www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
18
insan än ali varlıq kimi täkamül pilläsindä özündän aşağıda duran vä onunla irsi älaqäli bütün ävvälki varlıqların
hamısının başlıca atributlarını genetik olaraq özündä daşıyır ki, bu da biologiya vä tibbdä çoxdan mälum olan
faktdır. Bu sırada biz yeganä olaraq bu kateqoriyadan än äsas birini – individä onun än yaxın äcdadlarından, o
cümlädän, valideynlärindän hansısa älamätlärin keçmäsini aid etmädik. Äslindä, bu faktor genetik kodların
ötürüldüyü än äsas hälqädir. Biz, sadäcä olaraq, ona görä onu sadalanan ardıcıllıqdan bir qädär färqländiririk ki,
bu faktor, onlar qädär universal deyil. Belä ki, yuxarıda sadalanan ardıcıllıqdakı här bir qrupun bütün älamätläri,
här bir insana mütläq keçdiyi halda, valideyn vä yaxın äcdadların älamätläri, ävväla, bütün insanlara deyil, yalnız
här bir käsin öz övladına, näväsinä keçir, ikincisi isä, äcdadın, o cümlädän, valideynin heç dä bütün älamäti öz
övladlarına keçmir – yalnız bäzisi keçir.
Genetik olaraq insana öz valideynindän mütläq olaraq nä vaxt hansı älamätin keçä biläcäyini
däqiqläşdirmäk, hälälik müasir tibb vä biologiyaya näsib olmayıb. Daha doğrusu, sadäcä olaraq, problemin ifrat
müräkkäbliyi säbäbindän, bu mäsälä bir qädär az maraq doğurur. Belä ki, bu problemi häll edib, konkret olaraq
filan adamın uşağına onun atasından hansı, anasından hansı älamätlärin keçäcäyini däqiq täyin etmäk üçün
milyonlarla, bälkä dä milyardlarla incälikläri hesablayıb, däqiq näzärä almaq gäräkdir, mäsälän, valideynlärin
här birinin yaşı, aralarındakı yaş färqi, bunun onların neçänci uşağı olacağı, uşağın mayalandığı gecä onların här
birinin ayrı-ayrılıqda hansı ähval-ruhiyyädä olması, nä ilä qidalanması vä s., vä i.a. kimi faktorları. Hätta
genomun deşifräsi dä, bu problemi sadäläşdirmädi, äksinä, mäsälänin nä qädär müräkkäb olduğunu açıb
göstärmäklä olan ümidläri dä qırdı.
O ki qaldı, här bir käsä, irsiyyät zäncirinin sadalanan o biri hälqälärindän hansı atributların keçmäsinä, bu bir
qädär sadädir. Daha doğrusu, istänilän bir şey maksimum ümumiläşändä sadäläşir. rsi ötürülän kodlar da, insana
qädär här cür variantlarda kombinasiya olunaraq än universal bir formaya gälib. rsi olaraq ötürülän digär
atributları, o cümlädän, genetik informasiyaları bir känara qoyaraq, äsasän, ötürülän bir neçä psixoloji
atributlardan bähs edäcäyik:
Milliyyätindän asılı olmayaraq här hansısa bir cärrah dünyanın istänilän bir ölkäsinin klinikasında işä
düzälib, istänilän millätdän olan xästä üzärindä arxayınlıqla cärrahiyyä ämäliyyatı aparır vä effektli näticä äldä
edä bilir. Çünki insanların hamısının anatomiyası standart olaraq eynidir vä cärrahın institutda öyrändikläri
dövrädän bäri dä insan anatomiyasında elä bir älavä-düzäliş olunmayıb. Yalnız färdi olaraq här käsdä ümumi
normadan müäyyän yayınmalar ola bilär ki, o da müxtälif ontogenez amillärin flektiv täsirinin näticäsidir.
nsanların psixologiyası da belädir. Onların hamısı standart olaraq eyni äsäb sisteminä, sinir morfologiyasına
malikdir, bu sistem hamıda eyni prinsip üzrä işläyir vä funksiyası da hamıda eynidir. Yalnız färqli täbii vä sosial
mühit insanların bu ümumi psixi anatomiyasına bir-birindän färqlänän müäyyän ştrixlär älavä edir ki, bunun
sayäsindä dä här käs täkrarsız, bänzärsiz bir dünyaya çevrilir.
