyativ rabitädä olan täläbatlar bloku
yerinä yetirir.
Bu täläbatlarasa aiddir:
I.2.1.2. PSIXOLOJI TÄLÄBATLAR
I.2.1.2.1. Fizioloji täläbatlar:
Bu kateqoriyaya aiddir: 1) Öz mövcudluğunu qoruyub saxlamaq (yäni insanın qidaya, havaya, suya, yuxuya vä s. olan
täläbatları. Hansıların ki, ödänilmämäsi – individin bir bioloji varlıq kimi öz mövcudluğunu dayandırmasına –
ölümünä säbäb olur); vä özünäbänzärläri yaratmaq (yäni cinsi täläbat – hansıların ki ödänilmämäsi növün bir
populyasiya kimi mähvinä gätirib çıxarır) kimi Freydin hämin o eros täläbatları;
I.2.1.2.2. Emosional täläbatlar:
nsanın nüfuza, hörmätä, ünsiyyätä, ümumän xoş täässürat almağa olan täläbatları. Bunların ödänilmämäsi – äsäbi
pozğunluğa, zehni, iradi deqradasiyaya, insanın özünäinam, häyatauyğunlaşma vä s. kimi qabiliyyätlärinin
zäiflämäsinä, itmäsinä vä s. gätirib çıxarır;
I.2.1.2.3. ntellektual täläbatlar:
Näzäri täläbatlar olub, insanı öyränmäyä sövq edir. Bu, insana öz tählükäsizliyi, ämin-amanlığı vä s. üçün vacibdir.
Täsadüf – mexanizmi bilinmäyän qanunauyğunluqdur. Mälumatlı şäxslärin häyat labirintindä azmaq, büdrämäk
ehtimalı daha azdır, näinki, mälumatsız şäxslärin;
I.2.1.2.4. radi täläbatlar:
Ämäyä, idmana, yaradıcılığa, bütövlükdä fiziki vä zehni aktivliyä aid olan praktik täläbatlardır. Birbaşa olaraq färdin
özünüifadä, özünürealizä, dolayısı ilä isä orqanizmdä gedän fiziki-kimyävi proseslärin tempini stimullaşdırmaq
funksiyası daşıyır.
Bunlar här bir insana genetik olaraq ötürülän universal qabiliyyät vä täläbatlar olub şäxsiyyätin psixoloji
strukturunu täşkil edir. Lakin bu ötürülmä real yox, virtual vä ya potensial formada baş verir. Belä ki, ontogenez
(irsi, sosial, täbii-fiziki, situativ vä s.) faktorların täsirindän asılı olaraq ayrı-ayrı insanlarda onların aktivlik
däräcäsi vä här birinin işläk diapazonu bir-birindän käskin färqli olmuş olur ki, bu da insanlar arasındakı mövcud
olan temperament vä xarakter färqlärinin başlıca säbäbidir
2
(bu färqlärin säbäbi elmdä, adätän bir başqa
faktorlarla älaqäländirilir ki, biz bununla bağlı izah etdiyimiz mövqedä olduğumuzdan onları qäbul etmirik).
I.2.2. TÄBIÄT AMILLÄRI
Bu faktorlar yarımqrupununsa mahiyyäti insanın doğulduğu vä hätta ana bätninä düşdüyü andan etibarän
rastlaşdığı fiziki täsirlärin onun psixika vä fiziologiyasının formalaşmasında oynadığı rolu xarakterizä edir. Bu
faktorları aşağıdakı kimi täsnif etmäk mümkündür:
I.2.2.1. Bürclärin täsirläri
Bilirik ki, burada «bürc» sözünä rast gäldikdä, bäzi akademik stil täräfdarlarında, ötäri dä olsa bizim
barämizdä, nä isä bir qädär qeyri-ciddi täsävvür meydana çıxdı. Bununla belä, biz bu termini işlädirik vä
häqiqätdä dä, bürclärin yerdäki häyata, här bir insanın taleyinä mütläq täsir göstärdiyini qäbul edirik.
Arqumentlärimizsä aşağıdakılardan ibarätdir:
Mälumdur ki, astrologiya här bir insanın taleyini onun doğum vä hätta ana bätninä ilk düşdüyü anla
älaqäländirir. Mäsälänin digär täräflärini, o cümlädän, spekulyasiya täräflärini bir känara qoyaraq, biz dä mähz
bunu qäbul edirik ki, häqiqätän dä, qoç bürcü altında doğulan insanla täräzi bürcü altında doğulan insanın
xarakteri heç vaxt eyni ola bilmäz. Äksinä, färqli bürc altında doğulanlarla müqayisädä eyni bir bürc altında
doğulan insanların xarakterläri arasında çoxlu sayda oxşarlıq ola bilär. Näyä görä?
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
20
Mäsälä burasındadır ki, burada insanın birbaşa olaraq hansı mifik bürc işaräsi altında doğulması yox,
bilavasitä doğum anının hansı fäslä täsadüf etmäsi mäsäläsi xüsusi ähämiyyät käsb edir. Belä ki, heç dä qış
ayında dünyaya göz açan insanla yayda doğulan insanın ana bätnindä inkubasiya keçmä dövrü eyni deyil vä bu
belä olmadığından, onların, belä deyilsä, bünövräsi dä, başqa-başqa kärpiclärdän (vitamin, mineral vä s.-dän)
hörülür, psixikası ananın tamam färqli mövsümlärdäki ähval-ruhiyyäsi, fiziologiyası ananın hämin fäsillärä
uyğun qida rasionu äsasında formalaşır vä s. Yäni, ana bätnindä olduğu müddätdä täbiät ananın orqanizmi
vasitäsilä fäslä uyğun qida rasionu, orqanizmin energetik ritmi, vä s. formasında individin gäläcäk bioloji vä
psixoloji parametrlärinin formalaşmasına täsir göstärir.
Mähz bu säbäbdän, oğlaq bürcü altında doğulan insanlarla «qız bürcü» altında dünyaya göz açan insanların
istär fizioloji vä istärsä dä, emosional, intellektual vä iradi cähätdän biri-birindän färqlänmäsi mistiklik yox, adi
bioloji zärurätdän iräli gälän qanunauyğunluqdur.
Burada yeganä olaraq bir şeyi qeyd edäk ki, adätän «bürc» mäsäläsinin äleyhinä çıxanlar, ona qarşı äsasän
äkizläri nümunä göstärirlär ki, onlar eyni gündä, eyni saatda doğulmalarına baxmayaraq, bäzän ola bilir ki,
gäläcäkdä äkizlärdän biri – böyük bir alim, ikincisi isä – cinayätkar ola bilir. Bu faktın äsassızlığı ondan ibarätdir
ki, biz heç dä demirik ki, insanın taleyini bir täkcä nä zaman doğulması müäyyän edir. Burada çoxlu faktorlar rol
oynayır ki, nä zaman doğulmaq bunlardan biridir. Doğulandan sonra, hätta iki äkiz qardaşdan da biri münbit,
digäri qeyri-münbit sosial mühitä düşärsä onların artıq orta yaşlarında bir-birindän yerlä göy qädär färqlänän
şäxsiyyätä çevrilmäsi qaçılmazdır.
I.2.2.2. Coğrafi faktorlar
Coğrafi faktorlar sırasına insanın hansı iqlim qurşağında doğulmasının onun intellekt vä xarakterinin
formalaşmasında oynadığı rolu säciyyäländirir. Afrika ilä Sibirin energetik ritmi, atmosfer strukturu, seysmik vä
meteoroloji xarakteri, ärzaq çeşidi vä s., täbii ki, eyni deyil, hälä havanın härarätini demirik. Burada uzun
müddät yaşayan insansa, täbii olaraq bu şäraitä adaptasiya olmalıdır – fäqät, ätraf mühitlä harmoniya yarada
bilmäyän istänilän varlıq ölümä mähkumdur. Deyilän adaptasiya isä, orqanizmi, här bir färqli hal üçün, öz psixi
vä fizioloji imkanlarını bir başqa formada säfärbär etmäyä, tamam başqa-başqa formalı stimullara köklänmäyä
vadar edir. Bu isä beyin resurslarının tamam başqa-başqa formalarda säfärbär olunması, täşkil olunması, psixi
enerjinin färqli ünvanlar üzrä bölüşdürülmäsi demäkdir. Bütün bunlar isä elä-belä şey deyil. Näticädä, näinki
Afrika ilä Avropada yaşayan insanların, hätta eyni bir kändin färqli täräflärindä yaşayan insanların da xarakteri
bir-birindän färqli olmuş olur – fäqät, kändin bu täräfi bir başqa, o biri täräfi isä tamam başqa bulaqdan su içä
bilär.