I.2.1.1. PSIXOLOJI UNIVERSALILÄR:
I.2.1.1.1. Fizioloji universalilär:
(ŞÄXS YYÄT N STAT K F Z OLOJ (SOMAT K) XARAKTER ST KASI): Fizioloji baxımdan täkcä insan yox,
hätta digär äksär canlılar üçün dä ümumi olan xüsusiyyät ondan ibarätdir ki, bu sferada här bir reaksiya, genetik yaddaş
vä sinirlärä täsir edän konkret xarici stimullar täräfindän generasiya etdirilir. Eläcä dä, här bir konkret stimul, şärtsiz
reflekslär vä ya instinktlär prinsipinä uyğun olaraq, konkret reaksiyalar doğurur;
I.2.1.1.2. Emosional universalilär:
(ŞÄXS YYÄT N STAT K EMOS ONAL (PS XOMOTOR) XARAKTER ST KASI): (2.1) Emosiyalar, äsasän beyinin
sağ yarımküräsinin, bädänin sol äzalarının vä beş äsas, iyirmiyä yaxın kömäkçi hiss kanallarının fäaliyyäti ilä
älaqädardır; Forma vä atributların, o cümlädän, melodiyaların, peyzajların, aromatların vä s. qavrayış vä tählili ilä
mäşğul olur; Tam, xolistik, sintetik, eynizamanlı vä kompleks kodlaşdırma prinsipi üzrä işläyir; Bädii, intuitiv, konkret,
obrazlı täfäkkürün äsasında dayanır; nformasiyaların ävväl vä sonuna xüsusi reaksiya verir vä s.: (2.2) Fäaliyyäti
ekssentrikdir, yäni beyinä gälän siqnallar arasında onun üçün dominant olanı yoxdur – hamısına reaksiya verir;
Rängaräng, däyişkän, dinamik, yarımçıq siqnalların qavrayışı ilä älaqädardır, äksinä, monotonluğa, statikliyä, dövriliyä,
rasionallığa reaksiya vermir; Reaksiyası ani olur, yäni sürätcä intellekti üstäläyir; Eydetik yaddaş vä eydetik proseslärlä
älaqädardır; vä s.
I.2.1.1.3. ntellektual universalilär:
(ŞÄXS YYÄT N STAT K NTELLEKTUAL (KOQN T V) XARAKTER ST KASI): (3.1) ntellekt, äsasän beyinin sol
yarımküräsinin vä orqanizmin sağ äzalarının fäaliyyäti ilä älaqädardır; Mäzmun, struktur vä münasibätlärin qavrayış vä
tählili ilä mäşğul olur; Diskret, ardıcıl, differensial kodlaşdırma prinsipi üzrä, informasiyanı determinist-kateqorial
münasibätlärä ayıraraq işläyir; Ümumiläşdirmä vä rasionallaşdırmanın, başqa sözlä, mücärräd täfäkkürün äsasında
dayanır. Vä s..; (3.2) Fäaliyyäti konsentrikdir, yäni diqqät märkäzindän känar (periferik) informasiyaları, bundan
savayı, paralel siqnalları vä dilemmanı, rängarängliyi, dinamikliyi, täkrarlanmayan hal vä prosesläri, minimal ömrü
1/25 saniyädän az olan, kämiyyäti ±7-dän artıq olan eynizamanlı siqnalları vä s. qäbul vä tählil edä bilmir (bu zaman
fäaliyyäti tam vä ya qismän blokirovka olunur); Fasiläsiz iş rejimi maksimum 10 däqiqädir; Fäaliyyäti ätalätlidir, yäni
här bir yeni stimula köklänmäk üçün ona müäyyän vaxt limiti gäräkdir; Xarici fiziki täsirlärin anormal, emosiyaların
ekstremum (maksimum gärgin vä maksimum süst) häddindä öz fäaliyyätini dayandırır; Tähtälşüur yolunda «senzor»
(süzgäc, klapan) funksiyası daşıyır; Assosiativ (mnemotexniki) yaddaş vä proseslärlä älaqädardır; Fäaliyyäti müxtälif
Dostları ilə paylaş: |