I.2.3. SOSIAL AMILLÄR
II.2) Sosial faktorlar, insanın doğulub böyüdüyü vä ya müxtälif vaxtlarda tämasda olduğu sosial sistemin
insanın bir şäxsiyyät kimi formalaşmasına göstärdiyi täsiri xarakterizä edir. Bu qäbildän olan faktorların özünü
dä bir neçä qrupa ayırmaq olar: Lokal vä qlobal sosial faktorlar.
I.2.3.1.
Lokal sosial determinantlar
Lokal sosial faktorlar sırasına ikitäräfli münasibätlärdä digär insanların norma vä däyärlärinin insana göstärdiyi täsirlär
aiddir. Ailä, iş yeri, mäktäb, qohum vä qonşularla ünsiyyät vä b. bu qäbil täsirlärin başlıca mänbäyidir. Bu münasibätlärdä
täräfdaş olan ayrı-ayrı individlärin här birinin häyat täcrübäsi, häyata baxışı, subyektiv norma vä däyärlär sistemi vä s.
digärläri ilä eyni olmadığından onların här birindän keçän sirayät, qalan räftar värdişi, ünsiyyät modeli, täässürat, kompleks
vä «ustanovka»lar da bir-birinin eyni olmur. Nümunä üçün, mäs., här bir käsin ilk ünsiyyät täräfdaşı olan valideynlär, bir
täräfdän öz xarakter vä davranışları ilä uşaqları üçün täqlid modeli funksiyası daşıyır, digär täräfdän onların subyektiv
norma vä däyärlär sistemi cäza vä mükafat mexanizmläri vasitäsilä täzahür edäräk uşaqların häyata baxışında, kompleks vä
«ustanovka»larının formalaşmasında, sosial oriyentasiyalarında äbädi iz buraxır vä s.
I.2.3.2. Qlobal sosial determinantlar
Qlobal sosial determinantlar sırasına isä bütövlükdä yaşadığı cämiyyätin, üzvü olduğu sosial seqmentin insana
göstärdiyi täsirlär aiddir. Özünün sistemli strukturu vä däqiq väzifä bölgüsü ilä üzvlärinin qüvväsini tamamlayan,
koordinasiya edän vä vahid mäqsädä fokuslayan cämiyyätlär, robinzonluqla müqayisädä, yaşamaq uğrunda mübarizänin
daha älverişli üsulu kimi özünü täsdiqläyib, insanların bioloji mövcudluğunu sığortalasa da, digär täräfdän sosial tarazlıq vä
säfärbärlik mäqsädinä xidmät edän mükälläfiyyätläri, normaları, qaydaları, yasaqları, tabuları vä s. vasitäsilä onların
azadlığını älindän alır, davranışlarını reqlamentläşdirir, fäaliyyätlärini qälibä salır, täbii psixi simalarını mähv edir, onların
simasında özünün mikro-obrazını formalaşdırır. Özü dä färqli cämiyyätlär öz üzvläri üçün färqli davranış normalarını,
birgäyaşayış stillärini dominant qäbul edib, färqli räftarları yasaqladığından, hämçinin här bir konkret sosial seqment (irqi,
irsi, dini, milli vä s. qrup) yalnız onun özünä xas olan tipik hansısa stress vä ya konflikt situasiyalara vä bunları häll etmäk
üçün yalnız bu seqmentdä mäqbul hesab olunan forma vä vasitälär toplumuna malik olduğundan, bütün bunlar son näticädä
ayrı-ayrı cämiyyätlärin ontogenez zämindä, özünämäxsus färqli däyärlärinin, etalonlarının, mänävi atmosferinin,
psixologiyasının, «ustanovka»larının, xarakterik psixi rudimentlärinin, unikal räftar vä düşüncä modelinin vä s. meydana
gälmäsinä, bir cämiyyät üzvlärinin baxışlarının, zövqlärinin, «ustanovka»larının, meyarlarının digärlärininkindän
färqlänmäsinä vä s. säbäb olur. Bu normalar, qaydalar, yasaqlar, imperativlärsä täbiätdän doğmayıb, insan täxäyyülünün
mähsulu olduğundan, onlar bu cämiyyätlärin üzvlärindä müäyyän vaxta qädär psixi disharmoniyanın, müäyyän vaxtdan
sonra psixi kompleks vä psixi rudimentlärin meydana gälmäsinä säbäb olur (Yunq arxetipläri elä bunlar deyilmi?).
Mentalitet, etnoşüur, yaş psixologiyası vä s. şäklindä täzahür edän bu diverigensiyalar isä inisiasiya vä seqreqasiyalarda,
Dostları ilə paylaş: |